حمام علیقلی آقا با وسعت ۹۸۳ مترمربع، در محله بیدآباد، جنب بازار و مسجد علی قلی آقا واقع گردیده است که به همراه مسجد مدرسه ای به همین نام، در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده است .
تاریخچه حمام علیقلی آقا
مجموعه تاریخی حمام علیقلی آقا از اثرات هنر معماری و شهرسازی دوران پر عظمت صفویه است که در محله بیدآباد اصفهان نزدیک چهارسوق قدیم واقع گردیده است. علیقلی آقا یکی از خواجه سرایان نیکوکار زمان شاه سلطان حسین صفوی بود که در زمان حیات مسجد، حمام و بازار و سرا و چهارسوی زیبایی به نام خود ساخت.
این بنا از حمام های تاریخی ایران در مکتب اصفهان در اواخر عصر صفویه است که مطابق با اسناد و مدارک موجود مورخین تاریخ بنای این آن را سال ۱۷۰۰ میلادی ذکـر مینماینـد.
معماری حمام علیقلی آقا
- بنای حمام شامل دو حمام بزرگ و کوچک و فضای چال حوض است.
- هر یک از این دو حمام از دو بخش اصلی سربینه و گرم خانه تشکیل یافته است به گونه ای که در آن عصر زنان و مردان جداگانه می توانستند از آن استفاده نمایند.
- در پیرامون سربینه سکوهائی تعبیه شده که فضاهای پشت آنها با طاق نماهای مدور تزئین یافته است.
- گنبد میانی سربینه بر هشت ستون بزرگ سنگی استوار است.
- تزئینات سقف حمام به صورت رسمی بندی است و نورگیرهای سقف به صورت منظم از فضای اطراف به سمت مرکز سقف به صورت منظم طراحی شده اند که در مواقع مختلف روز با ایجاد سایه روشن بر زیبائی تزئینات سقف می افزاید.
- سردر حمام علیقلی آقا، به سبب استفاده از کاشی کاری معقلی با کاشیئهای فیروزه ای رنگ در قالب گرههای زیبا، توجه بیننده را به خود جلب می کند.
- هشتی ورودی حمام، فضایی هشت ضلعی است که به وسیله راهرویی به سربینه هشت ضلعی حمام متصل می گردد.
- سربینه ی حمام علیقلی آقا از طریق راهرویی پیچ در پیچ به گرمخانه متصل می شود.
- فضایی موسوم به قهوه خانه و سرویس های بهداشتی، در بخش میاندر جای گرفته است.
- گرمخانه حمام، فضایی تقریباً مستطیل شکل با پوشش طاق و گنبد، هشت ستون سنگی، کفی پوشیده از سنگ مرمر و دیوارهایی پوشیده از کاشی کاریهای الوان و منقوش است.
- از دیگر فضاهای گرمخانه می توان به خزینه، خلوت نشین ها و چال حوض بسیار بزرگ آن اشاره نمود که با تزیینات منحصربه فرد کاشی کاری، آهکبری و نقاشی دیواری زینت یافته است.
- حمام کوچک ساختاری مشابه حمام بزرگ، در مقیاس کوچک تر و بدون چال حوض دارد.
- این حمام ها با کاشی های زیبا؛ نقاشی های سنتی مربوط به عصر قاجار و حکاکی های روی سنگ؛ تزیین شده است.
اجزا و فضاهای حمام علیقلی آقا
ورودی حمام علیقلی آقا
حمام بزرگ یک فضای هشت ضلعی بوده که به هشتی مشهور است و پس از عبور از دو راهروی عمود بر هم به بینه ( رخت کن ) متصل می گردد بینه یک هشت ضلعی کامل بزرگ است . پوشش طاق و گنبد آن بر روی هشت ستون سنگی قرار گرفته است.
برای تأمین روشنایی بینه نورگیرهای شیشه داری بنام جام گاه در سقف تعبیه گردیده است .ازاره های بینه به فاصله ۱۴۰ سانتیمتر دارای کاشیکاری هفت رنگ با نقوش گل وبوته و برگ و اسلیمی بوده و قسمت بالایی تزئینات آهک بری سفیدرنگ به زمینه مشکی مربوط به دوران صفویه ونقاشی با موضوعات متنوع مربوط به دوران قاجار است.
