باغ دلگشا شیراز

باغ دلگشا شیراز يکي از باغ هاي تاريخي شيراز است که در نزديکي آرامگاه سعدي واقع شده است.
اين باغ در جبهه شمال شرقي و در سمت جنوب تنگ آب خان و در بستري کوهستاني واقع شده است. قرار گرفتن این باغ در کنار قناتی موسوم به ماریز سعدی و واقع شدن در محدوده قلعه ای موسوم به کهندژ است.

این باغ در دوره صفويه نيز از باغ هاي مهم و تفريحي شيراز بود. به طوري که در تصاوير به جا مانده از جهانگردان اروپايي به اين باغ اشاره هاي فراوان شده است و یکی از نمونه های زیبای طراحی باغ ایرانی است.

تاریخچه باغ دلگشا شیراز

سابقه آباداني و رونق باغ دلگشا به دوران پيش از اسلام و به دوره حکومت ساسانيان نسبت داده شده است.

در دوره تسلط تیمور گورکانی از غایت آبادانی برخوردار بوده است ،که تیمور پس از دیدن آن، در سمرقند باغی به همین نام بنا کرد.باغ در دوره ی صفویه نیز بسیار مشهور و در دوره افشاریه نیز همچنان آباد بوده است. این باغ در فاصله ی دوره نادرشاه تا سلسله زندیه آسیب های فراوانی دید که در زمان کریم خان زند دوباره احیا شد.

باغ دلگشا در دشت جعفرآباد و پایین تر از باغ آرامگاه سعدی و در میانه دو کوه است. گویا غیر از کوشک میانی باغ، که بارها دچار خرابی و تغییر شـده اسـت، حدود و طـرح کلی فعلی دلگشا تغییر چندانی نکرده باشد.

معماری باغ دلگشا شیراز

• باغ دلگشا باغی مستطیل شکل با حدود ابعاد ۱۶۰ × ۳۸۰ متر و مساحت حدود ۶ هکتار است.
• این باغ نیز همچون باغ ارم یک محور طولی اصلی حرکتی در امتداد اضلاع طولی دارد که از میانـه عرض باغ می گذرد.
• این محـور با ورودی های اصلی و خیابان عریض و ردیف درختان بلند اطراف آن و آب نماهای میان خیابانها و نیز کوشکی که در میانه آن است تعریف شده است.
• غیر از این محور اصلی، باغ دلگشا یک محور فرعی عرضی نیز در میانه باغ دارد که با محور طولی بـاغ تقاطع دارد و باغ را به چهار بخش مستطیل شکل تقسیم می کند.
• کوشک میانی باغ نیز در محل این تقاطع است.
• محور فرعی باغ  تقریباً در میانه باغ است و با خیابان و ردیف درختان بلند و ورودیهای فرعی و نیز کوشک میانه محور تعریف شده است .
• محـور طولی (اصلی) باغ با راستای شمال جنوب واقعی جغرافیایی زاویه ۴۵ درجه در جهت شمال شرقی جنوب غربی می سازد.
• ورودیهای اصلی باغ دلگشا در ابتدا و انتهای این محور است.
• البته بـاغ در حال حاضر ورودیهای فرعی ای در امتداد محور فرعی نیز دارد.
• شیب زمین در محل باغ چندان زیاد نیست (کمتر از ٪ ۱)، شاید به همین علت باغ سکوبندی (مسطح سازی) ندارد و بستر باغ بر روی زمین طبیعی است.
• مهم ترین عمارت باغ همان کوشک میانی است.
• با توجه به اطلاعات موجود این کوشک در طول تاریخ بارها از رونق افتاده، تخریب یا تجدید بنا شده و یا تکمیل و مرمت شده است.
• بنای کوشک باغ دلگشا نسبت به محور طولی باغ قرینه است اما ترکیب ویژه ای از اتاق هـا و ایوانها دارد.
• این کوشک در بخش جنوبی سه طبقه است و یک ایوان مرتفع در میانه ضلع جنوبی دارد و کاملا به آن سمت رو کرده است.
• در بخش شمالی دو طبقه است و ایوانهایی کوچک در طرفین دارد.
• با توجه به آنچه آمد، کوشک باغ، که تقریباً در میانه باغ است، بیشتر به بخش جنوبی و کمتر به بخش شمالی باغ نظر افکنده است.
• کوشک اصلی توجه کمی به طرفین ( محور فرعی میانی ) دارد
• در مقابل عمارت باغ دلگشا ، حوض سنگي بزرگي وجود دارد.
• عمارت اين ساختمان به صورت يك تالار با چهار شاه نشين به سبك معماري كاخ هاي ساساني بيشاپور ساخته شده كه داراي سه طبقه و ايواني با دو ستون است،كه از معماري زنديه بوده است.
• عمارت باغ داراي آيينه كاري هايي به همراه نقاشي هايي از رنگ روغن با سقف هايي از چوب و گچ بري هايي تزيين شده با نقوش گل و بته است در اطراف سقف ايوان بر روي گچ، اشعاري از شوريده به خط نستعليق نوشته شده كه در نوع خود بي نظير مي نمايد.
• بیشتر درختان باغ دلگشا را مرکبات مخصوصاً نارنج و پرتقال تشکیل می‌دهند.
• عمارت این باغ نیز به شکل سه طبقه با دو ورودی در دو طرف و ایوانی در طبقه میانی که مشرف به استخر مقابل عمارت است، خبر از روزگار شکوه و عظمت باغ می‌دهد.
• طی چند سال گذشته این بنا چندین بار دستخوش حریق شده و به شکل مخروبه درآمده ‌است.
• آینه کاری‌هایی دور تا دور عمارت و ایوان چوبی وجود دارند که حالتی کاخ مانند به آن بخشیده‌اند.
  بیشترین درختی که در آن یافت می‌شود، نارنج است
• اما درختان کاج و نخل و میوه نیز در جای‌جای باغ کاشته شده‌اند. عمارت باغ به شیوه معماری بیشاپوری و با تلفیق تزئینات رنگ و روغن و نقاشی‌های گل و بته از زمان زندیه زیباتر شده است.
• سقف‌هایی از چوب با گچبری‌های زیبا به‌همراه آینه‌کاری‌ها و نقاشی‌هایی از رنگ روغن به زیبایی این عمارت می‌افزایند.
• آب باغ دلگشا نیز از چشمه قنات آرامگاه سعدی تامین می‌شود. ب
• به‌علاوه ساخت اولین عمارت کلاه فرنگی ایران نیزدر این باغ به ثبت رسیده است.

سخن آخر

سابقه آبادانی باغ دلگشا به پیش از دوره سلسله های آل اینجو و آل مظفر می رسد. پس از خساراتی که در دوره های گوناگون به این باغ وارد شد، در دوره قاجاریه، عمارت آن مرمت شد و ایوان دوستونی به آن اضافه شد.

باغ در شمال شرقی شهر شیراز و نزدیک به آرامگاه سعدی واقع شده است. در گذشته، این باغ نیز همانند اکثر باغهای آن دوره ، در خارج از محدوده شهر قرار داشته است.

ساختار هندسی باغ به شکل مستطیلی است که کشیدگی آن در جهت شمالی جنوبی است و طول آن ۴۰۰ متر و عرض آن و متر است. همان گونه که در تصویر ۴ مشخص است، در طرفین محور اصلی باغ، تعدادی درخت نخل به فواصل منظم کاشته شده است.

در قسمتهایی از دو سوی محور شمالی باغ نیز درختان کاج و سرو کاشته شده است و بقیه درختان باغ را تعداد زیادی نارنج کهن و درختان دیگر تشکیل می دهد، ولی می توان گفت تقریبا بخش عمده صحن را درختان مرکبات پوشانیده است.

در سال ۱۳۴۸ ، باغ دلگشا توسط شهرداری شیراز خریداری شد و از سال ۱۳۵۶ تعمیرات ساختمان مرکزی آن آغاز شد. در همین دوران دیوار آجری جدید در چهار طرف و درگاه ورودی باغ ساخته شد. در خیابان اصلی باغ و سایر قسمتها نیز تعمیراتی انجام شده است.

محوطه سازی باغ دلگشا توسط شهرداری شیراز انجام شده و اینک در اختیار شهرداری شیراز است و به عنوان بوستانی عمومی مورد استفاده همگان است. این باغ در تاریخ ۱۳۵۱/۲/۲۵ با شماره ۹۱۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منابع:

جعفر کریمی پناه

به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.

• راهنمای طراحی لوکیشن عکاسی
• راهنمای طراحی مسجد مدرن
• راهنمای جامع طراحی نمای مسجد
• راهنمای کامل طراحی مسجد سنتی: اصول و نکات کلیدی