آتشکده‌ها از نخستین عبادتگاه‌هایی هستند که همچنان رد پایشان در گوشه و کنار شهرها و روستاهایمان دیده می‌شود؛ مکان‌هایی پر رمز و راز که سرشار از باورها و آیین‌های کهن بوده‌اند و همچون شناسنامه‌ای، هویت و فرهنگ هر قوم را به تصویر می‌کشیده‌اند. در دل کوه‌های سر به فلک کشیده و دشت‌های پر از شقایق غرب ایران، جایی آرام و ساکت، اما پر از شکوه و تاریخ نهفته است؛ آتشکده نوشیجان ملایر، میراثی ارزشمند از دوران مادها است که مانند: لعلی بر دامان سرزمین پر از عظمت همدان می‌درخشد.
این بنای باستانی نه‌تنها شاهدی است بر پیشرفت معماری و آیین‌های مذهبی پیشینیان، بلکه روایت‌گر باورهایی است که با آتش، پاکی، و روشنایی پیوندی جاودانه داشته‌اند. نوشیجان، با آجرهای زیبا و خاموشش، نجواگر هزاران سال تاریخ است؛ جایی که شعله‌های مقدس، جان‌ها را روشن می‌کردند و باورها را روشن‌تر. در ادامه بیشتر به این آتشکده سراسر عظمت می‌پردازیم.
آتشکده نوشیجان ملایر کجاست؟
آتشکده نوشیجان ملایر کجاست؟ در میان آنشکده های ایران، آتشکده نوشیجان ملایر در ۲۰ کیلومتری شمال‌غربی شهرستان ملایر در استان زیبای همدان جا خوش کرده‌است. این اثر باستانی در منطقه‌ای به نام شورکات و بر بالای تپه‌ای طبیعی با ارتفاع حدود ۳ متر ساخته شده است.
این تپه باستانی در کنار رودخانه حرم‌آباد واقع شده است. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی انجام‌شده، سه طبقه در این تپه شناسایی شده که طبقه اول به مربوط به دوره مادها، طبقه دوم به دوره هخامنشیان و طبقه سوم به دوره ساسانیان تعلق دارد.
آتشکده نوشیجان ملایر که در دل شهرستان ملایر و بر بلندای تپه‌ای باستانی جای گرفته، نه‌تنها بنایی تاریخی، بلکه نمادی از فرهنگ، آیین و باورهای مذهبی دوران پرشکوه مادها و پس از آن، هخامنشیان و ساسانیان است. این مکان مقدس و جذاب با معماری عالی و خاص خود، مانند؛ پلی میان گذشته و امروز، نشان‌دهنده شکوه تمدن‌های دیار کهن ایران و همدان است. هر ساله، این میراث ارزشمند، گردشگران و پژوهشگران بسیاری را به‌سوی خود جذب می‌کند و هر بار هم سخنان بسیاری برای گفتن دارد.
نگاهی به تاریخچه آتشکده نوشیجان ملایر
نگاهی به تاریخچه آتشکده نوشیجان ملایر آتشکده نوشیجان ملایر، بنایی ارزشمند از دوران مادها است که قدمت آن به حدود قرن هشتم تا ششم پیش از میلاد بازمی‌گردد. این مجموعه باستانی، یکی از نخستین مراکز دینی و حکومتی مادها به‌شمار می‌رفته و احتمالاً محلی برای نگهداری آتش مقدس و برگزاری آیین‌های مذهبی بوده است. اهمیت این آتشکده در طول تاریخ سبب شده تا همیشه مورد توجه پژوهشگران و باستان‌شناسان قرار گیرد. در دوره‌های هخامنشی و ساسانی نیز این مکان ارزش خود را حفظ کرده و دچار تغییرات و بازسازی‌هایی شده است.
آتشکده‌ها در آیین زرتشتی جایگاه ویژه‌ای داشتند و به‌عنوان نماد پاکی و روشنایی، نقش مهمی در زندگی معنوی و مذهبی مردم ایفا می‌کردند. به همین جهت آتشکده نوشیجان ملایر نیز همواره مورد توجه قرار داشته و تلاش‌هایی برای حفاظت و مرمت آن در دوره‌های مختلف صورت گرفته است.
