چیستی رمز و رمزگرایی در هنر معماری و به تبع آن، چگونگی نمادگرایی در معماری از مهمترین مسائلی است که طی سالهای اخیر توجه اندیشمندان حوزه معماری را به خـود جلب نموده اسـت.
رمزگرایی در هنر معماری به طور کلی اهمیت زیادی دارد چراکه از رسالت های معمار، انتقال پیام به مخاطب از طریق کاربست رمزها و نمادهای مناسب در کالبد اثر است.
جایگاه تزیینات هندسی و رمز گرایی در هنر معماری
تزیینات هندسی در رمز گرایی هنر معماری از جایگاه ویژه ای برخوردار می بـاشـد. تزیینات هندسی و اسلیمی به جای تصـویر به کار برده نشده اند. بلکه درس عکس هنر فیگورایتو و نقص کننـده آن هســتنـد.
به عنوان مثال آنچه معمولاً به نام طرح اسلیمی معروف اسـت، مرکب از بن مایه های نباتی ای است که تا آن حد به صورت سبک خاص هنر اسلامی درآورده شده اسـت که هر گونه شـباهت خود را به طبیعت از دست داده و صرفاً پیرو قوانین وزن و ریتم است طرح اسلیمی در عین حال منطقی و موزون اسـت برمبنای نسبت های ریاضی و دارای ملودی های روح موسیقیایی است.
از منظر یک هنرمند مسلمان که در جهان اسلام در تلاش بود تا یک اثر هنری و یا یک سـطح در بنای معماری را تزیین کند؛ در هم گره خوردگی نقوش هندسی بی شک عاقلانه ترین راه برای تزیین در معماری بود؛ زیرا که این نقوش اشاره بسیار روشنی است بر اندیشـه این که یگانگی و وحدت خداوند ، و برای نمادگرایی در معماری زمینه و اساس همه گوناگونی های نامتناهی جهان آفرینش است.
نور و رمز گرایی در هنر معماری
خداوند در سوره نور می فرماید: « خداوند نور آسمان و زمین است».
در معماری، هنرمند سطح های درونی مسجدها و نمای آن ها را با کاشی می پوشاند و سـطح های دیگر را هم با نقش های برجسـته و مشـبـک آرایش می دهد تا به این وسیـله از نور به عنوان نماد و نمادگرایی در معماری استفاده لازم را ببرد.
در همین راستا می توان از هنر زیبای مقرنس یاد کرد مقرنس در رمزگرایی در هنر معماری ایرانی به عنوان نمونه ای زیبا از جذب و پخش کردن نور به اندازه و درجه ای حساب شده و دقیق است .
در معماری اسلامی ، عناصر تشکیل دهنده بناها را از آن جهت می توان به بلور تشـه کرد که بلور کمال و نهایت جماد است؛ چرا که اعتدال و توازن و نزدیکی را با نور و از آن طرف سبکی و درخشندگی در آن به نهایت کمال رسیده است. «در میان نمادهای وحدت که موضوع آن همواره وحدت هسـتی شـنـاسـانه عالم است و نه وحدت متعالی به معنای دقیق آن عمیق ترین و آشـکـارترین نماد، نور اسـت که هنرمند مسـلمان به خوبی می داند که ان راچگونه جذب کند، عبور دهد و برای رمزگرایی در هنر معماری به هزاران طريق مختلف درخشان و مشعشع سازد.
خلا و رمز گرایی در هنر معماری
تيتوس بورکهارت عقیده دارد در هنر اسلامی و به خصوص در معماری آن نوعی فضای خالی وجود دارد. در این فضـا همه آشفتگی ها و علائق شهوانی دنیا از میان برداشته و جهانی سراسر آرامش ، صـلح ، امنیت و پایداری جایگزین آن می شود. این نوع نمادگرایی در معماری از منظر او این است که فضـایی پدید آورد که در آن آدمی که اشـرف مخلوقات خداوند می باشـد و بتواند شرافت و عزت اصلی خودش را که پروردگار عالم در روز ازل در وجود او به ودیعه نهاده بود دریابد.
هنر اسلامی به طور کلی می کوشد تا محیطی به وجود آورد که در آن انسـان بتواند وزن و وقار فطری و اولیه خود را بازیابد و بنابراین از هر گونه بت حتی به معنای موقت آن دوری ورزد. هیچ چیز نبـایـد حجاب بین انسـان و حضـور نامرئی خداوند قرار گیرد .
کعبه و رمزگرایی در هنر معماری
همه مسلمانان جهان به هنگام نماز رو به سوی کعبه می کنند و محراب همه مساجد مسلمین نیز بدان سو قرار دارند. کعبه را تنها شـيء مقدسی می توان پنداشـت که در عبادت های مسلمین جهان نقشی مهم ایفا می کند.
اگر کعبه از نظر واقعیت اثر هنری تلقی نشـود از آن رو که جز بنایی مکعبی ساده نیسـت اما از نگاه نمادگرایی در معماری باید گفت که این خانه مقدس سرچشمه فیض و حقیقت است. این بدان معنی است کهرمز گرایی در هنر معماری با واقعیت درونی کعبه ، در شکل و آداب باز بسـته بدان ، وجود جنینی و نطفه ای همه جلوه مکعب میهای بیان شده توسط هنر مقدس اسلامی است.
این مکعب با تصوری از مرکز ارتباط دارد؛ نمادگرایی در معماری کعبه که ترکیب بلورین و شفافی از همه فضاهاست اشاره بر این دارد که مرکز عالم خاکي محلي است که به واسطه « محور » آسمانی قطع می گردد.
در بیان رمز گرایی در هنر معماری بورکهارت خانه کعبه را به قلب انسان تشــیه می نماید که بت های موجود در آن بیانگر شهوات و امیالی هستند که دل آدمی را محاصره و احاطه نموده اند و مانع ذکر و یاد خدا می شـوند.بنابراین « شکستن و براندازی بت ها و در گستره وسیع تری به کنار نهادن هر تصـویری اسـت که همچون بت ها به نظر می آید و واضح ترین تمثيل ممکن برای بیان « یک امر واجب » در اسلام است که آن خلوص و تطهیر قلـب برای توحيـد و شهادت یا آگاهی نسبت به این امر است که هیچ خـدایی نیسـت مگر خـداونـد متعـال.
نتیجه گیری
رمزگرایی در هنر معماری از نوعی معرفت و بینش عمیق سرچشمه می گیرد و براساس آفرینش و وحی الهی و نگاه معنوی و روحانی به جهان و به اشرف مخلوقات، انسان یا تفسـر بـاطنی از آن هاسـت. نماد پردازی راه به جهان نامتناهی دارد و انسان را به همان مسیر هدایت می کند.
زیباترین و برترین نمادگرایی در معماری و تمثیل در هنرهای تجسمی است و می توان گفت رمزگرایی در هنر معماری یکی از مهم ترین شاخصه های هنر اسلامی است.
درهم گره خوردگی نقوش و تزیینات هندسي به تعبیری رمزگرایی در هنر معماری تاکیدی بسیار روشن بر این اندیشـه است که یگانگی و وحدت خداوند، زمینه و اساس همه گوناگونی های نامتناهی جهان آفرینش اسـت.
و یا فضـای خالی و خلأ که در فضای نمادگرایی در معماری به منزله حضور همه جایی پروردگار بزرگ دانسـتـه می شود و در نهایت نور در رمزگرایی در هنر معماری به وحدت الهی نزدیک است.
منابع:
The Role of Mathematics and Geometry in Formation of Persian ArchitectureIran: The Art and Architecture of Persia
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
){kind=link}
بدون دیدگاه