Avicenna Mausoleum

معمار مقبره بوعلی سینا

معمار مقبره بوعلی سینا (آرامگاه بوعلی‌سینا) کسی نیست جز معمار ایرانی، مرد بناهای ماندگار، مهندس هوشنگ سیحون معماری آرامگاه بوعلی سینا در شهر همدان به انجام رساند. این اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران امروز در وسط یک میدان قرار گرفته است.

طراح آرامگاه ابن سینا این بنا را با اصول معماری ایرانی اسلامی طراحی کرده و فضاهای اصلی بنا به شرح زیر است:

ایوان ده ستون، لایی، مقبره، موزه، برج و محوطه آرامگاه

تاریخچه آرامگاه بوعلی سینا

طرح ساخت آرامگاه ابوعلی سینا به مناسبت هزارمین سال تولد ابوعلی (1330 خورشیدی) از اولین کارهای دوره‌ی دوم فعالیت انجمن آثار ملی بود.

هیات موسسان انجمن آثار ملی در سال 1324 خورشیدی، با پیش‌فرض برتری تلفیق معماری قدیم و جدید، یک مسابقه‌ ی معماری بین معماران آن دوره ترتیب داد که با نظر مساعد آندره گُدار و محسن فروغی برنده مسابقه هوشنگ سیحون به عنوان معمار مقبره بوعلی سینا برگزیده شد.

جایزه‌ ی بهترین طرح آرامگاه بوعلی سینا، اجرای ساختمان بود. بعد از تصویب نهایی طرح در 1326 خورشیدی، انجمن آثار ملی تصمیم به ساخت مقبره‌ی ابوعلی سینا گرفت. به گزارش انجمن آثار ملی سیحون، در آن زمان برای تکمیل تحصیلات خود، در پاریس به سر می‌برد. پس از آگاهی از تصمیم انجمن آثار ملی در خرداد ماه سال 1327 خورشیدی، طرح نهایی را که در اصل به عنوان پایان‌نامه‌ی خود در پاریس ارائه کرده بود، به انجمن آثار ملی فرستاد.

و در نهایت طرح نهایی و موجود آرامگاه توسط مهندس هوشنگ سیحون، طراحی و نظارت شد و توسط شرکت پیمانکاری ابتهاج و شرکاء ساخته شد که امروز یکی از زیباترین بناهای آرامگاهی ایران محسوب می شود.

چرا مقبره بوعلی سینا 12 ستون دارد؟

طبق مطالبی که در اینترنت درباره این موضوع نوشته شده و در وبسایت های معتبری مانند ایسنا نقل قول شده است، دلیل اینکه مقبره بوعلی سینا 12 ستون دارد، 12 رشته دانشی است که او در آنها فعالیت می کرده و تخصص داشته است.

معماری مقبره بوعلی سینا

• معمار مقبره بوعلی سینا طرح بنا را تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام قرار داده است.
• در طراحی این مجموعه از عناصری مانند برج (برج قابوس) الهام گرفته شده است، و باغچه ها متاثر از باغ های ایرانی، آبنما ها الهام گرفته از حوض خانه های سنتی و نمایی با روکار سنگ های حجیم و خشن و خارا که باسنگ گرانیت کوهستان الوند آراسته شده و نمودار کاخ های باستانی ایرانیان است.
• حوض آبی سنگی در امتدار محور ورودی اصلی آرامگاه بوعلی سینا قرار گرفته است.
• حوضچه های آب و ناودان های سنگی و حجیم در گوشه های بنا و مسیرهای آب در کف حضور آب در بنا را پر رنگ می کنند.
• مساحت اراضی محوطـه آرامگاه بوعلی سینا حـدود هفـت هـزار متر مربع اسـت.
• طـول بـنـای آرامگاه  ۶۴ متر و رو به خیابان بوعلی است و نمای آن از سـنـگ خـارا پوشیده شـده اسـت.
• سـطح حيـاط بـا سـه پـلـه سـراسـری بـه ایـوان متصـل است.
• معمار مقبره بوعلی سینا، ایوان آرامگاه بوعلی به طول ۳۰ متر و عرض ۳ متر در شرق ساختمان قرار داده است.
• ۱۰ ستون بـه ارتفاع ۴/۱ متـر بـه صـورت کـم و بیش مخروطی ( قطـر پایین ستونها ۹۵ سانتی متر و در بالا ۷۵ سانتی متـر ) ساخته شـده اسـت.
• ایوان آرامگاه با دری به ارتفـاع ۳/۲۴ متـر و عـرض ۱/۹ متـر بـه سرسرای آرامگاه متصـل اسـت.

