گنبد پیازی یکی از شاخص‌ترین فرم‌های معماری مذهبی در جهان است که به‌ویژه در کلیساهای ارتدوکس شرقی و معماری روسیه به چشم می‌خورد. این گنبدها با شکل منحنی و نوک‌تیز خود، علاوه بر جلوه‌ای ظاهری چشم‌گیر، دارای زیبلیی‌های بی‌نظیری هستند. فرم پیازی گنبد، که اغلب بلندتر از عرض آن است، نه‌تنها از نظر زیبایی‌شناسی اهمیت دارد، بلکه بیان‌گر مفاهیمی چون تعالی روح و ارتباط با آسمان است. در ادامه با این نوع گنبد بیشتر آشنا خواهیم شد.
گنبد چیست؟
گنبد چیست؟ گنبد سازه‌ای معماری شکلی شبیه به نیم‌کره توخالی است و شکل پیشرفته‌تری از طاق محسوب می‌شود که با گذر زمان و مهارت هنرمندان به این سبک درآمده‌است. اغلب گنبدها ممکن است از مواد متنوعی مانند: سنگ، بتن، چوب، فولاد و حتی شیشه ساخته شوند و سطح بیرونی آن با انواع کاشی‌های رنگی، سنتی، باریک و جذاب به ویژه کاشی نره پوشانده شود.
پیشینه ساخت گنبد با استفاده از مصالح متنوع به دوران پیشاتاریخ بازمی‌گردد. در تمدن‌های باستانی خاورمیانه، نمونه‌هایی از گنبدهای پیش‌آمده یا پیش‌رونده در بناها و آرامگاه‌ها مشاهده شده است. نخستین گنبدهای فنی و پیشرفته در اروپا، هم‌زمان با انقلاب معماری روم پدیدار شدند؛ زمانی که رومی‌ها برای پوشش فضاهای وسیع داخلی در معابد و ساختمان‌های عمومی مانند: پانتئون از گنبد بهره می‌گرفتند. از نظر تاریخی، گنبد در میان حاکمان و نظام‌هایی که به‌دنبال تقویت مفهوم یک ساختار قدرتمند، متمرکز و قوی بوده‌اند، مانند: سلطنت مطلقه، نظام‌های توحیدی، دیکتاتوری‌های هژمونیک و فاشیسم جایگاهی محبوب و تأثیرگذاری داشته است.
گنبد پیازی چگونه سازه‌ای است؟
گنبد پیازی نوعی گنبد است که همان‌طور که از نام آن برمی‌آید، ظاهری شبیه به پیاز دارد. این گنبدها معمولاً در بخش میانی پهن‌تر از ساقه یا پایه خود (درام / drum) هستند و ارتفاع آنها از قطرشان بیشتر است. فرم منحنی و نرم این نوع گنبد به‌سمت بالا کشیده شده و در نقطه‌ای باریک و نوک‌تیز به پایان می‌رسد. گنبد پیازی به‌عنوان فرم غالب در معماری کلیساهای کاتولیک روسیه شناخته می‌شود، اما کاربرد آن محدود به این منطقه نیست و نمونه‌های فراوانی از این گنبد در کشورهای آلمان، اتریش، هند، مغولستان، اروپای شرقی، خاورمیانه و آسیای میانه نیز به وفور دیده می‌شود.
علاوه بر گنبدهای پیازی، در معماری ارتدوکس انواع دیگری از گنبدها نیز وجود دارد. برای مثال، گنبد کلاه‌خودی در کلیساهایی مانند: سنت سوفیا در نووگورود و کلیسای فرض در ولادیمیر مشاهده می‌شود. گنبدهای گلابی‌شکل از دیگر نمونه‌ها هستند که در کلیسای سنت سوفیا در کیف به‌کار رفته‌اند. همچنین، گنبدهای باروک و گنبدهای جوانه‌ای‌شکل نیز در برخی کلیساها مانند کلیسای سنت اندرو در کیف به چشم می‌خورند.
