گنبد جبلیه در شرق شهر کرمان واقع شده و به‌عنوان تنها بنای سنگی این منطقه شناخته می‌شود. این گنبد با استفاده از سنگ و گچ ساخته شده و هیچ حصاری در اطراف آن وجود ندارد. در سال ۱۳۱۶، گنبد جبلیه به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۸ بازسازی و به موزه سنگ تبدیل شد. این بنا که با نام‌های گنبد گبری و گنبد زیگ نیز شناخته می‌شود، یکی از زیباترین و منحصر به فردترین جاذبه‌های گردشگری کرمان است. همچنین این بنا در میان دشت‌های سرسبز قرار دارد و هر ساله میزبان گردشگران زیادی از سرتاسر کشور است.
گنبد جبلیه کجاست؟
گنبد جبلیه کجاست؟گنبد جبلیه یک نمونه فوق‌العاده از معماری تاریخی کرمان است که در قلب شهر قدیمی و در دامنه کوه‌های مسجد صاحب‌الزمان قرار دارد. این بنا که به دوران ساسانیان تعلق دارد با طراحی هشت‌ضلعی و گنبد بلند آجری، نمادی از هنر معماری ایرانی به شمار می‌رود. استفاده از سنگ و گچ در ساختار این بنا و تزئینات هندسی آن، زیبایی و اصالتش را دوچندان کرده است. گنبد جبلیه تنها یک مقصد گردشگری نیست، بلکه نماینده‌ای از فرهنگ و تمدن غنی کرمان نیز است. در داخل این گنبد، موزه‌ای پر از سنگ‌نوشته‌ها و آثار تاریخی وجود دارد که برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران بسیار جذاب خواهد بود.
تاریخچه گنبد جبلیه
تاریخچه گنبد جبلیهتاریخچه و دلایل ساخت گنبد جبلیه هنوز هم موضوعی بحث‌برانگیز است و نمی‌توان با قطعیت در مورد آن صحبت کرد. برخی بر این باورند که این بنا آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده، در حالی که عده‌ای دیگر معتقدند که این مکان مزار سید محمد تباشیری بوده، البته این ادعا در برخی منابع تکذیب شده است. پژوهشگران اروپایی از جمله هیلن براند، این گنبد را به دوره سلجوقیان نسبت می‌دهند، اما این نظر چندان قابل قبول به نظر نمی‌رسد.
نام «جبلی» به شکل تغییریافته‌ای از «گبری» بوده و طبق قواعد زبان فارسی «گ» به «ج» تبدیل شده است. بنابراین می‌توان حدس زد که قدمت این گنبد به پیش از اسلام برمی‌گردد و احتمالاً از بناهای زرتشتی و گبری بوده، هرچند که سبک آن با سبک آتشکده‌ها تطابق ندارد.
برخی محققان احتمال داده‌اند که گنبد جبلیه با قدمتی که به اواخر دوره ساسانی برمی‌گردد، در اوایل اسلام تعمیر و مرمت شده است. همچنین در دوره‌های مختلف از جمله دوره سلجوقی به دستور محمد بن الیاس، این بنا تعمیر و بازسازی شد. همچنین برای حفظ و نگهداری این مکان تاریخی می‌توان با خرید کاشی سنتی آن را بازسازی و تعمیر کرد تا گردشگران داخلی و خارجی بیش از پیش با هنر کاشی‌کاری ایرانی آشنا شوند.
معماری گنبد جبلیه شاهکار معماری تاریخی
معماری گنبد جبلیه شاهکار معماری تاریخیگنبد جبلیه از بخش‌های متنوعی تشکیل شده که قبل از بازدید از این اثر تاریخی، آشنایی با آن‌ها می‌تواند جالب باشد. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با این بخش‌ها بیشتر آشنا کنیم.
هشت‌ضلعی
در پایین‌ترین بخش گنبد جبلیه، یک هشت ضلعی زیبا وجود دارد که دیوارهای اتاق را شکل می‌دهد. این دیوارهای ضخیم هشت ضلع را تشکیل می‌دهند و در هر ضلع، می‌توانید طاق‌نمای بزرگ و قوس‌داری را مشاهده کنید. در داخل این طاق‌نماها و در دو طرف آن‌ها، نغول‌هایی بکار رفته است. به طوری که این نغول‌ها در داخل قوس‌ها بار بنا را کاهش می‌دهند.
حلقه‌های میانی
در میان دیوارهای هشت‌ضلعی و گنبد دو حلقه وجود دارد. حلقه پایین‌تر به شکل شانزده‌ضلعی و حلقه بالایی دوباره هشت‌ضلعی است. با افزایش ارتفاع قطر بنا کاهش می‌یابد. در لایه پایینی، نورگیرها به‌صورت یک در میان در اضلاع کار شده‌اند و در حلقه بالایی نیز روی هر ضلع سه نغول مستطیلی تعبیه شده است.
گنبد
گنبد جبلیه با استفاده از آجر ساخته شده و ارتفاع ساقه سنگی آن نیز به هشت متر می‌رسد. این گنبد قرار بوده دوپوش باشد، اما به دلیل از بین رفتن یکی از پوش‌ها یا ناتمام ماندن ساخت پوش دوم، این اتفاق نیفتاده است. داخل گنبد نیز با تزیینات گچ‌بری تزیین شده که به نظر می‌رسد قسمت بالای آن خراب شده و تزیینات قسمت پایین بنا نیز از بین رفته است.
داخل بنا
در داخل گنبد جبلیه، تزیینات خاصی مشاهده نمی‌شود. با این حال برای تبدیل هشت‌ضلعی به دایره ساقه گنبد از طاق‌نما یا قوس تیزدار استفاده شده و نغول‌ها نیز در این قسمت حضور دارند.
نمای بیرونی بنا
نمای بیرونی گنبد جبلیه در قسمت بالایی آن که محل قرارگیری گنبد است، تکمیل می‌شود. در این طبقه نیز نسبت به طبقه قبلی یک متر عقب‌نشینی دیده می‌شود. در طبقه آخر این بنا یک سازه ۲۳ ضلعی با ۲۴ لوح مستطیلی قرار دارد.
علت نام‌گذاری گنبد جبلیه
علت نام‌گذاری گنبد جبلیهاز آنجایی که این مکان تاریخی یکی از باشکوه‌ترین گنبد های ایران است، شاید برایتان جالب باشد که چرا این بنا به نام گنبد جبلیه شناخته می‌شود. در بین مردم کرمان، این گنبد به نام‌های مختلفی همچون: جبل سنگ، گنبد گبری، گنبد گنج و گنبد زیگ نیز مشهور است. واژه «جبل» در زبان عربی به معنی «کوه» بوده و با توجه به اینکه این بنا در دامنه‌های کوه صاحب‌الزمان قرار دارد و کل آن از سنگ ساخته شده، به نظر می‌رسد داستان پشت اسم این گنبد به دلیل موقعیت مکانی یا جنس ساخت آن باشد.
کتیبه‌های کشف شده در گنجینه جبلیه
کتیبه‌های کشف شده در گنجینه جبلیهکتیبه‌های موجود در گنجینه جبلیه، مجموعه‌ای ارزشمند از اطلاعات تاریخی و فرهنگی هستند. مطالعه دقیق این کتیبه‌ها می‌تواند به ما در درک بهتر باورهای مذهبی، آداب و رسوم و سبک زندگی مردم در دوره‌های مختلف تاریخی کمک کند. همچنین برخی از این کتیبه‌ها اطلاعات مهمی درباره تاریخ سیاسی و اجتماعی به ما می‌دهند و می‌توانند به عنوان منابعی مفید برای مطالعات تاریخی استفاده شوند. در این گنبد تاریخی، شما به کتیبه‌ای ارزشمند به نام کتیبه مسجد آبدر اشکان دسترسی خواهید داشت. این کتیبه بر روی یک قطعه سنگ طبیعی با خط کوفی حک شده است. در سال ۱۳۷۷ شمسی فردی به نام احمد ایلاقی این سنگ تاریخی را کشف و به سازمان میراث فرهنگی استان کرمان تحویل داد.
ابعاد این سنگ قبر حدود ۲۶ در ۲۲ سانتی‌متر بوده و شامل دو بخش یک نوار حاشیه‌ای و نوشتار اصلی در وسط آن است. همچنین در قسمت پایین گوشه سمت راست، آیه‌ای از سوره آل عمران نیز درج شده است. در این گنبد بیش از ۱۲۰ قطعه سنگ حجاری شده مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی وجود دارد؛ که از جمله این آثار می‌توان به سنگ هزار ساله رابر، سنگ مقبره خواجه اتابک و سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری و چندین مورد دیگر اشاره کرد. این گنجینه نماینده‌ای از تاریخ و فرهنگ غنی منطقه کرمان است.
افسانه‌ای درباره گنبد جبلیه
افسانه‌ای درباره گنبد جبلیهیکی از مشهورترین افسانه‌هایی که درباره این گنبد تاریخی وجود دارد؛ مصالح عجیبی است که در ساخت آن بکار رفته است؛ گفته می‌شود که این گنبد با شیر شتر، خاکستر و سفیده تخم‌مرغ ساخته شده که این ترکیب عجیب به استحکام بنا کمک کرده است. همچنین شباهت طاق‌نماهای گنبد جبلیه با بقایای یک مسجد مربوط به قرن اول هجری و طاق کسری از دیگر نکات قابل‌توجه این بنا به‌شمار می‌رود. یکی دیگر از ویژگی‌های شگفت‌انگیز این گنبد، استفاده از سنگ (سنگ لاشه) در ساخت آن است، به‌طوری که این بنا به عنوان تنها بنای تاریخی تماماً سنگی در کرمان شناخته می‌شود.
آدرس گنبد جبلیه
گنبد جبلیه در شهر کرمان، خیابان شهدا واقع شده است.
سخن پایانی
سخن پایانیگنبد جبلیه کرمان که به نام‌های «گبری»، «زیگ» و «گنج» نیز معروف است، یکی از جاذبه‌های تاریخی و دیدنی این شهر به شمار می‌رود. این بنای بزرگ سنگی در میان یک محوطه وسیع و سبز قرار دارد و برای دسترسی به آن، باید از دو قبرستان سید حسین و صاحب‌الزمان عبور کرد. پس از گذر از این قبرستان‌ها، یک ساختمان سنگی با گنبدی بزرگ و چشم‌نواز نمایان می‌شود. گنبد جبلیه به عنوان تنها بنای سنگی در شهر کرمان شناخته می‌شود. در محوطه سرسبز اطراف این گنبد، مجسمه‌های بزرگ سنگی وجود دارند که زیبایی محیط را دوچندان کرده‌اند. امروزه این بنا به عنوان یک موزه سنگ و کتیبه نیز شناخته می‌شود و توجه بسیاری از بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه