آرامگاه شیخ زاهد گیلانی (مقبره شیخ زاهد گیلانی)

آرامگاه شیخ زاهد صوفی بزرگ به نام تاج الدین ابراهیم کردی سنجانی با بنای تاریخی و دیدنی در دامنه کوه‌ها و در میان مزارع چای سرسبز، واقع شده است.

در نگاه اول، مقبره شیخ زاهد گیلانی شبیه معبد بودایی در میان کوهپایه های نپال یا تایلند به نظر می‌رسد. اما این مقبره در ایران در روستای شیخانه بَر در دو کیلومتری شهر لاهیجان واقع شده است

مقبره که در سه کیلومتری لاهیجان است بنای جالبی است که گنبد باریک و بلند آن با کاشی آبی رنگ پوشیده شده است. این بنا در میان درختان پنهان شده و مقبره شیخ زاهد پیشوای روحانی شیخ صفی الدین در آن قرار دارد.

تاریخچه آرامگاه شیخ زاهد گیلانی (مقبره شیخ زاهد گیلانی)

در سال ۸۹۲ قمری سلطان حیدر صفوی به سبب خوابی که دیده بود ، با معماران و نجاران خود که از شهر شیروان با کشتی به گیلان منتقل کرده بود آرامگاه شیخ زاهد گیلانی را ساخت و جسد شیخ را به آن جا منتقل کرد.

قدمت مقبره شیخ زاهد گیلانی مربوط به اوایل سلسله صفوی است و یکی از بناهای زیبای آرامگاهی ایران است. شهر لاهیجان زمانی به عنوان پایتخت گیلان شرقی بود و زمانی مهمترین منطقه شهری و بزرگترین منطقه در این استان بود.

معماری آرامگاه شیخ زاهد گیلانی

• به طور کلی آرامگاه شیخ زاهد گیلانی از یک اتاق مربع شکل که گنبدی برروی آن قرار دارد و ایوان هایی که آن اتاق را احاطه کرده اند، تشکیل شده است.
• البته یک اتاق دیگر که به نظر می رسد بعدها به اثر اولیه الحاق شده باشد در سمت غربی گنبدخانه وجود دارد و دو اتاق از داخل به یکدیگر مرتبطند.
• مطابق با معماری بومی منطقه، آرامگاه شیخ زاهد گیلانی بر روی کرسی قرار گرفته و بام بنا نیز چهارشیبه سفالپوش است.
• مقبره شیخ زاهد گیلانی، مربوط به اواخر امپراتوری تیموری و اوایل دوره صفویه است.
• بنای مقبره تلفیقی از معماری سنتی و بومی شمال ایران است.

• درب ورودی آرامگاه شیخ زاهد گیلانی در ضلع شرقی آن واقع شده است. ضریح در زیر گنبد آن قرار دارد
• ایوان‌ها دارای ارزش قابل توجه هستند که ارتباط فضایی را تسهیل می‌کنند. به دلیل آب و هوای نسبتاً راکد و مرطوب داخل بنا، این ایوان‌ها به همراه پنجره‌های باز به حیاط، برای جابجایی هوا احداث شده‌اند.
• ایوان‌ها شبیه بیشتر ساختمان‌های گیلان در جهات جنوبی با طول 8.25 متر و 2.40 متر عرض،  در شرق طول 8.90 متر و 2.80 متر عرض و در شمال طول 20 متر و عرض 2.86 متر آرامگاه قرار گرفته شده است.
• سقف‌های شیب‌دار که در معماری ساحل دریای خزر یافت می‌شود، در بالای ایوان‌ها نیز ادامه می‌یابد تا فضای سایه‌ای برای بنا فراهم کندو اثرات باران را کاهش دهد.
• دیوارها با کاشی‌های هفت رنگ دوره قاجاریه تزئین شده‌اند و در قسمت‌های مختلف ایوان‌ها پنجره های طاقچه‌ای با طاق‌های منحنی‌ دار نیز ساخته شده است.
• تکرار اشکال، خطوط و رنگ‌ها، زیبایی خاصی به مقبره شیخ زاهد گیلانی داده است. تکرار اشکال شامل نقوش اسلیمی، گل‌های شاه عباسی و گل‌های ساده را نیز در بر می‌گیرد
• هر چند آرامگاه شیخ زاهد گیلانی در طول سالیان متمادی به خاطر آب و‌هوای منطقه بارها مرمت و بازسازی شده است.
• طبق عکس‌های قدیمی موجود از مقبره شیخ زاهد گیلانی، بر بلندای گنبد آن، کلاه خودی طلایی وجود داشت که در حال حاضر اثری از آن نیست و مفقود شده است.
• بقعه آقا پیر رضا واقع در شهر لاهیجان با تقلید از معماری هندسی گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیلانی ساخته شده است.
• در ساختار بیرونی مقبره از مواد سبک مانند چوب یا آجر و ملات آهکی به کار رفته است.
• در سقف بنا، چوب، سفال یا ورق‌های حلب استفاده شده است.
• 
• داخل این مقبره علاوه بر آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، مقبره سید رضی بن سید مهدی حسینی باشکجانی و مزار دختر تیمور لنگ نیز در آن قرار دارد.
• در سمت شمال، ایوان طویلی با هفت فیلپا قرار دارد.
• در شرق حرم، ایوانی با شش فیلپا و در حاشیه و قسمت جنوبی همین اتاق نیز ایوان دیگری با شش فیلپا دیده میشود.
• ازاره دیوارهای ایوانها تا ارتفاع ۱۱۵ سانتیمتر با کاشی کاری هفت رنگ عصر قاجار تزیین شده است و طاقچه هایی با طاق جناقی در قسمتهای مختلف ایوان به چشم میخورد.
• در معماری این بقعه در ستون های اجری و پلکان و سقف های چوبی ریتم به شکل یکنواخت و منظم به چشم می خورد.
• حتی در داخل فضای بقعه در دیواره و ضریح با کاربرد های کاشی و چوب هم ریتم یکنواخت و زیبایی چشم نواز ناظر خود می باشد.
• مهم‌ترین ویژگی مقبره شیخ زاهد گیلانی گنبد هرمی خاص آن در اتاق مربع شکل است که مشابه آن در دیگر آثار معماری، در سایر مناطق ایران مشاهده نشده است.
• هندسه این گنبد، نسبتا پیچیده است و از زیباترین گنبدهای ایران است. گنبد در معماری اسلامی ایرانی نماد محو شدن در فکر الهی و آسمان است.
• در معماری گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیلانی تقسیمات گوناگونی وجود دارد، به نحوی که بیننده معمولی به راحتی نمی‌تواند شکل گنبد در یادش بماند.
• این گنبد برخلاف گنبدهای ساده دایره‌ی شکل، در گرداگرد گنبد هرمی شکل زوایای مختلفی وجود دارد که استفاده از کاشی‌های فیروزه‌ای، زرد، سیاه و سفید با طرح‌های ایرانی و سنتی بر زیبایی و شکوه آن افزوده است.
• شیب تند این گنبد، عبور سریع آب‌های باران را ممکن می‌کند.
• گنبد مقبره شیخ زاهد گیلانی از هندسه نسبتا پیچیده ای برخوردار است، به نحوی که فرم کلی و جزئیات آن بسادگی قابل فهم و سپرده شدن به حافظه نیست و این ویژگی باعث پیدایش خاصیت بسیار جالبی برای این گنبد می شود، بدین ترتیب که برای ناظری که در اطراف بنا حرکت می کند و از نقاط دید مختلفی به گنبد آن می نگرد، چنین به نظر می رسد که بانماهایی غیرتکراری مواجه است.
• به عبارت دیگر، با حرکت ناظر در اطراف گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیلانی ، از تازگی و بداعت فرم گنبد کاسته نمی شود و کنجکاوی ناظر برای درک کامل گنبد ارضا نمی شود و شاید نیت طراح یا طراحان این گنبد نیز دقیقا ایجاد چنین کیفیتی در آن بوده باشد.
• هندسه نهفته در طرح گنبد مقبره شیخ زاهد تأیید مجددی است این که در طراحی معماری قدیم هندسه جایگاه ممتازی داشته است.

برای سفارش و خرید کاشی سنتی میتوانید به صفحه تولید و فروش کاشی سایت آرچی لرن مراجعه فرمایید.

اهمیت هندسه گنبد مقبره شیخ زاهد گیلانی

اهمیت  پی بردن به هندسه شکل دهنده به گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیلانی از جهاتی دارای اهمیت است که در اینجا به دو مورد از آنها اشاره می شود.

• نخست آن که پی بردن به هندسه نهفته در طرح گنبد مقبره شیخ زاهد تأیید مجددی است بر این که در طراحی معماری قدیم هندسه جایگاه ممتازی داشته است. منظور این است که معماران قدیم، آن نوع هندسه ای را که در زمان ایشان شناخته شده بود، به گونه عالمانه ای در طراحی معماری به کار می گرفتند و به کمک همان هندسه قادر به خلق آثار ارزشمند و ماندگار بودند.
• دوم این که این امر به درک بهتر ما از نحوه کار طراحان سنتی و همچنین فهم صحیح تر آثار ایشان کمک می کند. برای نمونه، آنگاه که درمی یابیم طراح گنبد شیخ زاهد برای طراحی این اثر تا چه حد بر ترسیمات هندسی دقیق و پیچیده متکی بوده است، دیگر به این اثر همچون مجسمه ای که طراح آن بدون استفاده آگاهانه از هیچ نوع هندسه ای و صرفا بر مبنای دریافت های درونی خود آن را خلق کرده است، نگاه می شود.

سخن آخر

آرامگاه شیخ زاهد گیلانی بنایی در روستای شیخانور در ۳ کیلومتری لاهیجان در استان گیلان است که بنا بر برخی منابع آن را مدفن شیخ تاجالدین ابراهیم ملقب به شیخ زاهد گیلانی از عرفا و دراویش بزرگ و از استادان شیخ صفیالدین اردبیلی دانسته اند.

مقبره شیخ زاهد گیلانی دارای یک گنبد هشت ترک فیروزهای بوده و در میان مزارع برنج و چای و جنگل احاطه شده است و از مقاصد گردشگری استان گیلان است

گنبد هرمی آرامگاه شیخ زاهد گیلانی می تواند به عنوان الگویی مناسب برای طراحی گنبد در این منطقه سرسبز و پر باران مطرح باشد چراکه طراح این اثر با انتخاب شبکه خطوط متقاطع ۴۵ درجه و ۶۳/۴۳ درجه به عنوان مبنای هندسی طراحی، به طرحی دست یافته است که با اقلیم و فرهنگ معماری بومی منطقه هماهنگی بالایی داردو بخشی از هویت معماری بومی این منطقه را شکل می دهد.

این بنا متعلق به صده نهم قمری و دارای شماره ثبت ملی ۸۲۴ از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور است.

منابع:

Sheikh Zahed Gilani Tomb

جعفر کریمی پناه

به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.

• راهنمای طراحی لوکیشن عکاسی
• راهنمای طراحی مسجد مدرن
• راهنمای جامع طراحی نمای مسجد
• راهنمای کامل طراحی مسجد سنتی: اصول و نکات کلیدی