خزینه حمام علیقلی آقا
خزینه حمام علیقلی آقا در کنار گرمخانه قرار گرفته و از طریق پله هایی کوتاه بدان می رسند. در طرفین خزینه نیز دو محل استحمام اختصاصی طراحی شده که به شاه نشین مشهور است.
در ضلع جنوبی گرمخانه ساختمان چهارحوض و در طرفین آن نیم هشتی های زیبایی (شاه نشین های غربی و شرق) قرار دارد. ابعاد تقریبی استخر 5/13متر با عمق 25/1متر است. کف محوطه باسنگ فرش شده و ازاره دیوار آن تا ارتفاع ۱۶۸ سانتیمتر دارای کاشیکاری هفت رنگ با طرحهایی نظیر درخت سرو و شکوفه؛ ترکیب بندی هایی با نقوش درختان میوه و گل و بوته و اسلیمی است.
گرمخانه حمام علیقلی آقا
گرمخانه حمام علیقلی آقا فضای تقریبا مستطیل شکلی است که بر روی هشت ستون سنگی و دیوارهای جانبی قرار گرفته، کف گرمخانه با سنگهای مرغوب مرمرین پوشیده شده است که زنبورک هایی در زیرداشته، از طریق تون هوای گرم به داخل زنبورک وارد شده و باعث گرم شدن کف گردیده است.
دور تا دیوار گرم خانه تا ارتفاع ۱۴۶ سانتیمتر باتزئینات کاشیکاری با نقوش گل ومرغ و اسلیمی مزین شده است. گرمخانه مخصوص تمیز کردن سر و بدن بوده؛ بوم یا کف حمام که به عنوان محل استراحت و دراز کشیدن و کیسه کشیدن و صابون زدن مورد استفاده قرار می گیرد و در ضمن فضایی است که قسمت های داخلی از آن منشعب می گردد. محل نوره کشی یا نظافت در گرمخانه قرار داشته تفکیک فضاها برحسب امکان آلوده سازی به جهت جلوگیری از اشاعه عفونت موادی چون آهک بوده است
تزیینات حمام علیقلی آقا
- تزیینات حمام علیقلی آقا شامل کاشی کاریهای متنوع، آهکبری و نقاشی دیواری است.
- ازاره بینه به ارتفاع ۱۴۰ سانتیمتر، دارای کاشی کاری با نقوش اسلیمی و ختایی و دیوارهای آن دارای تزیینات آهکبری و نقاشی دیواری با موضوعات متنوع قاجاری است.
- دیوار بخش اصلی گرم خانه تا ارتفاع ۱۴۶ سانتیمتر، با تزیینات کاشی کاری و نقوش گل و مرغ و اسلیمی و چند کاشی نگاره با موضوع شکارگاه، زندگی عشایر و تصویر فردی منسوب به علی قلی آقا زینت یافته است.
- از دیگر تزیینات قابل توجه این حمام می توان به کاشی کاری معقلی سردر بنا و نقاشی قاجاری روی مقرنس های گچی سردر، حجاری های ساده سکوهای رختکن و آهکبری های گرم خانه اشاره کرد.
سخن آخر
در حال حاضر حمام علیقلی آقا به صورت موزه مردم شناسی و در جهت اعتلای فرهنگ گردشکری و توریسم در حال بهره برداری می باشد که به عنوان بخشی از فرهنگ ایرانی، این حمام منعکس کننده ی زندگی تاریخی و شیوه ی زندگی مردم قدیم ایران هستند.
ایـن حمام با کاشی های زیبا، نقاشی های سنتی مربوط به عصـر قاجـار و حکاکی های روی سنگ، تزئین شده است. بازدید کنندگان و گردشگران در این حمام قدیمی حس می کنند که می توانند زندگی مردم قدیم ایران را از نزدیک لمس کنـد. گردشگران در حالی که روی کف مرمری حمام علیقلی آقا راه می روند می توانند کاملا حضور در حمام را حس کنند.
در گوشه گوشه ی حمام مجسمه هایی با لباس های مربوط به گذشته می بینید که در حالت هایی که از ابزارها و لوازم سنتی حمام استفاده می کنند فرم داده شده اند ، مردم عادی که در حال صحبت با هم هستند و همدیگر را کیسه می کشـنـد یـا ماساژ می دهنـد حمام علیقلی آقا با شماره ۲۲۶ در تاریخ ۱۳۱۳/۲/۲۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
منابع:
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
){kind=link}
بدون دیدگاه