مسجد جامع کرمان که به مسجد مظفری یا مسجد جامع کبیر نیز شهرت دارد، در شهر کنونی کرمان واقع شده و دارای قدمت بالایی است. این مسجد جزء مفاخر فرهنگ و تمدن ایران محسوب می شود.
تاریخچه مسجد جامع کرمان
ساخت این بنا در قرن هشتم در سال ۷۵۰ هجری قمری انجام پذیرفته و منسوب به امیر مبارزالدین محمد مظفری میبدی از پادشاهان آل مظفر است. طبق شواهد این مساجد تاریخی ایران در ابتدا، خارج از شهر کرمان قرار داشته ولی به تدریج با گسترش شهر در محدوده داخلی آن واقع شده است.
معماری مسجد جامع کرمان
- مسجد جامع کرمان دارای سه درب در ضلع های شمالی و شرقی و غربی است.
- طول صحن مسجد ۶۶ ٫ ۵ متر و عرض آن ۴۹ متر و مساحت آن ۳۲۵۸۰۵ متر مربع است.
- مسجد جامع کرمان دارای دو در ورودی است.
- پلان مسجد از نوع مساجد چهار ایوانی است و ایوان های شمالی و جنوبی بلندتر ساخته شده اند.
- کاشی های به کار رفته در ایوان جنوبی کاشی های هفت رنگ است و دور تا دور آن را کتیبه ای به خط کوفی بنایی در داخل محوطه محراب مانند ایوان پوشانیده است.
- در قسمت غربی مسجد جامع کرمان ایوانی قرار دارد که بنای اصلی آن متعلق به دوره آل مظفر است ولی در دوره های بعدی الحاقات تعمیراتی در مسجد صورت گرفته است.
- از جمله تعمیرات و الحاقاتی که در دوره صفوی (شاه عباس دوم) انجام شده، بخشی از بدنه محراب مسجد است.
- مسجد با نقشه چهار ایوانی دارای سردری رفیع و باشکوه، ایوان، شبستان، مناره و صحنی بسیار زیبا است.
- ساختمان مسجد برطبق اصول قرینه سازی دو شبستان بزرگ تابستانی و زمستانی دارد، ایوان های شرقی و غربی شبستان مسجد را تشکیل می دهند.
- در محور های متقاطع صحن بسیار بزرگ آن چهار ایوان وجود دارد که در پشت طاقنماهای صحن شبستان و نمازخانه ساخته شده است.
- سردر مدخل اصلی به هشتی گنبد داری منتهی می شود که به ایوان کوچک شمالی راه می یابد.
- اهمیتی که از حیث نقشه و ارتفاع به سردر ورودی داده شده از نمونه های اولیه این طرز ساختمان است که در دوره صفویه شیوع پیدا کرد.
- پشت محراب ضلع غربی مسجد جامع کرمان، مرقد شاعر بلند آواز اهل بیت ملابمان علی راجی کرمانی قرار دارد که دیوان ارزشمند اشعار او به نام حمله حیدری از جمله مجموعه های ارزشمند ادب پارسی است.
تزیینات مسجد جامع کرمان
- به موجب خطوطی که در بالای مناره و گلدسته منقوش است تزئینات کاشی شش ضلعی با نوار طلایی و سیاه رنگ جدید به ارتفاع 1.5 متر به کار رفته است و بعد از آن تا مرحله پاطاق آجر کاری دیده می شود.
- در مرحله پاطاق کتیبه ای دور تا دور ایوان به صورت نواری کار شده است.
- ورودی جنوبی مسجد جامع کرمان با آجر و کاشی تزئین شده و در آن رنگ های سفید ، لاجوردی ، سیاه و فیروزه ای دیده می شود.
- بعد از ورودی این در، سنگی بسیار عالی و شفاف به دیوار نصب است که به سنگ آینه شهرت دارد.
- در ایوان ضلع غربی محراب بسیار عالی و زیبائی وجود دارد که حاشیه بالای آن از سنگ مرمر سبز با خطوط بسیار شیوا و دلنشین منقوش و حجاری شده است.
- سقف ایوان جنوبی مسجد جامع کرمان از داخل با تزئینات آجر و کاشی به سبک ایلخانی پوشیده شده است.
- ارزشمندترین قسمت بنا کارشیکاری معرق محراب و سردر شرقی مسجد به شمار می رود.
- محراب اصل مسجد کاملاً کاشیکاری شده به استثنای قسمت پائین محراب که از سنگ مرمر کتیبه دار تشکیل شده است.
- طرفین محراب داخل محراب سه ورودی طاق دار در هر سمت دیده می شود.
- کاشیکاری طرفین محراب از کاشی معرق به رنگ های طلایی، سفید، آبی فیروزه ای، سیاه و لاجوردی استفاده شده است.
- در طرفین محراب مسجد جامع کرمان دو ستون نمای حجاری شده مشاهده می شود و در این قسمت ها با کاشی نام علی(ع) همراه آجرهای مشبک کار شده است که آجرهای مشبک آن مشابه نمونه کار شده آن در گنبد سلطانیه هستند.
- در این مسجد انواع کاشی های معرق، هفت رنگ ساده و چندرنگ کار شده است.
- در این بنای باشکوه مقرنس گچ بری شده در هشتی یکی از ورودی ها و محراب مقرنس شده با کاشیکاری بسیار ظریف معرق و نیز مقرنس های معرق شده ورودی اصلی دیده می شود.
- زیبایی های چشم نوازی که پیچک ورودی درب شرقی دارد از سنگ با روکش گچ به چشم می آید و روی کاشی های کوچک نصب شده و نیز آیاتی در جوار آن نقش بسته است.
- به بخش دیگری از کاشی کاری معرق محراب باید اشاره کرد که در ضلع غربی قرار گرفته است در طراحی این قسمت از رنگ زرد استفاده شده و حاشیه محراب نیز سنگ مرمر است که به خصوص با خطوط زیبایی که بر آن نقش بسته، شکوه خاصی ایجاد کرده است.
سخن آخر
براساس مستندات موجود، گلدسته مسجد جامع کرمان در زمان کریم خان زند و در سال 1176 هجری قمری مرمت شده است. سردر رو به شرق مسجد از شلیک توپ های آغامحمدخان قاجار صدمه دیده است ولی بعدها مرمت شده. مرمت و تغییرات این بنا بسیار ناهمگون است.
در حال حاضر از ایوان غربی، به صحن حیاط بدون حوض راه پیدا می کند. که پنجره های فولادی به صورتی کاملا الحاقی و بیگانه به ایوان های سمت راست و چپ وصل شده اند. قابل توجه است که درهای ورودی شبستان های مسجد جامع کرمان هم فولادی نبوده و از جنس چوب ساخته شده است. ولی این پنجره ها که به گونه ای آن ایوان ها را پوشانیده فولادی هستند و سال نصب آنها ( 1366 ) نیز بر روی آنها حک شده است. در مجموع مسجد جامع کرمان از لحاظ نقشه شبیه مساجد بزرگ دیگر معماری اسلامی است.
در تمام بنا کاشی کاری کامل یافت می شود. در کتیبه سفالی سردر تاریخ 750 قمری / 1349 میلادی وجود دارد و به نظر میرسد که همه مسجد جامع کرمان به استثنای بعضی تعمیرات و تزئینات سفالی که در قرن شانزدهم به عمل آمده، در همان تاریخ ساخته شده باشد.
منابع:
Mosques in Kerma
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
){kind=link}
بدون دیدگاه