کاشی‌کاری یکی از هنرهای تزئینی باستانی در ایران است که از دیرباز تا به امروز در فرهنگ ما جایگاه ویژه‌ای دارد. کاشی هفت رنگ در یزد به عنوان یکی از مصالح پرکاربرد در بسیاری از بناهای تاریخی مانند مساجد، خانه‌های قدیمی و عمارت‌های مجلل که از گذشته به یادگار مانده‌اند، به چشم می‌خورد. اگر به خرید کاشی‌های هفت رنگ علاقه‌مند هستید و دوست دارید با تاریخچه و روش‌های ساخت آن آشنا شوید، تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
تاریخچه کاشی هفت رنگ
تاریخچه کاشی هفت رنگکاشیکاری در ایران تاریخچه‌ای بسیار کهن دارد که شواهد آن در آثار باستانی قابل مشاهده است. استفاده از کاشی‌های لعاب‌دار به دوران هخامنشیان برمی‌گردد، هرچند در آن زمان هنوز به‌طور گسترده‌ای رواج نیافته بود. با ورود به دوره سلجوقیان، استفاده از کاشی‌های رنگی در بناها بیشتر به چشم آمد و تحولی در هنر کاشی‌کاری ایجاد کرد.
قبل از این دوره لعاب کاشی‌ها قلیایی بود و عمدتاً برای تزئین نمای داخلی و خارجی ساختمان‌ها بکار می‌رفت. اما در زمان سلجوقیان، سبک کاشی‌ها تغییر کرد و کاشی‌های رنگی ابتدا به عنوان کتیبه‌هایی از آیات قرآن مورد استفاده قرار گرفتند. به تدریج این کاشی‌ها به شکل کاشی هفت رنگ درآمدند و کاربرد آن‌ها در دیگر بناها نیز گسترش یافت.
با شروع گسترش استفاده از کاشی‌های لعاب‌دار رنگی در دوره سلجوقیان، حمله مغول‌ها به ایران بسیاری از آثار هنری را نابود کرد و هنر کاشی‌کاری تا مدت زمانی متوقف شد. اما با آمدن ایلخان مغول و شروع بازسازی بناها، هنر کاشی‌کاری دوباره احیا شد.
در دوره سلجوقیان بیشتر کاشی‌ها به سبک معرق ساخته می‌شدند و کاشی هفت رنگ در اصفهان که امروزه می‌شناسیم، چندان رایج نبود. این روند تا زمان ساخت امامزاده جعفر در اصفهان ادامه داشت، که در آن زمان کاشی هفت رنگ به اوج شکوفایی خود رسید و در دوره صفویان پیشرفت چشمگیری داشت.
رنگ‌های کاشی هفت رنگ در یزد
رنگ‌های کاشی هفت رنگ در یزدکاشی هفت رنگ در یزد معمولاً با رنگ‌های سفید، سیاه، فیروزه‌ای، لاجوردی، زرد، قرمز و حنایی طراحی می‌شوند. اما باید توجه داشت که نام «کاشی هفت رنگ در تهران» به این معنا نیست که همه این رنگ‌ها حتماً باید در کاشی‌ها بکار رود. بلکه به این معنا است که می‌توان از این هفت رنگ متفاوت در طراحی کاشی‌ها بهره برد. به عنوان مثال ممکن است در ساخت یک کتیبه با خط ثلث تنها از رنگ آبی استفاده کند یا در یک قطعه کاشی، برای هماهنگی با طرح کلی از تمام هفت رنگ بهره گرفته شود.
ساخت کاشی هفت رنگ در یزد
ساخت کاشی هفت رنگ در یزدروش ساخت کاشی هفت رنگ در یزد به صورت زیر انجام می‌شود:
پوشش اولیه:
کاشی‌های پخته شده ابتدا با لعاب سفید یا نیمه شفاف پوشانده می‌شوند.
ترسیم طرح:
نقوش و طرح‌های انتخابی بر روی کاغذهای پوستی طراحی می‌شود. سپس پیرامون طرح با سوزن سوراخ شده و این طرح بر روی کاشی‌های لعاب‌دار قرار می‌گیرد.
انتقال طرح:
برای انتقال طرح، از پودر ذغال استفاده می‌شود. گاهی اوقات ذغال‌ها را در یک کیسه کوچک قرار داده و بر روی نقوش سوراخ شده فشار می‌دهند. پس از این مرحله طرح‌ها با یک ماده معدنی سیاه رنگ قلم‌گیری می‌شوند.