ساختار گنبد پیازی
ساختار گنبد پیازی یا Onion Domes یکی از ویژگی‌های برجسته معماری روسیه هستند که در بسیاری از کلیساهای این کشور به کار رفته‌اند. این نوع گنبد به‌دلیل ظاهر خاص خود، که آرام آرام باریک و نوک‌تیز می‌شود به این نام معروف شده‌است. گنبدهای پیازی معمولاً در پایین به‌طور گسترده‌تری شروع می‌شوند و به تدریج به سمت بالا امتداد می‌یابند تا به یک نقطه نوک‌تیز ختم شوند. یکی از ویژگی‌های بارز این گنبدها، قطر بزرگتر آنها نسبت به قطر درام (پایه گنبد) است که این امر باعث می‌شود گنبد برجسته‌تر به نظر برسد.
همچنین ارتفاع این گنبدها معمولاً بیشتر از عرض آنها است، که به آنها ظاهری کشیده و بلند می‌بخشد. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که گنبدهای پیازی به نمادی از معماری مذهبی در روسیه تبدیل شوند. طراحی منحصر به فرد و جذاب این گنبدها نه تنها از جنبه‌های عملکردی در مواجهه با شرایط جوی سرد و برفی استفاده می‌کند، بلکه از نظر نمادین نیز می‌تواند به معنای ارتباط با آسمان و نزدیکی به خداوند باشد.
نمای بیرونی گنبد پیازی
نمای بیرونی نمای بیرونی گنبد پیازی معمولاً ویژگی‌های خاص و برجسته‌ای دارد که آن را از سایر انواع گنبد ها متمایز می‌کند. قوس‌دار بودن و وجود نماد فلزی در بالاترین بخش گنبد، این سازه را به یک اثر هنری برجسته تبدیل کرده‌است. سطح بیرونی گنبد پیازی مانند گنبد خرپشته معمولاً با مصالحی همچون کاشی‌های زیبای رنگی، فلزات براق مثل: مس یا طلا پوشانده شده که موجب درخشش هرچه بیشتر گنبد در زمان تابش نور خورشید می‌شود.
در معماری اسلامی، نمای گنبد پیازی ممکن است با طرح‌های هندسی پیچیده یا خطوط خوشنویسی اسلامی تزئین شود تا علاوه بر شکل زیبای آن جلوه خط و خوشنویسی در زیر نور بسیار جذاب‌تر و بهتر شود. بسیاری از گنبدهای پیازی در بخش بالایی خود با نمادهای مذهبی تزئین می‌شوند؛ مانند صلیب در کلیساها، هلال ماه در مساجد، یا عناصر فلزی تزئینی که جنبه نمادین دارند.
زیباترین بنای جهان با گنبد پیازی
کلیسای سنت باسیل مسکو بدون شک یکی از شگفت‌انگیزترین بناهای این شهر است. گنبدهای رنگارنگ و پیازی‌شکل آن چنان تماشایی و جذاب هستند که دیدن آن از نزدیک، تجربه‌ای کاملاً متفاوت از تصاویر اینترنتی خواهد بود. وقتی رو‌به‌روی این شاهکار معماری می‌ایستید، محو زیبایی و عظمت آن می‌شوید؛ انگار از دل یک کارت‌پستال بیرون آمده و در برابر شما ایستاده است.
سخن پایانی
گنبد پیازی نه‌تنها نمادی از زیبایی و شکوه معماری سنتی روسی و شرقی است، بلکه جلوه‌ای از خلاقیت، باورهای دینی و هویت فرهنگی ملت‌ها را نیز در خود جای داده است. این نوع گنبدها، با انحنای ویژه و رنگ‌های چشم‌نواز ، همچون نگینی بر تارک بناها می‌درخشند و یادآور شکوه تاریخی و هنری هستند که همچنان الهام‌بخش معماران امروزی نیز شده‌اند. این گنبد زیبا که شباهت بسیار زیادی به شکل پیاز دارد، از پایین کمی پهن و گسترده است و کم کم کشیده شده و در انتها هم یک نماد زیبا روی آن کار می‌شود. این نماد می‌تواند نشئت گرفته از دین و اعتقادات مذهبی هم باشد.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه