گنبد کاووس یک سازه تاریخی و بسیار ارزشمند است که به نام‌های برج گنبد کاووس و برج آزادی نیز شناخته می‌شود. این برج به عنوان بلندترین برج آجری دنیا در قرن چهارم هجری قمری ساخته شده و تماماً آجری است. ارتفاع چشمگیر و معماری بی‌نظیر این بنا، نشان‌دهنده هوش و ذکاوت سازندگان آن بوده که به واقع قابل تحسین است.
تاریخچه گنبد کاووس
تاریخچه گنبد کاووسگنبد کاووس یکی از شاهکارهای معماری ایرانی به شمار می‌رود و در بین گنبد های ایران به عنوان بلندترین و بهترین نمونه در تاریخ مهندسی جهان شناخته می‌شود. این بنا به عنوان پانزدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. گنبد قابوس یادگاری از دوران پادشاهی کاووس بن وشمگیر از سلسله زیاریان است که ساخت آن از سال ۳۷۵ هجری شمسی آغاز و در سال ۴۰۲ به پایان رسید.
این بنا در شهر باستانی جرجان واقع شده که در حملات مغول در قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی به طور کامل تخریب شد، اما برج گنبد کاووس به عنوان یک نماد تاریخی باقی ماند. این بنا در طول تاریخ آسیب‌های جدی مانند حفره‌های عمیق، خرابی پی و گنبد مخروطی و آسیب‌های ناشی از اصابت گلوله متحمل شده است. به همین دلیل مرمت و بازسازی‌هایی نیز بر روی آن انجام گرفت.
کاربرد گنبد کاووس
کاربرد گنبد کاووسبا اینکه بسیاری از کارشناسان هنوز دلیل اصلی ساخت این بنا را نمی‌دانند، برخی بر این باورند که این بنا به عنوان آرامگاهی برای قابوس بن وشمگیر ساخته شده است. با این حال هیچ نشانه‌ای از جسد او در این مکان وجود ندارد. ولی کتیبه‌ای در بنا کشف شده که نشان‌دهنده این است که ساختمان کاخ، بلند بوده و به آرامگاه پادشاه آل زیار اختصاص داشته است، اما تاریخ ساخت آن با تاریخ فوت وی همخوانی ندارد.
همچنین برخی روایت‌ها نشان می‌دهند که این بنا ممکن است به عنوان رصدخانه مورد استفاده قرار گرفته باشد. در ایران باستان، ساختمان‌های برج‌مانند در کنار ورودی شهرها ساخته می‌شدند تا مکان اصلی شهر را نشان دهند.
معماری گنبد کاووس
معماری گنبد کاووسگنبد کاووس به عنوان نمونه‌ای برجسته از معماری اسلامی شناخته می‌شود و در ساخت آن از دو شیوه معماری استفاده شده است. شیوه معماری رازی که در سده‌های پنجم تا هفتم رایج بوده و در زمان سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان بکار رفته است.
این معماری شامل مصالح مرغوب، طرح چهار ایوانی، آجرهای لعاب‌دار و بی‌لعاب، نگاره‌های آجری و گچ‌بری بوده و شیوه دیگر، معماری خراسانی است که از قرن اول تا چهارم هجری مورد استفاده قرار گرفته و شامل شبستان، چهل ستون و قوس‌های بیضی یا تخم‌مرغی است. در این نوع معماری با استفاده از کاشی گنبد، بنا به شکل استوانه‌ای و به تدریج باریک شده و به گنبد تبدیل می‌شود.
مصالح ساخت گنبد کاووس
مصالح ساخت گنبد کاووسدر ساخت این برج از آجرهای پخته و قرمز رنگ استفاده شده که به مرور زمان و تابش خورشید رنگشان به زرد طلایی تغییر یافته است. همچنین در طول تاریخ، خزه‌های طبیعی به رنگ طلایی بر روی آجرها دیده می‌شوند. آجرها به صورت یکسان ساخته شده‌اند، اما در قسمت بالایی و گنبد از آجرهای کفشکی استفاده شده است.
با اینکه آجرها ظاهراً یکدست و صاف به نظر می‌رسند، اما ابعاد آن‌ها متفاوت است. ملات ساروج نیز به شدت در ساخت این بنا بکار رفته که ترکیبی از خاک رس، آهک، ماسه بادی و نوعی گیاه خاکستری است. این ملات بدون فضای خالی میان آجرها کشیده شده که یکی از دلایل استواری بنا به شمار می‌رود.
بخش‌های مختلف برج گنبد کاووس
بخش‌های مختلف برج گنبد کاووسبه بخش جذاب و رویایی مقاله رسیدیم؛ جایی که می‌توانید با تصوراتی زنده، گنبد کاووس را در ذهن خود بسازید و از زیبایی‌های آن لذت ببرید. بعد از خواندن این بخش، چشمانتان را ببندید و این گنبد را در ذهن خود تجسم کنید. مطمئنم که حتی در تصورات هم از زیبایی‌های این برج بی‌نظیر شگفت‌زده خواهید شد، چه برسد به اینکه از نزدیک به تماشای آن بروید!
ورودی بنا
ورودی گنبد کاووس در ضلع جنوبی بنا واقع شده و سردری بسیار زیبا دارد که با طاق نیم‌گرد و مقرنس‌کاری تزیین شده است. کارشناسان بر این باورند که این طاق یکی از نخستین نمونه‌های مقرنس‌کاری در معماری ایرانی به شمار می‌رود.
پای‌بست برج
پای‌بست برج آجری گنبد کاووس حدود ۱۵ متر ارتفاع دارد و درون آن سردابی وجود دارد. اما نباید فکر کنید که این سرداب به طور کامل سالم مانده است؛ زیرا در زمان حملات روس‌ها، کف سرداب به دنبال گنج تخریب شد و به بنا آسیب جدی وارد آمد.
بدنه برج
بدنه برج به فاصله پای‌بست تا زیر گنبد مخروطی اشاره دارد. بدنه برج گنبد کاووس به شکل استوانه‌ای طراحی شده و دور تا دور آن ۱۰ پره مثلثی شکل قرار دارد که مانند یک ستاره ۱۰ پر، خودنمایی می‌کند. هر ضلع این ستاره با ضلع کناری خود ۱.۳۴ متر فاصله دارد.
داخل برج
داخل برج گنبد کاووس تزیینات خاصی ندارد، اگر با دقت به درون برج نگاه کنید، می‌توانید آثار لایه‌ای از گچ رنگی را بر روی دیوارهای داخلی ببینید که در زمان ساخت بنا بکار رفته و با گذشت زمان کمرنگ‌تر شده است. این آثار در ارتفاع ۷ تا ۸ متری از کف برج قابل مشاهده هستند.
نورگیر بنا
تنها روزنه برج گنبد کاووس در ضلع شرقی آن واقع شده است. به طوری که این روزنه ۱.۲۰ متر ارتفاع، ۲ متر طول دارد و عرض آن نیز در بالاترین نقطه نورگیر، ۷۳ سانتی‌متر و در پایین‌ترین قسمت آن، ۸۰ سانتی‌متر است.
کتیبه‌ها
این کتیبه‌ها به زبان کوفی نوشته شده‌اند و مانند کمربندی دور استوانه برج، بر روی فواصل پره‌های مثلثی شکل آن پیچیده شده‌اند. حالا ممکن است کنجکاو شوید که این کتیبه‌ها در برج گنبد کاووس چه محتوایی دارند؟ یکی از کتیبه‌ها در ارتفاع هشت متری از پایه برج و دیگری در زیر گنبد مخروطی واقع شده که متن کامل کتیبه‌ها به همراه ترجمه آن‌ها به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
به نام خداوند بخشنده و مهربان
هذا القصر العالي
این است کاخ باشکوه
الامیر شمس‌المعالی
امیر شمس معالی
الامیر ابن الامیر
امیر پسر امیر
قابوس بن وشمگیر
کاووس فرزند وُشمگیر
امر ببنائه فی حیاته
فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی‌اش
سنة سبع و تسعین
سال سیصد و نود و هفت هجری قمری
و ثلاثمائة و هفت هجری قمری
و سال سیصد و هفتاد و سه هجری شمسی
و سنة خمس و سبعین
سال سیصد و هفتاد و پنج خورشیدی
این کتیبه‌ها همانند خود بنا، فاقد هرگونه تزئینات هستند و تنها بر استحکام و ماندگاری آن‌ها تأکید شده است. نوشته‌های کتیبه‌ها با آجرهای ساده قرمز رنگ به صورت برجسته و خوانا طراحی شده‌اند. طراحی و اندازه‌گیری حروف کتیبه نیز به خوبی با ابعاد و هیبت ساختمان هماهنگ است.
فضای انعکاس صدا
یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های برج گنبد کاووس، فضای انعکاس صدا است. این فضا به صورت یک محوطه دایره‌ای در بیرون برج قرار دارد. اگر درون این دایره بایستید و آواز بخوانید، صدایتان به زیبایی انعکاس پیدا می‌کند.
برج گنبد کاووس کجاست؟
برج گنبد کاووس کجاست؟برج گنبد کاووس در استان گلستان و در شهر گنبد کاووس واقع شده است. این بنا در بین خیابان‌های جمهوری و قابوس قرار دارد.
سخن پایانی
سخن پایانیگنبد کاووس نمادی از هنر و مهندسی ایرانی بوده و هویت فرهنگی و تاریخی سرزمین ما را نیز به تصویر می‌کشد. این اثر باشکوه به عنوان بلندترین برج آجری جهان و یکی از آثار ثبت شده در میراث جهانی یونسکو، همواره مورد توجه گردشگران و محققان قرار دارد و ذکاوت و خلاقیت معماران ایرانی را یادآوری می‌کند. این شاهکار یک گنجینه فرهنگی است که باید برای نسل‌های آینده حفظ و نگهداری شود.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه