سبک معماری پارسی (سبک پارسی معماری در ایران)

5/5 - (42 امتیاز)

شیوه پارسی اولین سبک معماری در ایران

سبک معماری پارسی از تیره ( قوم ) پارس برگرفته شده که در این روزگاران بر کشور پهناور ایران فرمانروایی می کردند و این شیوه  اولین سبک معماری ایرانی به شمار می رود.

معماری_سنتی_ایران

تاریخچه شیوه پارسی

دولت ماد در سال ۵۵۰ قبل از میلاد منقرض و جزء دولت پارس شد، دولت پارس از سال ۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد مسیح ( ع ) بر قسمت بزرگی از نواحی شرق هندوستان و آسیای مرکزی تا ممالک شمال آفریقا و تمام بالکان فرمانروایی می کرده است. از مادها و پارسها نیز آثاری در شمال غرب ایران دیده شده و اینطور تصور می شود که آنها به هنگام مهاجرت به مناطق مرکزی در مسیر خود از تمدنهای موجود در منطقه نکات مثبت را گرفته اند.

ویژگی های سبک پارسی

اهم مشخصات و خصوصیات سبک معماری پارسی به شرح زیر است:

۱- استفاده از سنگ بریده و منظم پاکتراش و گاهی صیقلی و تهیه بهترین نوع مصالح از لحاظ مرغوبیت و رنگ و دوام از هر جا که میسر بوده است.

۲- آماده کردن پی بنا یا سنگریزه و سنگ لاشه و بنای ساختمان بر روی سکو و تختگاه.

٣- نهادن ستونها در حداکثر فاصله ممکن و تا ارتفاع بسیار چشمگیر و آرایش سرستونها با جزئیاتی که برای تحمل بار سقف چوبی کاملا متناسب و منطقی باشد.

۴- پوشش با شاه تیر و تیرچه چوبی سخت و درودگری شده.

5- آرایش دیواره های اطراف پلکانهای کوتاه و مالرو با نقشهای برجسته و کنگره های زیبا و متناسب.

6- ساختن دیوارهای جدا کننده با خشت خام و آرایش داخلی و خارجی با کاشی لعابدار.

٧- پرداختن به کف فرش با بهترین مصالحی که در آن روزگار یافت می شده است.

8- تعبیه سایبان و آفتابگیر منطقی و ضروری برای ساختمانها.

۹- در سبک معماری پارسی اولین سبک معماری در ایران زمین آسمانه تخت با تیر و ستون اجزاء اصلی ساختمان بوده است.

آثارمعماری شیوه پارسی

 

نقش رستم

آثار معماری نقش رستم نمونه ای از سبک معماری پارسی در بر گیرنده ستون های کنده شده بر دیواره کوه و کعبه زرتشت است. در ساختمان کعبه زرتشت، از کلاوه های کردی الگو گرفته شده است . گفته شده این ساختمان برای نگهداری اوراق کتاب اوستا ساخته شده و بوده است. همچنین گمان می رود نیایشگاهی بوده و در زیر آن سرداب داشته است.

نقش رستم

الگوی چهارباغ

الگوی چهار باغ به عنوان یکی از ماندگار ترین ابداعات هخامنشیان و یادگار سبک معماری پارسی در عرصه طراحی باغ، برای نخستین بار در نیمه دوم قرن ششم قبل از میلاد در پاسارگاد پا به منصه ظهور گذاشت، مقبره کوروش از بناهای پابرجا این شیوه در نزدیکی پاسارگاد است.

مقبره دارای ساختمانی از سنگ با سقفی شیبدار و پیشانی سنگی سه گوش است بنای مقبره بر سکوی بلندی که از شش سطح تشکیل شده قرار دارد. هر سطح نسب به سطح پایین تر عقب نشسته و ارتفاعش نیز کمتر می شود. ارتفاع مقبره از رأس تا سطح زمین نزدیک به 11 متر است.

