مدرسه مروی (معماری مدرسه علمیه مروی بازار تهران)

مسجد مدرسه مروی تهران از اولین مدارس علوم دینی شیعه قرن سیزده و چهارده هجری قمری است که در دوره قاجار ساخته شده است.

این بنا شامل مدرسه بزرگ و کوچک می باشد که جمعاً به مساحت چهارهزار و پانصد متر مربع در منطقه ۱۲ شهر تهران واقع است.

تاریخچه مدرسه مروی

تاریخ بنا در کتیبه، سال ۱۳۳۱ هجری قمری را نشان می دهد.

این بنا را محمدحسین خان ملقب به فخرالدوله والي مرو در زمان السلطنت فتحعلی شاه بنا کرد به همین دلیل این مدرسه را خان مروی نامیده اند.

در زمان پهلوی دوم، مدرسه مروی از مدارس تاریخی ایران تبدیل به دبستان و دبیرستان شد. بعد ازانقلاب ۵۷ ایران احیا شده و هم اکنون طلبه ها در این مکان مشغول تحصیل علوم دینی هستند.

پلان مدرسه مروی

• صحن این مدرسه، مربع مستطيل شكل است.
• دو فضای پشتی ایوان های شرقی و غربی مسجد مدرسه مروی ، به مدرس اختصاص داشته است.
• در گوشــۀ شمال غربی این بنا قسمتی برای ســکونت خادم مدرســه تبدیل شــده بود که بعدها به محلی برای حمام طلاب بدل گشت.
• راه ارتباطی مدرس ها در این مسجد مدرسه از طریق ایوانچه های مقابل آن اســت.
• کارکرد فضاهای مسجد و مدرسه در عین قرار گرفتن در پلانی واحد از یکدیگر مجزا هستند.
• اجزای فرعی دیگری هم در این پلان مشاهده می شود که ایوان ها و کتابخانه مدرسه از آن جمله اند.
• جلو ایوان جنوبی با در و پنجره های چوبی مسدود شده و فضای آن به عنوان مسجد کوچکی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
• در گوشه شمال غربی مسجد مدرسه مروی کتابخانه‌ای همزمان با بنای مدرسه ساخته شده است.
• آن چه این جا به عنوان ایوان جنوبی معروف است، مسجد تابستانی مروی است که در وقفنامه ذکر گردیده و شاهد مدعا وجود محراب در آن می باشد
• در گذشته به علت کوچک بودن فضای مسجد انباری جلوی مدرسه تبدیل به مسجد شده است.
• مدرس اصلی در ضلع شمالی بنا (مسجد زمستانی) است که پوشش گنبدی دارد، که در جریان بازسازی بخشی از فضاهای کناری به آن الحاق شده است.
• در قسمت جنوبی صحن مدرسه مروی ایوان و شبستان، مسجد وسیعی است.
• آب انبار بزرگی برای استفاده عمومی درجلو خان، زیر آن بنا شده است.

جزییات معماری مدرسه مروی

• مدرسه مروی در واقع از دو مدرسه کوچک و بزرگ تشکیل شده است. مدرسه کوچک در ضلع جنوب غربی مدرسه بزرگ قرار دارد و کمی قبل‌تر از مدرسه بزرگ بنا شد
• این بنا با طرح چهار ایوانی و در یک طبقه ساخته شده است
• صحن مسجد مدرسه مروی دارای طول شمالی است و شامل حجره ها و سه مدرس(جایگاه درس) ویک کتابخانه مشتمل به مهمات کتب قدیمه است و چند باغچه مشجر و حوض بزرگ است.
• در اطراف این صحن علاوه بر چهار ایوان، حجره های متعددی با ایوانی در جلو وصندوق خانه ای در عقب، شبستان مسجد بزرگ در ضلع جنوبی و مدرس مستطیلی شکلی در جانب شمالی(مسجد زمستانی)، کتابخانه و حیاط های خلوت و همچنین فضاهای دیگری قرار گرفته است
• اطاقهای این مدرسه گنجایش اقامت و تحصیل ۲۰۰ نفر طلبه شب خواب را دارد.
• این مسجد مدرسه یک حیاط وســیع دارد و دو حیاط کوچک و شبستانی بزرگ در جبهه جنوبی آن قرار گرفته که یک راه دسترسی آن از دالان ورودی است.
• حدود ســی حجره در اطراف صحن وجود دارد و چهار ایوان در وســط هر یک از جبهه های بنا ســاخته شده است.
• اکثر حجره های مسجد مدرسه مروی بزرگ هستند و هر یک دارای یک فضای اصلی با یک ایوان و صندوق خانه است
• مسجد و مدرسه در کنار هم با کاربریهای مجزا و ورودی مشترک است
• ورود از طریق یک هشتی به مسجـد و مـدرسه به صورت مجــزا امکانپذیر است.
• گاهی اوقــات دسترسی مستقیم نیز از مسجد به مدرسه و برعکس وجود دارد.
• از ویژگی های خاص این مدرسه وجود تعداد زیادی نورگیر یا روزنه سقفی است که تقریباً بر روی تمامی پوشش ها طاقی تعبیه شده است تعداد این نورگیرها در شبستان ستوندار به ۲۰ عدد می‌رسد.

تزیینات مدرسه مروی

• در ایوان شمالی، کتیبه ای از کاشی و خط نستعلیق که حاکی از اتمام بنا در سال ۱۲۳۰ هجری قمری وجود دارد.
• ســر در فضای ورودی مسجد مدرسه مروی حدود سی سال پیش فرو ریخت و به جای آن سقف مسطحی ســاخته شده است.
• ایوان جنوبی امروزه با در و پنجره های چوبی پوشــانده شــده و به مسجد کوچک معروف اســت.
• تزئینات ایوان های بنا در اثر مرمت های مختلــف از بین رفته و تنها گوشــه ای از کاشیکاری محراب باقی مانده است.
• به طور کلی قســمتهای مختلف بنا در طول زمان مورد مرمت های مکرر واقع شده اند.
• تزیینات بازسازی شده مسجد این بنا از آجر است.
• نمای رو به صحن طاق های مسجد مدرسه مروی در قسمت پشت و نیز ایوان های اصلی و ایوان های حجره ها تماماً کاشی کاری است.
• پوشش ایوان های اصلی مقرنس گچی و ایوان حجره ها کاربندی گچی است.
• سردر ورودی مسجد مدرسه مروی در حدود ۳۰ سال پیش فرو ریخت که بعدها با پوشش مسطح بازسازی شد.

سخن آخر

مسجد مدرسه مروی بزرگ‌ترین، قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین حوزه‌ علمیه‌ تهران است.

این مسجد و مدرسه، که اکنون نام مدرسه‌ علمیه‌ مروی را بر خود دارد، در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۲ خورشیدی با شماره‌ ۴۱۲ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید و در فهرست آثار ملی نیز قرار دارد.

منابع:

مدرسه مروی کجاست