میدان شهرداری رشت

میدان شهرداری امروزه نماد و هسته مرکزی شهر رشت یا مرکز استان گیلان به شمار می آید؛ و چه بسا بتوان گفت که این میدان در وهله نخست معنای وجودی اش را از این مرکزیت و استقرار و حضور در مرکز شهر به دست می آورد.

نوع ساختار ترافیکی شهر در دوره معاصر و همچنین تجمع رویدادهای مهم اجتماعی مانند تظاهرات و راهپیمایی ها در این مکان نشان از اهمیت مرکزی آن دارد.

تاریخچه میدان شهرداری رشت

میدان شهرداری امروزی که سابقه ای در حدود دوره پهلوی اول دارد از میادین تاریخی ایران است که در گذشته ضمن دارا بودن معنا و مفهوم حکومت مداری، معنای مذهبی نیز داشته است.

در وجه غربی میدان شهرداری گورستان قدیمی شهر و مزار استاد ابوجعفر  که بنا بر اقوال تاریخی، بسیاری از گیلانیان به واسطه دعوت او به اسلام گرویده اند به استقرار داشته است مهم ترین بقعه رشت است که نزدیک مقر حکومتی در محوطه ای گورستانی واقع است.

در آغاز دوره پهلوی اول میدان شهرداری رشت دستخوش تغییرات کالبدی گسترده ای شد و به ویژه گورستان و بقعه قدیمی به واسطه احداث بنای بلديه تخریب گردید و مزار ابوجعفر که در این ناحیه قرار داشت در محدوده حياط داخلی ساختمان نوساز شهرداری قرار گرفت.

ویژگی های کارکردی و کاربردی طراحی میدان شهرداری

• مؤلفه کارکردی و مؤلفه معنایی مکان در میدان شهرداری رشت بسیار با یکدیگر در آمیخته اند این میدان به واسطه حضور بنای بلديه واقع در محور اصلی آن، نزد اهل شهر و هر کسی که از آن گذر کرده، هویت و نام و معنا گرفته است.
• حضور پایدار بنای شهرداری که با برج ساعتش تسلط خود را دوچندان می نمایاند کارکرد اصلی این میدان را مشخص می سازد و به تبع آن بخشی از مؤلفه معنایی میدان را شکل می دهد.
• میدان شهرداری رشت مستطیل شکل است و بر حسب پیكره ذاتی اشکال مستطیلی بر راستای محور طولی آن تأکید ویژه ای شده است.
• استقرار بنای شهرداری در همین محور و همچنین امتدادفضایی مسیر موسوم به خیابان شریعتی در پایین میدان به سوی برج ساعت بنا، نامیدن محل استقرار بنای شهرداری را «بالای میدان» توجیه می کند.
• پیکره کالبدی میدان شهرداری در طول زمان از تك بناهایی شکل گرفته است که به غیر از بخش بالایی، بخش های دیگر هماهنگی کالبدی و بصری نسبتا ضعیفی دارند.
• بنای شهرداری در بخش بالایی میدان شهرداری رشت در کنار دو بنای پیرامونی موسوم به عمارت پست خانه و مهمان خانه ایران تک بناهایی هستند که از منظر رنگ، مصالح، جزئیات، بازشوها، تعريف ورودی و طرح بام، با یکدیگر هماهنگ اند و می توان گفت که هر سه به رغم تفاوت های ظاهری شان از یک جنس و یک گونه اند.
• نوع معماری کلاسیک این بناها، به گونه ای است که نه تنها خصیصه های مقدماتی طبیعی و انسانی را باز می نمایانند بلکه این ویژگی ها را در پیوندی سرشار از معنا نیز وارد می سازند.
• نشانه ها و عناصر خطی عمودی در نمای معماری در کنار کشیدگی افقی بناها، ضمن ایجاد حس ابهت و شكوه به دلیل استفاده از نشانه های تاریخی، دوام و بقا و استمراری پایدار را القا می کنند، به گونه ای سنگین و حجیم بر زمین نشسته اند.
• درگاه و آستانه ورودی هر سه بنای بالای میدان شهرداری رشت، به واسطه رفعت و پیشامدگی و ایوان بالای سردر، شخصیتی یافته اند که مرز درون و برون را در بنا به خوبی نمایان می سازد.
• کنج ها نیز به نوعی در هر سه بنا با تغییر شکل، لبه و مرز بصری معماری بنا را متمایز ساخته اند.
• نوع مصالح، رنگ و طرح بازشوها، طرح بام شیب دار، جزئیات و بافت معماری نما و نظایر اینها، پیکرهای نسبتا وحدت یافته را در بخش بالایی میدان شکل داده اند.
• برج ساعت در بخش مذکور، با آن چشم انداز فراخواننده اش، در پرسپکتیو تمامی مسیرهای منتهی به میدان جز در خیابان علم الهدی، عابران و به طور کلی افرادی را که در این مسیرها حضور دارند به درون میدان دعوت می کند.
• با این رویکرد تمامی مسیرهای منتهی به میدان در واقع نقش معابری را دارند که به میدان به مثابه نوعی توقفگاه وارد می شوند.
• در بقیه وجوه یا بخش های شکل دهنده کالبد میدان شهرداری رشت ، که عموما در سه چهار دهه اخير ايجاد شده اند، هیچ گونه ارتباط معناداری وجود ندارد.

سخن آخر

میدان شهرداری را، که در بخش مرکزی این شهر واقع است، امروزه عملاً باید در زمره میدان های نوع سوم یا همان فلکه ها برشمرد که ضمن دارا بودن ظرفیت های مناسب معنایی و کالبدی و کارکردی، متأسفانه صرفا در حد فلكه تسهیل کننده ترافیک خودرو عمل می کنند، که گاه حال و هوای گونه دوم  و به ندرت نیز کیفیات مکانی گونه يكم را پیدا می کنند.

این در حالی است که میدان شهرداری رشت در گذشته نه چندان دور، دست کم در دوره ناصری، میدانی با کیفیت مکانی نزدیک به میدان نوع یكم بوده است. این میدان در دوره پهلوی اول با استقرار چند بنای شاخص اداری و تجاری همچون بلديه و پست خانه و نیز چند مهمان خانه بر جای بناهای قاجاری، شکلی نزدیک به شرایط فعلی را یافت.

می توان این دوره از تغییرات را تحول و تبدیل شدن آن به گونه دوم قلمداد کرد. تحولات ایجاد شده اخير نيز عملاً میدان را به گونه سوم نزدیک ساخته اند. بازشناسی میدان شهرداری رشت در این نوشتار از دریچه بستر معنایی و کارکردی و کالبدی مكان، از آن دست است که تلاش میگردد تا با تعلیق پیش فرض های اثبات گرایانه و زیبایی شناسانه به پژوهش درباره کیفیت مکانی حاضر آن پرداخته شود. بدیهی است که این موضوعات در جایگاه خود دارای اهمیت اند و در همان مقام به بررسی و تحلیل نیاز دارند.

میدان شهرداری که نماد مرکزی این شهر به شمار می آید، در گذشته دارای معنایی مذهبی بوده که به سبب احداث بنا و میدان دگرگون گردیده است. امروزه معنای جدید شکل گرفته، به دلیل آمد و شد بی برنامه خودروها نه تنها امکان حضور شهروندان را در قلب میدان نفی کرده، بلکه عملا معنای ذاتی میدان را نیز که جایی برای حضور و دیدار شهروندان است دچار خلل ساخته است.

منابع:

Rasht From Wikipedia