مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان متعلق به دوره دوم قاجاریه است.
ساختمان مدرسه آقابزرگ کاشان با سرمایه شخصی به نام حاج محمدتقی خانبان جهت استفاده نماز جماعت، درس و بحث داماد خود، مالمهدی نراقی دوم ملقب به آقابزرگ بنا شده است.
تاریخچه مدرسه آقابزرگ کاشان
تاريخ آغاز ساخت مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان به سال 1258ه. ق و پايان ساخت 1265ه. ق مي باشد (8 سال) یکی از مدرسه های قدیمی ایران است. اين بناي باشكوه كه آخرين بناي معظم ساخته شده در دوران انحطاط معماري و هنر ايران مي باشد، توسط معماري به نام استاد شعبانعلي پشت مشهدي ساخته شد.
مشهور است كه اين معمار به نام با دستمزد دريافتي اش براي ساخت مدرسه آقا بزرگ، رواقي را در حرم حضرت امام رضا (ع) مي سازد . نقاشي هاي بنا به دست استاد حاج محمد باقر قمصري انجام شده و كتيبه هاي بنا كار استاد اسداالله، استاد محمد حسين كاشي و استاد حاج ابراهيم معارفي مي باشد.
معماری مدرسه آقابزرگ کاشان
- مدرسه آقابزرگ کاشان در ابتدای ورودی دارای سردر، جلوخان و کریاس وسیع هشت ضلعی است.
- پس از ورود به محوطه مدرسه آقابزرگ، دو صحن فوقانی و تحتانی و حجره های محل سکونت طلاب و گنبد آجری با شکوه و گلدسته های دو طرف آن خودنمایی میکند.
- صحن مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان در دو طبقه ساخته شده، طبقه اول که همکف است با حوض و باغچه بندی اختصاص به مدرسه داشته است.
- در سه طرف آن دوازده حجره با صندوقخانه و راهروها جداگانه با یک مدرس بزرگتر از حجرات در وسط و چند انبار در زاویه ها ساخته شده است.
- در سمت شمال آن سرداب بزرگ مدرسه آقابزرگ کاشان با دو عدد بادگیر مرتفع هوایي احداث گردیده است؛
- طبقه دوم مدرسه آقابزرگ کاشان از دو طرف طول شرقي و غربي کف آن راهروهاي وسیعي است که روي قسمت فوقاني حجرات مدرسه واقع گشته است.
- همچنین در قسمت تحتانی زاویه جنوب شرقی گنبدخانه مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان ساختمانی است که دارای حوض خانه، آبریزگاه، آب انبار و چاه آب می باشد.
- مدرسه آقابزرگبه سبک مدارس چهار باغ و صدر اصفهان ساخته شده است و پلان مسجد آقابزرگ کاشان هم دارای سه شبستان است.
- مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان از نظر پلان، جزو مدارسی است که دارای سه شبستان است. با این حال مهمترین نکته در مورد این بنا، ترکیب مدرسه و مسجد در قالب بنایی واحد است.
- حیاط این بنا در دو طبقه قرار گرفته است که طبقه فوقانی آن در دورتادور خود، حجره‌هایی برای طلاب دارد.
فضاها و عناصر مدرسه آقابزرگ کاشان
پيرنشين ها
در قسمت ابتدايي مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان به دو سكو در دو طرف بنا برمي خوريم به نام پيرنشين، علت تعبيه اين سكوها هم اين بوده است كه اشخاصي كه از كوچه عبور مي كنند اگر باري بر دوش دارند براي رفع خستگي ، بار خود را روي اين سكوها قرار داده و استراحت كنند و دليل بعدي و مهمتر؛ افراد سالمند و پير بوده اند تا روي آنها به استراحت بپردازند.
كتيبه مالياتي
در بالاي درب ورودي مدرسه آقابزرگ کاشان (قسمت بيروني) به كتيبه اي (لوح) سنگي برمي خوريم كه فرمان معافيت مالياتي بنا از طرف محمد شاه قاجار مي باشد
طرح گودال باغچه
یکی از عناصر معماری در مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان گودال باغچه است که عنصری در معماری سنتی ایرانی است و در مرکز حیاط ساخته است و یک طبقه درون زمین فرو می رفته است.
این فضا در اقلیم های خشک و کویری استفاده می شده است و مزایایی مثل صرفه جویی در مصالح، دسترسی به آب قنات، افزایش مقاومت بنا در برابر زلزله را داشته است. استفاده از گودال باغچه در این بنا باعث شد تا ترکیب مسجد و مدرسه بهتر جلوه کند و تداخل فضایی وجود نداشته باشد.
مهتابي يا زمستان نشين
هنگام زمستان در مدرسه آقابزرگ کاشان از آن استفاده مي شده است. سنگ هايي در وسط آن وجود دارد كه علت تعبيه آنها تعبیه نور اتاق های پایین است جنس سنگ ها مرمر اسن و مرمر تنها سنگی است که نور ازآن عبور می کند.
حياط برف انداز
حياطي است در قسمت انتهايي بنا جهت تخليه برف هاي گنبد. در وسط آن چاهي تعبيه گرديده تا برف ها به مرور آب شده و از طريق آن تخليه شوند. نحوه برف روبي بام مسجد نيز در نوع خود جالب بوده است. زنجيري به نوك گنبد متصل بوده و با گردش زنجير برف نشسته بر فضاي بيروني گنبد تراشيده و به حياط برف انداز ريخته مي شده است.
تزیینات مدرسه آقابزرگ کاشان
یکی از مهمترین نکاتی که در مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان جلب توجه می کند، تزئینات بناست. تقریبا همه انواع هنرهای تزئینی معماری ایران در این بنا به کمال مورد استفاده بوده است.
انواع کاشیکاری، کادربندی، رسمی بندی و یزد بندی، مقرنس کاری، گچبری، نقاشی، کارهای چوبی در مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان دیده می شود. اما استفاده محدود و ساده از این تزئینات که به صورت استفاده غالب از نمای آجری بارنگ مطبوع آن است، آرامشی عارفانه در نما و سایر بخشها بوجود آورده که بخصوص در بدو ورود هر بیننده را تحت تأثیر قرار می دهد.
گنبد بزرگ و خوش تناسب مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان نیز که نمایی آجری دارد علیرغم ارتفاع زیاد آن، واجد مردم واری و تواضع خاصی است که در تعداد کمی از این گونه بناها دیده می شود.
برخلاف بناهای سنتی ایران بخصوص مساجد که نماهای اصلی کاشیکاری شده و احجام را تحت تأثیر قرار می دهند، استفاده یکنواخت آجر و رنگ یکنواخت حاکم در نماهای اصلی و فرعی باعث شده تا احجام بنا خود را بهتر بنمایانند. مجموعه این عوامل بنایی را بوجود آورده که برخورد جدید ونوآورانه ای را در بنا به نمایش گذارده که نشانه هایی از تحولات زمانه خود را دارد.
کتیبه های خطوط مسجد توسط اساتید برجسته خوشنویس کاشان از جمله: محمد ابراهیم (جد خاندان معارفی)، محمد حسین (جد خاندان ادیب) و بسلمه های طغری توسط سید صادق کاشانی نوشته شده است.
این مسجد دارای سردر زیبایی است که سقف آن با مقرنس های معلق گچی و نقاشی تزئین یافته و دیوارهای جلوخان از کتیبه بالای سردر تا کف تختگاه های طرفین درگاه با کاشی های خشتی الوان پوشیده شده است.
سخن آخر
مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان یکی از باشکوه ترین بناهای اسلامی کاشانه که با گنبد عظیم آجری و مناره کاشی کاری، در حال حاضر از جالب ترین ابنیه تاریخی کاشان به حساب میاد. بنای مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان زمانی ساخته شده که اولین نشانه های تأثیر پذیری معماری ایران از غرب مشاهده می شود. این مسجد دارای سردر زیباییه که سقفش با مقرنس های معلق گچی و نقاشی تزیین شده و دیوارهای جلوخان از کتیبه بالای سردر تا کف تخت گاه های طرفین درگاه با کاشی های خشتی الوان پوشیده شده است.این بنا یکی از معروفترین مسجد مدرسه های ساخته شده به معماری دوران قاجار است.
منابع:
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
){kind=link}
بدون دیدگاه