حذف نقشه:
در این مرحله به آرامی نقشه را از روی سطح کاشی برمی‌دارند و با قلم مویی خطوطی که ذغال به جا گذاشته را ترسیم می‌کنند.
رنگ‌آمیزی:
طبق نقشه‌ای که هنرمند طراحی کرده، داخل خطوط قلم‌گیری شده رنگ‌آمیزی می‌شود.
پخت نهایی:
کاشی‌ها برای تثبیت رنگ به مدت هفت تا نه ساعت در کوره پخته می‌شوند. پس از سرد شدن، کاشی‌ها را از کوره خارج می‌کنند و در کارخانه کاشی سنتی بر اساس شماره‌هایی که قبل از پخت پشت کاشی‌ها نوشته شده، کنار هم چیده می‌شوند. در نهایت در محل نصب، کاشی‌ها در جای مناسب خود قرار گرفته و پشت آن‌ها با دوغاب گچ پر می‌شود.
مزایای کاشی هفت رنگ در یزد
مزایای کاشی هفت رنگ در یزداستفاده از کاشی هفت رنگ در یزد برای هنرمندان و معماران مزایای زیادی را به همراه دارد. یکی از مهم‌ترین مزایای این نوع کاشی، اقتصادی بودن آن بوده به طوری که قیمت آن نسبت به سایر انواع کاشی‌ها مقرون به صرفه‌تر است.
همچنین فرآیند تهیه کاشی هفت رنگ در یزد نسبت به سایر کاشی‌های سنتی به زمان کمتری نیاز دارد. همچنین این کاشی‌ها در برابر خراشیدگی، حرارت و نور خورشید بسیار مقاوم هستند. علاوه‌بر این کاشی‌های هفت رنگ ضد آب بوده و در مکان‌های مرطوب به‌خوبی عمل می‌کنند. با توجه به این مزایا می‌توان نتیجه گرفت که کاشی هفت رنگ در یزد به دلیل سرعت و قیمت مناسبی که دارد، نسبت به سایر کاشی‌ها برتری داشته و مورد توجه ویژه معماران قرار گرفته است.
تفاوت کاشی هفت رنگ و معرق
کاشی هفت رنگ و کاشی معرق هر دو از شیوه‌های برجسته و مشهور کاشی‌کاری در هنر ایرانی به شمار می‌روند، اما تفاوت‌های قابل‌توجهی در روش تولید، طراحی و کاربرد دارند. در کاشی هفت رنگ، طرح‌ها و نقوش به صورت دستی روی یک قطعه کاشی مربعی نقاشی می‌شوند و سپس با هفت رنگ مختلف لعاب‌کاری شده و در کوره پخته می‌شوند.
این طرح معمولاً بر روی یک یا چند کاشی بزرگ اجرا شده و سپس در محل مورد نظر نصب می‌شود. در مقابل کاشی معرق از قطعات کوچک کاشی‌های رنگی تشکیل شده که هر بخش از طرح، چه هندسی و چه گیاهی با دقت برش داده می‌شود. این قطعات کوچک به‌صورت جداگانه برش خورده و کنار هم چیده می‌شوند تا یک نقش بزرگتر ایجاد کنند. به این ترتیب هر رنگ و بخش از طرح به‌طور مستقل ساخته می‌شود و در نهایت به‌صورت یک تصویر یکپارچه در کنار هم قرار می‌گیرند.
سخن پایانی
کاشی هفت رنگ در یزد نه تنها نمادی از زیبایی و هنر ایرانی بوده، بلکه نمایان‌گر تاریخ غنی و فرهنگ غنی این سرزمین نیز است. این نوع کاشی با طراحی‌های منحصر به فرد و رنگ‌های زنده‌اش، توانسته است در بناهای تاریخی و معاصر جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. استفاده از کاشی هفت رنگ نه تنها به زیبایی فضا می‌افزاید، بلکه احساس آرامش و هارمونی را نیز به ارمغان می‌آورد. بی‌شک این هنر ارزشمند همواره در دل معماران و هنرمندان جای خواهد داشت و نسل‌های آینده نیز از آن بهره‌مند خواهند شد.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه