بازار اراک یکی از بناهای نخستین شهر اراک است که بر اساس طرحی از پیش اندیشیده احداث شده است و برخلاف بازارهای دیگر مسیر آن به صورت آزاد و منحنی نیست، بلکه مسیرها منظم و دارای تقارن هندسی هستند.
تاریخچه بازار اراک
بازار اراک در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی سلطان آباد ( نام قدیم اراک) بنیان گذاشته شد. راسته بازار با گذرهای متعددی که آن را قطع می کند. این بازار بر اساس بافت شطرنجی شهر سلطان آباد قدیم را ساخته بود و از بازارهای زیبای ایران محسوب میشود.
ویژگی های معماری
- طرح و نقشه بازار که عنصر اصلی و ستون فقرات کالبدی اقتصادی شهر بوده به صورت دو راسته سرپوشیده یکدیگر را قطع می کرده است.
- بازار اراک به مرکزیت چهارسوق، دارای دو مسیر شمالی جنوبی به طول ۷۲۰ متر و شرقی غربی به طول ۲۰۰ متر است.
- این بازار دارای یک محور شمالی جنوبی به طول ۸۵۰ مترو یک محور شرقی غربی به طول ۶۰۰ متر و عرض ۵ متر بوده است که از چهار جهت به دروازه های قدیم شهر متصل می شده است و در حال حاضر قسمتی از بازارهای شرقی و غربی تخریب شده اند.
- بر طول قامت کشیده و بلند بازار، ۲ بازوی عمودی از شرق به غرب در محل تلاقی چهارسوق، با سقف و گنبد مرتفع، بنای چهارراهی بازار را کامل می کند.
- بازار اراک دارای هشت گذر فرعی است که عمود بر دو گذر اصلی ساخته شده اند و به نوعی استراتژیک ترین نقطه شهر در زمانهای گذشته بوده است.
- این مرکز تبادل اقتصادی به نحوی در شهر استقرار یافته که به عنوان محصور اصلی کالبد شهر بر تمام شهر اشراف داشته است.
- مجموعه تاریخی بازار اراک تمامی نیازهای شهرنشینی از جمله حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاروانسراها را در خود جای داده و در کنار کسب و کار و راسته های پررونق شغلی با سایر تاسیسات کاربریهای متعددی داشته است.
- در بازار اراک ۵۰۰ باب مغازه وجود دارد که همه در راسته بازار فعالیت می کنند و مکان های دیگر مانند بازارچه های اختصاصی و باراندازها و انبارها و کارگاه های تولیدی در سرا و تیمچه فعالیت دارند.
- در مسیرهای طولی و عرضی بازار سراها و تیمچه هایی وجود دارند که ساختمان آنها معمولاً دو طبقه بوده که در پاره ای از آنها تجار یا مسافرانی که از نقاط دور برای خرید به بازار می آمدند شب را در طبقه دوم سپری می کردند.
- سراها علاوه بر ایفای نقش تجاری، به عنوان اقامتگاه موقت نیز استفاده می شدند.
فضاها و عناصر تشکیل دهنده بازار اراک
- بازار اراک دارای سراهای گوناگون است که در طرفین بازار به فواصل حدود پنجاه متری از یکدیگر سراهایی ساخته شده که به فروش کالا وارائه خدمات مشغول می باشند
- برخی از این سراها به نام بنیانگذار آن و یا نوع کالا و محصولاتی که در آنجا یافت می شود شهرت یافته اند، سراهای کاشانی، گلشن، نوروزی از این جمله اند.
- تمامی سراها و تیمچه ها یک درب خروجی به خارج از بازار داشته و با یکدیگر در ارتباط است و این مهم شریان حیاتی ارتباطی را در ساختار کالبدی بازار به شکل اصولی ایجاد کرده است.
- در جنب بازار، مسجد و مدرسه سپهدار که یکی از زیباترین مساجد اراک می باشد قرار داشته و پشت بام بازار کاملا برحیاط مدرسه و مسجد سپهدار مشرف میباشد.
- همچنین بازار اراک دارای چهار حمام بوده که بنابر اقتضای زمان برخی از آنها تغییر کاربری دادند.
- از جمله این حمام ها می توان به حمام چهار سوق، حمام نو، حمام شیخ الاسلام و حمام فیروزه اشاره کرد.
نتیجه گیری
همه عناصر وحدت بخش بازارهای ایرانی مانند حجره ها، راسته ها، سرا و کاروانسراها، تمیچه ها، در کنار عناصری همچون مسجد، حمام، قهوه خانه و سقاخانه، آب انبارها و … حلقه ای از پیوستهدای اقتصادی، اجتماعی را در کالبدی وحدت بخش با هندسه ای بی نقص از کلیات تا جزئیات را شامل می شود.
وجود بازار وسیع و گسترده ای مانند بازار اراک از ساز وکارهای مورد نیاز بناهای تجاری مانند انبار و محل نگه داری و تخلیه کالا و مرکز فروش و سراها و تیمچه های مخصوص آن برخوردار بود و از این جهت می توانست پاسخگوی امور تجاری باشد و مبادلات کالا را برای خریداران و فروشندگان به آسانی فراهم سازد. از این رو این محل به تنهایی می توانست عامل بسیار مفید و سازنده ای برای جلب خریداران و فروشندگان داخلی و خارجی باشد
بازار اراک مکانی است که طبقات مختلف اجتماعی، قومی، نژادی و فرهنگی در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و به شکلی ناخودآگاه یکدیگر را تحت تاثیر قرار می دهند. این موضوع باعث گسترش پدیده های اجتماعی و فرهنگی از یک حوزه به حوزه دیگر می شود.
خصوصیات مهم بازار اراک با توجه به حاکمیت روح معماری ایرانی شامل پیوستگی بافت، ترکیب و انسجام ساختاری متعادل عناصر، تناسب ابعاد فضاها با کارکرد آنها، حاکمیت ریتم و وزن و وحدت و تنوع و مظاهر زیبایی شناسانه، تشکیل یک واحد پویا و فضایی اقتصادی و اجتماعی در این شهر داده است.
منابع:
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
){kind=link}
بدون دیدگاه