• طول سرسـرا آرامگاه ابوعلی سینا ۸/۸ متر و عرض آن ۶/۳ متـر بـه ارتفاع 19 / 4 متـر طـراحـی شـده اسـت.
• در طـرف راست و چپ سرسـرا سـنگ آرامگـاه بـوعلی سینا همـدان قبر قـديم ابوعلی سینا و ابوسعید دخدوک بر روی پایه هایی از سنگ خارا قرار دارد.
• تالار آرامگاه بوعلی به شکل مربع از دو ضلع بسته و دو ضلع ستو ندارباز تشکیل شده است که با ارتفاعی که از زمین دارد رواقی برای نظاره طبیعت پیرامون فراهم میکند.
• جمع شدن تدریجی ستون های پایه برج و شکل مخروطی روی آن، اشاره کلاهک مستقیمی به سمت آسمان دارد.
• مربع پایه و اساس این بناست و در جای جای پلان و نماها دیده می شود.
• نمای شرقی آرامگاه داخل مربعی محاط می شود که انسان ایستاده با دست های گشوده را تداعی می کند.
• رواق ورودی ستون هایی نیم مخروطی دارد.
• سنگ های نما ظاهری طبیعی و برجستگی هایی ارگانیک دارند. جمع شدن تدریجی ستون های پایه برج و شکل مخروطی کلاهک روی آن از خطوط قائمه بیرون رفته اند.
• الگوهای طراحی معماری طبیعت گرا به کار رفته در آرامگاه بوعلی سینا عبارت از احترام به طبیعت، توجه به بستر سایت و الهام از طبیعت است.
• از آنجا که هوشنگ سیحون معمار مدرن تاریخ گرا بود و تأثیر از الگوهای معماری باستان ایران می گرفت می توان این الگو های شاخص طبیعت گرایی را در این آثار مشاهده کرد.
• در انتخاب نوع مصالح و طراحی مصالح به کار رفته آرامگاه بوعلی سینا طراح متأثر از شاخص الهام از طبیعت است.
• الهام از طبیعت در بنای ابن سینا با استفاده از سنگهای مرمری برای انتقال نور برای بدست آوردن نور به رنگ زرد انجام داده است دیده می شود.

رمز پردازی معمار مقبره بوعلی سینا

• در طراحی بنای آرامگاه بوعلی سینا طراح پیش بینی کرده بود که هم یاد آور یکی از مقابر عصر زندگی ابن سینا و هم نشانه ای از تکامل فن معماری جدید باشد.
• این است که معمار آرامگاه در قسمت زیرین، روحیه بناهای مصر، ایران و یونان قدیم را با تمام عظمت جلال آنها نشان می دهد و در قسمت زیرین، روش معماری مقبره ” قابوس ” رعایت شده است.
• طراح ساختمان نشان داده است که ابن سینا یک فیلسوف و متفکر بزرگ اسلامی است که بنای افکارش بر علوم و اطلاعاتی که از ملل قدیمه رسیده، قرار دارد.
• سنگ های خشنی که با ابعاد نسبتا بزرگ در قسمتهای زیرین بنا به کار رفته روحیه استحکام و قدرت را ظاهر می سازد عظمتی که در برج و پایه های آن دیده می شود.
• همانگونه که اشاره شد دو عامل شفاعت و زیارت در مذهب شیعه باعث شکل گرفتن معماری آرامگاهی شد و باعث ایجاد فضایی برای زیارت و استمداد از ارواح درگذشتگان در اطراف قبر متوفی شده است که در آرامگاه بوعلی سینا به عنوان فضای مرکزی طرح بوده و در انتهای مسیر و در زیر برج آرامگاهی واقع شده است.
• پلان فضای آرامگاه بوعلی مربع شکل است که شاید نمادی از خاکی و زمینی بودن انسان در برابر ماوراءالطبیعه باشد. همچنین با ایجاد یک پرچین و حصار چوبی قبر را با فضای طواف و زیارت جدا کرده است ولی با این حال امکان فاتحه خواندن و نزدیک شدن و لمس سنگ قبر که درفرهنگ آئینی ما ملحوظ است، امکان پذیر می باشد.
• همانگونه که می دانیم اکثر فضاهای آرامگاهی، دارای کاربری های دیگری به جز مقبره بودن و دارای کاربری اجتماعی نیز بوده اند که همین امر باعث بوجود آمدن فضاهای دیگری در آرامگاه بوعلی سینا مانند کتابخانه و موزه بوعلی و فضاهای تفریحی، توریستی شده است که مطابق با نیازهای زمانه شکل گرفته است و همین کاربردی بودن مجموعه برای افراد متفاوت باعث ماندگاری، زنده و جاودانگی بودن بنا می شود.
• معمار با تلفیق دو سبک برج های آرامگای و چهار ضلعی های منتظم، سعی در رسیدن به طرحی بوده است که در آن همه نیازهای کاربردی زمان و نیازهای آرامگاهی با طرحی مطابق با خواست زمان طرح و اجرا شود.
• در این بنا با الهام از گنبد قابوس، هم اشاره به بنای همزمان دوران زندگی بوعلی شده است و هم جنبه نمادین و جاودانه بودن بنا را با ایجاد شکوه و اوج تاکید کرده است.
• همچنین معمار با استفاده از دوازده پره بتنی در طراحی بنای آرامگاه بوعلی سینا هم سعی در ایجاد شفافیت و مطابق با خواست فرهنگ زمان و هم اشاره به دوازده دانش بوعلی داشته است.
• هم چنین این دوازده پر برج را در برابر وزش بادهای شدید همدان محافظت و منطبق با اقلیم همدان کرده است و به زیبائی مسائل فرهنگی و مسائل اقلیمی را ترکیب و تلفیق کرده است.
• در طرح محوطه بنا، چه در طبق همکف و چه در طبقه اول (بام)، با استفاده از اصول باغ ایرانی و استفاده از محورهای حرکتی آب و و جود آبنماها و استفاده از مصالح بومی همدان همچون سنگ خارا همدان، سعی در عجین کردن فضا با فرهنگ و خصوصیات ایرانی ها داشته است.

سخن آخر

از نکات دیگر جاودانگی بناهای آرامگاهی می باشد که هم به صورت ظاهری و فرمی بود که به آن اشاره شد و هم محتوی و معنایی که باعث غنا بنا نسبت به سایر بناها می شود و آن استفاده از یکسری رموز و استعاره می باشد که در طرح آرامگاه بوعلی سینا می توان به موارد ذیل اشاره کرد: ۱- مربع پایه و اساس فضاهای بنا، ۲- ایوان ده ستونه نماد هزارمین سال تولد بوعلی که هر ستون نماینده یک قرن و جمعا هزار سال، ۳- قرار گیری برج و ایوان در نما در یک مربع که نماینده انسان در راه کمال وهمان بوعلی سینا ( انسان ایستاده با دست های گشاده)، ۴- استفاده بیش از ۵۰۰ مربع در طرح و اجزاء آرامگاه بوعلی و …. که همه این موارد برای غنی کردن و باارزش کردن یک بنا آرامگاهی نسبت به سایر بناها می باشد ، که ریشه در فرهنگ و مقدس بودن اینگونه بناها در فرهنگ بومی ما ایرانیان دارد.

منابع:

جعفر کریمی پناه

به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.

• کاشی مسجدی در همدان
• کاشی مسجدی در کرج
• کاشی مسجدی در تهران
• کاشی مسجدی در اصفهان