معماری آتشکده نوشیجان ملایر
معماری آتشکده نوشیجان ملایر معماری آتشکده نوشیجان ملایر یکی از نمونه‌های منحصربه‌فرد دوران پرشکوه مادها است که نشانگر، دانش، تخصص و مهارت بالای معماران آن زمان است. این مجموعه باستانی شامل بخش‌های گوناگونی است که هر کدام کاربرد‌های متفاوت و خاصی داشته‌اند. مهم‌ترین قسمت‌های آن عبارت‌اند از:
تالار ستون‌دار
یکی از بخش‌های شاخص این آتشکده، تالار ستون‌دار است که با ستون‌های سنگی و دیوارهای ضخیم ساخته شده. این تالار محل اصلی برگزاری آیین‌ها و مراسم مذهبی بوده است. طراحی دقیق و استفاده از مصالح باکیفیت، بیانگر هنر و توانایی معماران دوره مادهاست.
ایوان
ایوان آتشکده نیز با طاق‌های بلند و نقش‌‌های برجسته زیبا، جلوه‌ای از هنر معماری آن دوره را به نمایش می‌گذارد. این بخش به‌عنوان فضایی باز و باشکوه، برای برگزاری مراسم‌های مذهبی و اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. نقوش و طاق‌ها، بازتابی از باورها و فرهنگ مردم آن زمان هستند که با دستان توانمند آن دوره ساخته شده‌اند.
مکان نگهداری آتش مقدس
یکی از بخش‌های مهم آتشکده نوشیجان ملایر، مکانی کوچک بوده که برای نگهداری آتش مقدس در نظر گرفته شده بود. در آیین زرتشتی، آتش نماد پاکی و نیروی الهی است و از همین‌رو، مراقبت از آن در محیطی پاک و مقدس اهمیت زیادی داشته است.
معبد اصلی یا مرکزی آتشکده نوشیجان ملایر
معبد اصلی یا مرکزی آتشکده نوشیجان ملایرمعبد مرکزی نوشیجان، که دومین آتشکده ساخته شده در این بنای زیبا است، زیباترین بخش این مکان تاریخی محسوب می‌شود. این آتشکده به‌عنوان یکی از نخستین آتشکده‌ها در فضای بسته، از نظر معماری بسیار جالب و ارزشمند است. معبد مرکزی در مرکز بنای خشتی بزرگ قرار دارد و نزدیک به تالار آپادانا قرار گرفته‌است. پلان این معبد به‌صورت نیم‌چلیپا طراحی و ساخته شده، و جالب است که نخستین پلان چلیپایی دنیا نیز متعلق به همین آتشکده ملایر است، قبل از آنکه فرم صلیب به‌وجود آید.
ساختار آتشکده به‌صورت ۸ ضلعی است و گوشه‌های کار شده در آن، چشم‌انداز زیبایی ایجاد کرده‌اند. آتشکده شامل بخش‌های مختلفی است و در ضلع شمالی آن، آتشدانی نصب بوده که با کمال تاسف توسط یک باستان‌شناس انگلیسی از کشور خارج شده است. در کنار آتشکده، اتاقی وجود دارد که با درب کوچکی به پلکان طبقه دوم ارتباط دارد. آتشدان در این طبقه قرار داشت و حدود یک متر از سطح زمین ارتفاع داشته است.
در کنار آتشدان، شیارهایی تعبیه شده بود که مواد حاصل از سوختن آتش را منتقل می‌کرد و از ریختن خاکستر در داخل معبد جلوگیری می‌کرد. در پیشخوان معبد مرکزی، که بین ورودی و فضای اصلی معبد واقع شده است، طاق‌های تویزه‌ای وجود دارد که حیرت هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد.
این طاق‌ها که به‌صورت دو نیم‌طاق قوسی یا کمانی بر روی دو تویزه خشتی ساخته شده‌اند، در دوره‌های هخامنشی، ساسانی و حتی در معماری دوره اسلامی هم به وفور دیده می‌شوند. راه دسترسی به فضای معبد، اتاق زیر پله و راه‌پله طبقه دوم را فراهم می‌کرد. این طاق‌ها همچنین به‌صورت کاملا هنرمندانه در راه‌پله‌ها به‌کار رفته‌اند. پنجره‌های کوری که در این بنا به‌کار رفته‌اند، پایه‌های اولیه مقرنس‌کاری هستند.
نکته جالب و شگفت‌انگیز در مورد این معبد، شیوه ساخت آن است. این معابد با دقت فراوان توسط سنگ‌ریزه‌های ریز به ارتفاع شش متر پوشانده شده‌اند، سپس لایه‌های سنگ و گل و در نهایت خشت و گل به‌صورت مخروطی روی آن‌ها قرار گرفته است. استروناخ معتقد بود که خشت‌های به‌کار رفته در اطراف سازه معبد برای استحکام بنا در برابر حملات بیگانگان بوده است، اما کشفیات جدید نشان می‌دهد که این چهار میلیون قطعه آجر خشتی برای پنهان کردن معابد از نگاه‌ها و محافظت آن‌ها در برابر تخریب‌های احتمالی ساخته شده‌اند.
این اقدام، به‌ویژه در ابتدای دوره هخامنشیان، زمانی که آیین زرتشت به‌عنوان دین رسمی کشور اعلام شد و آئین مهرپرستی ممنوع گردید، صورت گرفته است. در آن زمان، پیروان مهرپرستی معابد خود را خراب نکردند بلکه آن‌ها را از دید پنهان کردند. در کتیبه‌های برجای مانده از هخامنشیان نیز سال‌ها بعد، نام آئین مهرپرستی به چشم می‌خورد.
انبارها و اتاق‌های جانبی
در کنار بخش‌های اصلی، آتشکده نوشیجان ملایر دارای انبارها و اتاق‌های جانبی نیز بوده که برای نگهداری ابزارهای مذهبی و همچنین محل زندگی یا استراحت خادمان معبد مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.
تونل
در بخش شمالی تالار ستون‌دار و در امتداد شرق و غرب، حفره‌ای به شکل سرداب کنده شده است که در عمق سه متری به صخره‌های بزرگ می‌رسد. با توجه به شکل تونل، به نظر می‌رسد که کار ساخت آن به‌طور کامل تمام نشده و احتمالاً در آخرین دوره سکونت در این تپه ایجاد شده است. همچنین، به‌نظر می‌رسد که هدف از ساخت این تونل، جنبه امنیتی و محافظتی داشته است.
مرمت و بازسازی آتشکده نوشیجان ملایر
مرمت و بازسازی آتشکده نوشیجان ملایرآتشکده نوشیجان ملایر در طول زمان چندین‌بار بازسازی شده است. یکی از مهم‌ترین دوره‌های مرمت، مربوط به دوران ساسانیان است که به دلیل جایگاه مذهبی این مکان، توجه ویژه‌ای به حفظ آن شده بود. همچنین در دوران معاصر نیز عملیات مرمت و بازسازی مختلفی بر روی آتشکده انجام شده تا از تخریب و فرسایش بیشتر آن جلوگیری شود.
مجموعه نوشیجان چندسالی است که به عنوان یک منطقه نمونه گردشگری معرفی شده و نامش در فهرست میراث ملی کشورمان نیز به ثبت رسیده است. به شما توصیه می‌کنیم اگر گذرتان به شهر زیبای ملایر افتاد، بازدید از این مجموعه ارزشمند باستانی و تاریخی را از فراموش نکنید.
سخن پایانی
سخن پایانی آتشکده نوشیجان ملایر نه تنها یک اثر تاریخی ارزشمند است، بلکه نمادی از تمدن کهن ایران و فرهنگ ناب گذشتگان است. بازدید از این مکان معنوی و تاریخی فرصتی است تا با تاریخ و باورهای قدیمی ایرانیان بیشتر آشنا شوید و از زیبایی‌های معماری و نقش آن در زندگی مردم آن دوران بهره‌مند شویم. این آتشکده به‌عنوان گنجینه‌ای فرهنگی، ارزش‌های تاریخی و معنوی را به نسل‌های آینده منتقل می‌کند و یادآور اهمیت حفاظت از میراث ملی ما ایرانیان است.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه