خانه پریشانی مشهد

خانه پریشانی مشهد که در سال 84 با شماره 12066 به شمار ثبت اثار ملی قرار گرفت. در محله نوغان مشهد (نوغان 6) با نمای آجری زیبا و ساده خود از آثار دوره قاجار و اول دوره پهلوی همچنان پابرجامانده تا با مرمت و احیای مجدد آن بخش دیگری از حافظه تاریخی شهر حفظ شود.

پریشانی یکی از خانه های تاریخی مشهد است که با کاربری مسکونی ساخته شده است قبل از آنکه به تملک شهرداری در بیاید متعلق به آقای موسوی می باشد که ایشان پس از خرید خانه از آقای نعیمی نامی که صاحب اولیه خانه محسوب می شدند خانه را به نام همسر خود خانم پریشانی کردند و پس  از آن،  این خانه به نام خانه پریشانی معروف شد.

ویژگی های معماری خانه پریشانی مشهد

• پلان خانه پریشانی در سه طیقه مجزا طراحی شده است ،همکف اول و زیرزمین.
• برای رسیدن به طبقه همکف از حیاط عبور کرده، سپس با عبور از دالانی باریک و پلکانی قدیمی به طبقه اول میرسیم و در همان دالان راه پله هایی مار را به سمت زیرزمین خانه هدایت میکند.
• هشتی خانه پریشانی مشهد که محل اصلی ورود و خروج اهالی خانه بوده است طبق اصول معماری ایرانی اسلامی فضایی است برای توقفی کوتاه و تقسیم بندی اتاق ها و ایجاد سلسله مراتب تا تداخلی در رفت و امد ها ایجاد نکند.
• این خانه در طبقه همکف و اول دارای 5 اتاق برزگ است که امروزه تزیینات خاصی در ان به چشم نمیخورد.
• آنچه از این بنا به جا مانده است ضلع شمالی و زمستان نشین آن است که نمای زیبای ان مشرف به حیاط است و از گذرگاه محله نیز به علت کوتاه بودن دیواها حیاط قابل مشاهده است
• ضلع جنوبی و آفتابگیر خانه پریشانی مشهدکه ضلع جنوبی آن نیز به شمار می رود تخریب و بنای جدیدی به جای ان ساخته شده است .
• ایوان خانه پریشانی که از طبقه اول به آن راه می یابیم با وجود بارش سنگین برف و ریزش قسمتی از ان ، هنوز زیبا و چشم گیر است ، سه قوس نیم دایره ای که روی دو ستون ایوان خودنمایی میکنند از زیبایی های خاص خانه به شمار می روند.
• در گوشه‌های ایوان هم قالب‌های آجری قرار گرفته‌اند و ستون‌ها هم با نقوش آجر مهری مزین شده‌اند. سقف ایوان تیرپوش است و روی آن پوشانده شده؛ اما اگر به بالای سر خود نگاهی بیندازید از قسمت‌های فروریخته می‌توانید تیرهای چوبی به‌کاررفته در سقف ایوان را به خوبی مشاهده کنید.
• آنچه بیش از هر چیزی در معماری این خانه مورد توجه است حجم وسیع اجرکاری در نمای ساختمان این بناست که نشان از هنر و ذوق و سلیقه معمار این خانه تاریخی دارد.

تزیینات خانه پریشانی مشهد

• از ویژگی های چشم نواز این بنای به جامانده سردر زیبای ان است که تلفیقی از آجرهای نقش دار و کاشی های نره و دندان موشی فیروزه ای است که می توان این ترکیب زیبا را در بدنه و رخ بام نیز مشاهده کرد.البته قابل به ذکر است که این رخ بام آجری بیشتر برای حفاظت خانه پریشانی در مقابل باد و باران بوده است.
• از زیبایی های منحصر به فرد دیگر این خانه تاریخی می توان به دو کتیبه کاشی کاری شده در بالاتربن بخش بنا اشاره کرد که هردوی آنها مزین به آیه شریفه ” انا فتحنا لک فتحا مبینا” شده اند.
• از ستون‌های دالبری که گذر کنیم، نرده‌های چوبی با شکل زیبا و تیرک‌های چوبی در سقف بهترین یادگار از معماری سنتی گذشته هستند.
• از دیگر زیبایی های معماری خانه پریشانی مشهد ستون های ایوان است که با اجرهای ریز منقوش با ستاره های پنج پر تزیین شده است که با ورود به حیاط در نگاه اول نظر بیننده را به خود جلب میکند
• شکل برش‌های شیشه‌های پنجره‌ها بسیار با سنت آن دوران عجین شده است.
• در داخل ساختمان و بیشتر در طبقه مجاور با حیاط نیز ستون‌های گرد قوی با کنده کاری‌های زیبا وجود دارد.
• تما‌می‌این ستون‌ها از لحاظ معماری برای استواری بنا در اینجا قرار گرفته اند. شاید همین ستون‌های استوار توانسته‌اند خانه پریشانی مشهد را با گذشت این همه سال به این صورت سرپا نگه دارند.

سخن پایانی

خانه پریشانی مشهد که  براساس کتیبه سردر بنا نزدیک به یک قرن قدمت دارد این خانه با چنین معماری و قدمت در مکانی قرار داشت که در پیاده راه‌سازی طرح شارستان باید خراب می‌شد، اما شهرداری منطقه ثامن با کمی تغییر قدم در حفظ خانه برداشت. خانه پریشانی که براساس کتیبه سردر بنا نزدیک به یک قرن قدمت دارد تا چندسال پیش هنوز محل سکونت مالکین خود بود این خانه زیبا از معماری قاجاری بسیار زیبایی برخوردار است.

مخاطب را  با ورود به این خانه از همان ابتدا مجذوب حال‌وهوای اصیل ایرانی خود می کند. در همین راستا با حفظ هویت تاریخی شهر، خانه پریشانی مشهد توسط  شهرداری منطقه ثامن خریداری شده  تا با تهیه طرح مرمت و احیا بتوانیم دوباره وقار و زیبایی معماری اصیل ایرانی را در ان شاهد باشیم.

منابع:

A CONFLICT IN THE IDENTITY OF TRADITIONAL IRANIAN HOUSES:THE CASE OF QAJAR DYNASTY

جعفر کریمی پناه

به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.

• کاشی مسجدی در همدان
• کاشی مسجدی در کرج
• کاشی مسجدی در تهران
• کاشی مسجدی در اصفهان