ساخت گلدسته – سفارش و ساخت گلدسته

 Construction of mosque minaret

ساخت گلدسته در مجموعه معماری اسلامی آرچی لرن

طراحی و ساخت گلدسته مستلزم دانش و البته تجربه بالا در معماری اسلامی است. استفاده از سازه مقاوم، که تمامی نیروهای وارده را مهار کند. و در عین حال مقرونه به صرفه باشد و قیمت گلدسته مسجد را کاهش دهد خود یک هنر است. در نازک کاری ساقه گلدسته از چه نوع کاشی یا آجری استفاده کنیم که بتواند در برابر عوامل جوی مقاوم باشد و حتما دارای طرحی جذاب و زیبا.

چه موقعی سازه را پای کار بسازیم و چه موقعی در محیط کارگاهی؟ چطوری ساخت سازه گلدسته و ساخت کاشی را هم زمان انجام دهیم که در وقت صرفه جویی قابل ملاحظه ای شود؟ طرح ساقه گلدسته معقلی باشد، معرق یا هفت رنگ؟ اینا سوالاتی است که با اشراف کامل به طراحی و ساخت گلدسته می توان به بهترین شکل پاسخ گفت، و زمان ساخت و قیمت گلدسته مسجد را به طرز چشمگیری کاهش داد.

ساخت گلدسته مسجد در صدر اسلام

ساخت گلدسته چندین سال بعد از ظهور اسلام در مساجد باب شد. در ابتدا مسلمانان بدون مقدمه برای برگذاری نماز گرد هم می آمدند، یهودیان با صدای شیپور و مسیحیان با صدای ناقوس به سراغ مراسم مذهبی می رفتند پس مسلمانان بر آن شدند که از طریقی این مهم را اجابت کنند. به این ترتیب پیامبر (ص) با قبول پیشنهاد یکی از اصحاب در به کارگیری صوت انسانی فرمودند: زین پس با صدای اذان مردم را به نماز دعوت کنید. از آنجائی که مساجد فاقد گلدسته بود از فراز بام ها و دیوارهای شهر اذان می گفتند.

گلدسته ها در ابتدا بسیار ساده بودند و به مرور تکامل یافتند. موذنه در ابتدا دیواری بلند و چند ضلعی بود که موذن بر بالای آن میرفت و اذان می گفت. اندک اندک اطراف بالای برج را نرده و دیوار ساختند و سایبانی قرار دادند و در ادامه مغرب هنگام چراغی بر فراز آن روشن می کردند تا با فرارسیدن هنگامه نماز توجه مردم به مسجد جلب شود و چنانچه مسافری از نزدیکی گذر می کند مکانیت مسجد را بیابد. همچنان که امروزه روشنایی موذنه به صورت سنتی در آمده است.

مجموعه معماری اسلامی آرچی لرن با سالها تجربه موفق در ساخت گنبد و گلدسته در این مقاله سعی در شرح عناصر ساخت گلدسته و چگونگی کاهش هزینه ها و افزایش مقاومت و زیبایی مناره دارد.

عناصر اصلی ساخت گلدسته مسجد

گلدسته چهار قسمت اصلی دارد: پایه (پی)، ساقه (بدنه)، سرپوش (کلاهک)، راس (قپه)

پایه (پی) در ساخت گلدسته:

اولین مرحله ساخت گلدسته، انتخاب موقعیت استقرار آن است. این جانمایی باید به صورتی باشد که از طرفی گلدسته در ارتباط با سایر قسمتهای مسجد، ساختاری همخوان داشته باشد. و از طرفی، زمین بستر از شرایط مطلوب برخوردار باشد. قسمتی که قرار است پایه قرار گیرد را حفر می کنند تا به زمین سفت برسند. تا بتواند پایه با ارتفاع زیاد را بر روی خود نگه دارد. پی می تواند صورت چهارضلعی، هشت ضلعی و دوازده ضلعی ساخته می شود.

خاکبرداری و پی سازی:

پس از انتخاب محل مناسب، خاکبرداری و رسیدن به بستر سخت از آنجا که نسبت ارتفاع به سطح مقطع مناره و در نتیجه نسبت جرم به سطح مقطع آن زیاد است، سطح زیرین مناره فشار بسیاری را تحمل می کند. تعیین هندسه و ابعاد دقیق باسید محاسبه گردد.

اما در مجموع سطح مربع به نسبت دایره و چند ضلعی بار را بهتر منتقل می کند. از همین جهت مناره های قدیمی پایه های مکعبی داشتند. اتصال پی با سطح مقطع چهارگوش به مناره با سطح مقطع مدور، بدون واسطه صورت نمی گیرد. بلکه تغییر فرم و تبدیل چهارگوشه به هشت ضلعی این اتصال و انتقال نیرو را میسر میکند.

مصالح به کار رفته در پی به صورت سنتی مخلوطی از آب، خاک رس، آهک و خرده سنگ بوده که به شفته آهک می شناسیمش، که علاوه بر مقاومت در برابر رطوبت، به علت وجود خرده سنگها نیروی فشاری را هم به خوبی تحمل می کند.

در گذشته از به همین ملات شفته آهک موی بز و سوخته چوب هم اضافه می کردند. در بعضی گلدسته ها هنگام اجرای پی و در مرکز آن، قطعه چوب بلندی به صورت گرده بینه قرار می دادند و پی، پایه و ساقه حول این محور ساخته می شده. این عنصر چوبی که به بین تمام اجزاء پیوستگی ایجاد می کرده است که امروزه تیرآهنی این کار را انجام می دهد.

پایه و سکو:

پایه یا سکو به پایین ترین بخش مناره اطلاق می گردد که هندسه ای چندضلعی، چهارگوش یا مدور دارد و ورودی مناره در سطحی رویی آن قرار دارد. پایه در انتقال نیرو به پی نقش اساسی دارد. ازین رو کمترین سستی در پایه منجر به خرابی مناره می شود.

ساقه (بدنه) در ساخت گلدسته:

پایه ساختار نسبتا ساده ای دارد، اما ساقه خود شامل: پوسته، پلکان و شفت میانی است و در ساخت آن علاوه بر توجه به شیب بدنه، ارتباط و اتصال این اجزا با یکدیگر نیز اهمیت دارد.در ساخت گلدسته مسجد  پلکانی تعبیه می شود که موذن از آن بالا می رود. پلکان معمولا در داخل گلدسته قرار می گیرد و یا از روی زمین و یا بام شروع می شود.

بار پله ها از داخل توسط بدنه مهار می شود. در برخی موارد هم دو ردیف پله داریم یکی برای رفت و یکی برای برگشت. در مناره های قدیم پلکان به بدنه از یک سو و شفت میانی از سوی دیگر اتصال دارد از همین جهت این اجزا همگی همزمان ساخته می شود. بدنه را می شود مخروطی، استوانه ای و مربع یا هشت گوش اجرا کرد.

سرپوش (کلاهک) در ساخت گلدسته:

پس اجرای بدنه نوبت اجرای جایگاه سرپوشیده برای موذن است. معمولا شکل و فرم سرپوش از فرم بدنه است مثلا اگر بدنه استوانه و یا هشت گوش باشد سرپوش را نیز به همان صورت اجرا می کنند اما ما در مجموعه معماری سنتی آرچی لرن برای ساخت گلدسته از تکنیک استفاده می کنیم که می تواند بدنه و سرپوش شبیه هم نباشد.

راس (قپه) در ساخت گلدسته:

و در نهایت می رسیم به قبه که به صورت سایبانی در راس قرار گرفته است.

ساخت گلدسته در کجای مسجد باید باشد؟

باید و نبایدی از این جهت وجود ندارد ولی در اکثر مساجد ایران متصل به در ورودی و یا با فاصله ای نزدیک به آن اجرا می شود. گاهی در غرب . ضلع جنوب و شمال مسجد نیز ساخته می شود و حتی گاهی خارج از پلان اصلی بنا.

تزئینات در ساخت گلدسته مسجد

از قرن سوم هجری زیباسازی در ساخت گلدسته اهمیت پیدا کرد. بدنه با آجر و کاشی به آیات و نقوش اسلامی زیبنده شد ولی عمده تزئینات در قسمت موذنه با قطار بندی و مقرنس و رسمی بندی اجرا شد.

فرم و شکل و مصالح در ساخت گلدسته

با وجود مصالح امروزی گلدسته ها را می توان با ارتفاع زیاد ساخت. از طرفی دیگر نیاز به بالا رفتن موذن از آنها نیست و با تعبیه بلندگو در قسمت موذنه اذان پخش می شود و کارایی آن سمبلیک و نمادی از زیبایی معماری اسلامی است. در گذشته گلدسته را مربع و مستطیل می ساختند که برگرفته از برج های چهارگوش کلیسا بوده است. گلدسته های قدیم سوریه اغلب چهارگوش است و الگوی اکثر گلدسته های کشورهای عربی خصوصا در آفریقا شده است. در ایران بیشتر از شکل استوانه ای و هشت گوش استفاده شده.

مصالح به کار رفته در ساخت گلدسته در کشورهای مختلف اسلامی متفاوت است. در عراق پایه را با سنگ کار می کردند و استفاده از آجر و گچ در بدنه مرسوم بوده. در ایران و افغانستان از گچ و آجر و در هندوستان بیشتر از آجر و سنگ بهره برده اند.

بررسی نیروهای وارده در ساخت گلدسته:

در معماری سنتی ایران مصالح با مقاومت فشاری همچون آجر، خشت و سنگ به وفور مورد استفاده قرار گرفته و به علت کمبود مصالح با خاصیت کششی مثل چوب، این مصالح به ندرت در بناها دیده می شود. بهره گیری از مصالح فشاری، به ایجاد بناها با جرزهای قطور انجامیده. ساخت گلدسته معمولا در قسمت های پایینی دارای وزن و تراکم بالایی است و با افزایش ارتفاع با تکنیک های کاهش قطر، کاهش ضخامت بدنه و افزایش خلل و فرج، سبک تر می شود. در نتیجه نیروها از بالا به پایین مناره افزایش می یابد.

این نیروها به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول نیروهای مرده (وزن بنا) و نیروهای زنده (کاربران) و دسته دوم بارهای جانبی. بار مرده در واقع جرم ساختمان است و به جرم مخصوص مصالح بستگی دارد.

نیروهای مرده (وزن بنا) و نیروهای زنده (کاربران)

در ساختمانی با مصالح بنایی مقدار این جرم قابل توجه است و با نزدیک شدن به بخش های پایینی، افزایش می یابد. از آنجا که نیروی ثقل از بالا به پایین افزایش می یابد، بدیهی است که میزان مصرف مصالح در قسمت های پایینی بیشتر شود تا توان مقابله با نیروی ثقل ایجاد شود. پی که مسئولیت انتقال بار به زمین را دارد، برای بالا بردن تحمل در برابر نیروها و ممانعت از ایجاد برش و پانچ شدگی خاک، باید مصالحش تغییر می کند تا مقاومت آن افزایش یابد و از طرفی، سطح تماس با خاک نیز بیشتر شود که این افزایش سطح، افزایش نیروی اصطکاک مابین خاک و پی را ایجاد می کند. و اینگونه ظرفیت

باربری افزایش یابد.

نیروهای جانبی

نیروهای جانبی شامل باد و زلزله می باشد که با توجه به شکل مطلوب ساخت گلدسته و وزن زیاد آن، نیروی باد اثر زیادی بر ایستادگی فرم ندارد و بنابراین نیروی جانبی مؤثر بر فرم در ساخت گلدسته، زلزله است. بخصوص اینکه با توجه به وزن بسیار زیاد سازه، اثر زلزله تشدید می گردد.

انتخاب زمین مناسب، پی سازی مطلوب، ایجاد فرم مناسب گلدسته، اسکلت صحیح، پیوستگی پوسته با سایر عناصر عواملی هستند که سبب مقاومت بی نظیر این فرم در مقابل زلزله می گردد. گروه آرچی لرن در ساخت گلدسته مسجد  تمام برآیند های لازم را دقیقا محاسبه و سپس اقدام به ساخت می کند.

هزینه ساخت گلدسته مسجد

هزینه ساخت گلدسته مسجد به عوامل بسیار مختلفی بستگی دارد و نمیتوان هزینه یکسان و معینی برای آن اعلام کرد. این عوامل به قدری در هزینه ها تاثیر گذار هستند که می توانند هزینه ها را از ۲۵۰ میلیون تومان به ۴ میلیارد تومان تغییر بدهند(این قیمت ها حدودی است و برای ساخت سازه و کاشی و اجرا است).

مهمترین عواملی که می تواند در هزینه ساخت گلدسته مسجد تاثیر بگذارند عبارت اند از: ابعاد گلدسته و سازه گلدسته و متریال انتخابی برای اجرا و اجرای گلدسته است که بر اثر تغییر این عوامل در گلدسته قیمت ها تغییر خواهد کرد.

اگر قصد اجرای گلدسته ای در ایران و یا خارج از ایران را دارید و میخواهید از هزینه های ساخت گلدسته به صورت دقیق باخبر شوید می توانید با شماره 09153069688 تماس بگیرید.

منابع: گروه معماری اسلامی آرچی لرن