در ساختمان سکوی آرامگاه و همچنین در قسمت قرنیز از ملات گچ استفاده شده است. در بنای اصلی آرامگاه سنگهای آهکی سفید بزرگ به وسیله بستهای آهنی دم چلچله ای بر روی یکدیگر استوار شده اند.

پس از مرگ کوروش و کمبوجیه پادشاهی به داریوش اول رسید. داریوش ابتدا کاخ سلطنتی خود را در شوش برپا کرد . در کتیبه ای که از این زمان یافت شده است، داریوش از چگونگی احداث کاخ شاهی ، نوع مصالح ساختمانی و استاد کاران و دست اندرکاران به آیندگان گزارش می دهد.

الگوی چهارباغ

مجموعه پاسارگاد

پاسارگاد یا شهر مادر سلیمان، بین راه شیراز و اصفهان قرار دارد و کلا باغی بوده شامل چندین بنا، دو کاخ با طرح کاملا منطبق بر سبک معماری پارسی است.

در محوطه آن انواع آبنماهای فوق العاده زیبا با فواره و حوض وجود دارد . کاخ شرقی این مجموعه به نام « دروازه پاسارگاد » مشهور است، از درگاه شمال شرقی این کاخ تنها یک جرز سنگی باقی مانده که بر آن نقش برجسته معروف به « نقش انسان چهاربال » حجاری شده است. این نقش قدیمی ترین حجاری از سبک معماری پارسی است که تا کنون یافت شده است.

مجموعه پاسارگاد

کاخ آپادانا

مجموعه کاخ داریوش ترکیبی است از چند بنای گوناگون نمونه ای از سبک معماری پارسی است که، كل مجموعه جهت شرقی و غربی دارد و کاخ آپادانا ( آپادانه ) در شمال مجموعه واقع شده است طرح کاخ بنایی کوشک مانند با سه ایوان ستوندار در سه جبهه شمالی ، شرقی و غربی آن است.

قصر هخامنشی در شوش پیش درآمدی بود برای احداث مجموعه سلطنتی در تخت جمشید که به احتمال قوی به دست همان استاد کاران شروع شد . داریوش بنای مجموعه تخت جمشید یا پرسپولیس را شروع کرد و پس از آن خشایار شاه و اردشیر دراز دست در توسعه و تکمیل آن کوشیدند.

هنگامی که اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ قبل از میلاد تخت جمشید را به آتش کشید ، مجموعه هنوز در حال گسترش و تکمیل بود . تخت جمشید در هشتاد کیلومتری جنوب غربی پاسارگاد بر کوه تنومند رحمت تکیه دارد و با عظمتی خاص مشرف به جلگه وسیع مرودشت است.

کاخ آپادانا

تخت جمشید

مجتمعی است از تالارهای اجتماعات و پذیرایی ، بناهای اداری و تشریفاتی . کاخهای مسکونی ، ساختمانهای نگهبانی و خدماتی ، حیاطها و ایوانهای مربوط به هر بخش . این مجموعه بزرگترین بنای معماری سنگی در ایران و نمونه مشخص از سبک معماری پارسی است.

تخت جمشید بر روی صفه یا سکویی سنگی بنا نهاده شده است ، ورودی تخت جمشید دو پلکان از دو طرف است ، ارتفاع پله ها کم و از سنگهای بزرگ تراشیده شده اند. بعد از ورودی و پله ها ، ابتدا به سر در بزرگ قصر خشایارشا می رسیم که به نام دروازه ملل معروف است.

در طرفین این سردر دو گاو بالدار با سر انسان با تقلیدی از آشوریها قرار دارد . در جنوب این سردر تالار بزرگی قرار دارد که به آپادانا معروف است.

کاخ داریوش در جنوب این تالار قرار گرفته و در مقایسه با تالار آپادانا ، کوچک و مختصر می باشد. در طرفین درگاه این کاخ تصویر پادشاه که به کشتن دیوی مشغول است حجاری شده است. در مشرق کاخ آپادانا بنایی است به نام کاخ صد ستون، این کاخ از آپادانا بزرگتر است اما ستونهای آن کوتاهتر از آپادانا است.

در سر در ورودی این کاخ نیز دو گاو نر عظیم حجاری شده است، داریوش اول در همان جلگه تخت جمشید جایگاهی را برای مقبره خویش انتخاب کرد و آن را بر صخره ای در نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید حجاری کرد. این آرامگاه که تقلیدی از معماری تخت جمشید و شوش دارد.

از لحاظ ایوانها و ستونها شبیه بناهای هخامنشی ایست همانگونه که در نقشه تخت جمشید به چشم می خورد و در آن درونگرایی کامل دیده می شود. هر یک از فضاهای مورد استفاده خود دارای فضاهای خدماتی، راهرو و … دیگر عناصری بوده که نیاز به دیگر فضاها نداشته است، این به دلیل اعتقاد خاصی است که در آن زمان به حجاب داشته اند حتی در نقشهای حکاکی شده بر روی سنگها ، تصویر یک زن دیده نمی شود. (از نشانه های سبک معماری پارسی)

آنهایی که بر روی صورت خود نقاب دارند ، مرد هستند (به دلیل ترساندن نفس خود به وسایل شاهی از نقاب استفاده کرده اند). از طرف دیگر به دلیل اقلیم خاص این منطقه فضاها باید بسته باشند و این در کاخهای ساخته شده در شوش نیز دیده می شود.

تخت جمشید

ویژگی های شیوه پارسی

ویژگی های معماری

 

  • از نگارش و ایستایی این شیوه مطالبی آورده شد که آنها در ساختن تیر پوشهای تالارها از چوب استفاده می کردند. دیوارها نیز قطور بوده و بر روی آن از سنگ تراش روکش شده است. نمای بیرونی از تخته سنگ و داخل کاشی لعاب دار بوده است، ستون های تخت جمشید از بلندترین ستونهای ساخته شده در بناهای دنیا هستند.
  • نقش های آن ریشه در فرهنگ ایران دارند. اروپاییان اصرار دارند که بگویند، غیر از یونانیها هیچ کس نمی توانسته به این صورت ستونی را بسازد و مسائل دیگری که ظاهرا منطقی به نظر نمی رسند. سرستونهای کله گاوی هستند و سرستونهای کله شیری و كله عقابی نیز پیدا شده اند ، که دو نوع آخر را به دلیل به کار نبردن آنها، در آن زمان در خاک دفن کرده اند.

 

  • بر روی این سرستونها تیرهای اصلی و روی آن فرسیها ( شاه تیرها ) قرار می گرفته اند . در مجموع پلان این بنا دارای نظم دقیقی است که با شیوهای خاص و با دیوارهای ساده فاضهای مختلف از هم جدا شده اند هنر ایرانی در دوره هخامنشی ترکیب عالی و استثنایی از بسیاری عناصر گوناگون بود که چه در بناهای سنگین و بزرگ و چه در اشیاء کوچک و قابل حمل به چشم می خورد.

 

  • معماری بهره گیری از شیوه ارارتو در طرح فضاهای راستگوشه ، تالارهای ستوندارد و کلاوه ها . ساخت ساختمان روی سکو و تختگاه . درون گرایی و بویژه در تخت جمشید و شوش )

 

ارتباط دادن بخشهای فرعی ( همچون آشپزخانه با راههای پنهانی به ساختمان اصلی . ساخت سایبان و آفتابگیر در جاهای ضروری ۔ زیبا سازی پیرامون ساختمان ها ، تچراء هدش ، آپادانا با استخر ، آبنما و پردیس از دیگر ویژگی های شیوه پارتی می باشد.

نیارش در سبک پارسی

روش آسمانه ( سقف ) تخت چوبی و شیبدار با تیر ریزی عمود بر هم و دهانه های بزرگ با تیرچه چوبی سخت بریده و درودگری شده دیوارهای جدا کننده با خشت ، بهره گیری از آسمانه خمیده و تاق در زیر زمین ها سنگ بریده و منظم و پاکتراش و گاه صیقلی از بهترین و مرغوب ترین ساختمایه ها استفاده می شد.

کافی است که در مورد دقت سازندگان بگوییم . در « ترکشی » ( ریسمان کشی ) ستونهای تخت جمشید ، آنقدر این نشانه ها دقیق هستند که میلیمتری با هم اختلاف ندارند پی سازی با سنگ لاشه و گاورس نماسازی بیرونی با سنگ تراش و نماسازی درونی با کاشی لعاب دار پرداخت کف با بهترین ساختمایه ها.

آرایه در سبک پارسی

بهره گیری از پایه ستون و سر ستون آرایش سر ستون ها با جزییاتی که برای بار گذاری فرسب ( تیرچه های چوبی کاملا متناسب و منطقی باشد آرایش در گاه ها و سردرها با بهره گیری از زره ها و تکانه ها ۔ آرایش فضاهای درونی کاشی لعاب دار.

آرایش ترمی پلکان ها کوتاه و مالرو با نقش های برجسته و کنگره های زیبا در ساختمان هایی که برای نیایش ساخته شده اند ، مانند مهرابه ها ( نیایشگاه آیین مهری ) و کاخهای پذیرایی که می بایست در آنها دید انسان به یک نقطه معطوف و متوجه شود از جفت یا قرینگی بهره بری ولی برعکس در ساختمان هایی با کار کرد مسکونی مانند خانه و کاخ ها که باید تنوع ایجاد کرد ، از پد جفت بهره برده اند.

نتیجه گیری

با بررسی مدارک و آنچه که از کاوش های باستان شناسی به دست آمده است، می توان سبک معماری ایرانی خاص دوران هخامنشی را به این صورت معرفی کرد.

استفاده از آپاداناها یا تالار های ستون دار که به وسیله ستون های سنگی ساخته می شدند. این ستون ها به دو صورت استفاده از پایه ستون های مکعب شکل ساده و پایه ستون های تربیتی و همچنین استفاده از ساقه ستون ساده و تزبیتی از (تزیین های قاشقی) تقسیم می شوند.

که به فراخور محل استفاده در سرستونها هم در موالی از تزیین ها استفاده شده است . در گوشه های آپاداناها از برج های گوشه ای استفاده کرده اند .

معماری پیکر مانی که از سنتهای هیتی در آسیای صفير الهام گرفته است و نمونه های آن در بین النهرین وجود دارد به نظر به جز کار کرد تربیتی دارای جنبه های آیینی نیز هستند کاوش های باستان شناسی ، نشان می دهد . پارسیان از مصالح سنگی در بناهای خود بهره برده اند.

سنگ اصلی ترین ماده اولیه در ساخت بناهایتان بوده است . آنها از سنگ های تراش خورده در ساخت دیوارها ، پله ها و ستون ها بهره می بردند و از لاشه سنگها در پی بناها و پی سازی ستون و غیره استفاده می گردند ، آن چه که پارسیان در ساخت دیواره ها و صفه ها از آن بهره جستند خشت است.

در سقفها به نظر می رسد که الوارهای چوبی به کار می بر شد و در برخی ارتون ها هم از چوب استفاده کرده اند . هنرمندان هخامنشی از ساروج و قیر برای استحکام سقف و کف بهره جستند آنان از هر آن چه که داشتند در تزیین بناهای خود بهره بردند که از آن جمله می توان به رنگ ، کاشی ، دیوار نگاره های سنگی و سنگ های قیمتی اشاره کرد .

استفاده از الگوهای معماری توسط معماران هخامنشی در ساخت بناهای سلطنتی و حکومتی در شهرهای بزرگ به کار رفته است و آن چه که از حفاری های اخیر در ساتراپ ها کشف شده ، استفاده از سبک معماری پارسی را در این مناطق نشان می دهد.

منابع:

https://en.wikipedia.org/wiki/Iranian_architecture

بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

13 − 8 =

مشاوره و خرید