ارگ کریم خان یکی از زیباترین و مهمترین نمادهای تاریخی شیراز است که با معماری باشکوه و قدمتی چند صد ساله، روایتگر داستانهای از قدرت و هنر دوره زندیه است. این بنای تاریخی که در قرن هجدهم ساخته شده است، نماد قدرت، هنر و ذکاوت معماران دوره زندیه است. این بنای تاریخی نه تنها محلی برای حکمرانی و تجمعات سیاسی بوده، بلکه با طراحی مفاهمهبرانگیز و معماری بینظیر، به عنوان یکی از جاذبههای گردشگری و میراث فرهنگی کشور نقش آفرینی میکند.
بازدید از این ارگ گامی برای درک بهتر تاریخ غنی و هنر بینظیر ایرانی، و فرصتی بینظیر برای آشنایی با فرهنگ و سنتهای پرنشاط شهر شیراز است. این بنایی استوار و باشکوه چون نگینی پرفروغ میدرخشد؛ ارگ کریم خان یادگاری جاودانه از روزگار شکوه زندیه مسافران و گردشگران را به دل تاریخ میبرد. این ارگ نه تنها نمادی از قدرت و تدبیر کریمخان زند است، بلکه سندی محکم از هنر معماری ایرانی به شمار میرود. در ادامه همراه ما بمانید قصد داریم به بررسی این ارگ زیبا و جاودانه بپردازیم.
با ارگ کریم خان نگین بیبدیل شیراز بیشتر آشنا شوید:
ارگ کریم خان یکی از شاخصترین بناهای تاریخی شهر شیراز است که در دوره زندیه، در سال ۱۱۸۰ هجری قمری به دستور کریمخان زند ساخته شد. این بنا در مرکز شهر شیراز، در میدان شهرداری امروزی قرار گرفته و در زمان حکومت کریمخان، محل اقامت وی و مقر حکومت زندیان بوده است. این بنای تاریخی و در ابتدا به عنوان محل سکونت و مقر حکومتی وی مورد استفاده قرار گرفت.
پس از انتخاب شهر شیراز به عنوان پایتخت حکومت زندیه، کریمخان تصمیم گرفت بنایی شایسته و درخور شأن حکومت خود بسازد که کاربری مسکونی و سیاسی داشته باشد. او در نظر داشت میدانی وسیع و باشکوه مثل میدان نقش جهان اصفهان را در شیراز نیز احداث کند. از اینرو مکانی بزرگ در شمال شیراز قدیم را برای این منظور در نظر گرفت و آن را میدان توپخانه نامید.
سپس ارگ کریم خان زند در ضلع غربی این میدان ساخته شد.در اطراف آن بناهای مهم دیگری نیز شکل گرفت که شامل: دیوانخانه کریمخان در شمال، بازار وکیل و چند کاروانسرا در شرق، حمام و مسجد وکیل در غرب و یک باغ بزرگ در جنوبغربی میدان که هر کدام حرفهای زیادی برای گفتن دارند. ارگ از بیرون به شکل یک قلعه مستحکم دیده میشود و چهار برج مدور بلند در چهار گوشه آن قرار دارد که برج جنوبشرقی آن بهخاطر نشست زمین، حالتی کج پیدا کرده و شهرت خاصی دارد.
دیوارهای بلند آجری، خندق اطراف ارگ و معماری نظامی، نشان از هدف دفاعی آن دارند؛ در حالی که فضای داخلی آن شامل بخشهایی مانند: حمام، اندرونی، باغ، و اتاقهای شاهنشین است که جنبه مسکونی و حکومتی آن را نشان میدهند. امروزه با سفر به شیراز و حرکت به سمت قسمتهای شمالی شهر، میتوان مجموعهای ارزشمند از آثار دوران زندیه را از نزدیک تماشا کرد؛ آثاری که هر یک روایتی زنده از شکوه، معماری و نظم آن دوران را در خود جای دادهاند.
دلیل ساخت ارگ کریم خان و نگاهی به تاریخچه آن
دلیل ساخت ارگ کریم خان، ایجاد یک مرکز حکومتی و اقامتگاه شاهانه در شهر شیراز بود که در دوره زندیه به عنوان پایتخت ایران انتخاب شده بود. کریمخان زند بنیانگذار این سلسله پس از انتخاب شیراز به عنوان پایتخت خود، تصمیم گرفت بنایی بسازد که هم کاربری نظامی داشته باشد و هم به عنوان اقامتگاه سلطنتی و مرکز اداره حکومت مورد استفاده قرار گیرد.
بنابراین ارگ کریم خان با دو هدف اصلی ساخته شد.
- محل سکونت و حکومت کریمخان زند: این ارگ مانند یک قصر سلطنتی طراحی شده بود تا خود کریمخان و خانوادهاش در آن سکونت داشته باشند. امکانات داخلی مانند: حمام خصوصی، باغ و اتاقهای مجلل، نشاندهنده همین کاربری مسکونی است.
- مرکز اداری و نظامی: ساختار مستحکم ارگ برجهای دیدهبانی، دیوارهای بلند و خندق اطراف آن نشان میدهند که این بنا نقش حفاظتی و دفاعی نیز داشته و مقر فرماندهی و اداره امور حکومتی زندیه بوده است. در واقع ارگ کریم خان ترکیبی از یک قلعه نظامی، اقامتگاه سلطنتی و مرکز حکمرانی بود؛ به همین دلیل در طراحی آن هم به امنیت و استحکام توجه شده و هم به زیبایی و راحتی کسانی که د این اقامتگاه سکونت دارند.
این ارگ نه فقط یادگاری از دوران زندیه، بلکه گواهی محکم بر سالهایی است که شیراز بهعنوان پایتخت ایران کانون تدبیر، امنیت و شکوه ملی بود.
ارگ کریم خان در گذر زمان
ارگ کریم خان یکی از زیباترین قلعه های ایران و بناهای تاریخی مهمی است که با وجود دگرگونیهای سیاسی، از آسیبهای جدی بهویژه در دوران محمدخان قاجار در امان مانده است. پس از فتح شیراز توسط محمدخان، بهدلیل کینه و دشمنی فراوان او با کریمخان زند، دستور داد برخی از بناهایی که به دستور او ساخته شده بودند، تخریب شوند. در پی این دستور ویرانگر، قسمتهایی مانند: حصار شهر و چند بنای دیگر مربوط به دوران زندیه بهطور کامل ویران شدند.
با این حال ارگ کریم خان پابرجا ماند و در همان دوران به عنوان دارالحکومه یا مرکز حکومتی مورد استفاده قرار گرفت. در آن زمان حاکمان فارس که از سوی حکومت مرکزی مشخص میشدند، در این ارگ ساکن بودند. با گذر زمان و تغییر حاکمان ارگ بارها دستخوش تغییرات اساسی شد که بیشتر آنها به سلیقه فرمانروایان و گاه همراه با آسیبهای جدی به بنا همراه بود. بهطور کلی ارگ در دوران قاجار کاربری مشخصی نداشت و به شکلهای مختلف مورد استفاده قرار میگرفت.
ارگ کریمخان در دوران پهلوی چه بر سرش آمد
در دوران پهلوی، ارگ کریمخان دچار تغییرات زیادی شد که بیشتر آنها موجب آسیب جدی به بنا گردید. در سال ۱۳۱۰، پس از ساخت شهربانی در شیراز این ارگ به عنوان زندان مورد استفاده قرار گرفت. برای نگهداری زندانیها، تالارهای بزرگ ارگ را به دو طبقه تبدیل کردند و در هر طبقه ۴ تا ۶ سلول ساختند. همچنین برای گرم کردن فضا، روی نقاشیهای قدیمی قاجاری را با گچ پوشاندند و با روشن کردن آتش، دیوارها را دودی و سیاه کردند.
بعد از این دوره تلخ برای ارگ و پس از تمام آسیبهایی که در زمانهای مختلف به ارگ وارد شد، در سال ۱۳۵۰ این بنای جذاب به اداره فرهنگ و هنر سپرده شد تا از آن نگهداری شود. اکنون ارگ کریم خان زند زیر نظر سازمان میراث فرهنگی قرار دارد و به عنوان موزه بزرگ فارس برای بازدید عموم مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین این ارگ بیبدیل دوره زندیه در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۱۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.
معماری ارگ کریم خان زند
ارگ کریم خان زند با طراحی دقیق و ماهرانه به شکل مستطیل بنا شده و شامل دو بخش اصلی است. بخشی به عنوان کاربری نظامی و بخش دیگر برای اقامت و امور حکومتی تعبیه شده است. این بنای تاریخی در مجموع حدود ۱۳ هزار متر مربع مساحت دارد و ۴ هزار متر مربع زیرِبنا برای آن در نظر گرفته شده است. نکته مهم و قابل توجه درباره این ارگ زیبا این است که با وجود تخریبها و تغییرات مختلف در طول زمان، هنوز هم پابرجا و استوار است.
دلیل این ماندگاری و مقاومت سازه، استفاده از مصالح مناسب و باکیفیت و همچنین تلاشهای هنرمندان و معماران زبردستی است که در مدت خیلی کم، این بنای باشکوه را ساختند. ارگ کریم خان به سبک معماری درونگرا طراحی شده است؛ سبکی که بیشتر در بناهای تاریخی اصفهان دیده میشود. در این نوع معماری، نمای بیرونی بنا ساده و فاقد تزئینات اضافی است، اما فضای داخلی آن با تزئینات ظریف، نقاشیها و معماری چشمنواز، جلوهای باشکوه و فوقالعاده زیبایی دارد.
آدرس و ساعت بازدید از ارگ کریم خان
این جاذبه بینظیر گردشگری در نیمه اول سال از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۲۱ شب و در نیمه دوم از ۷:۳۰ صبح تا ۸:۳۰ شب، آماده پذیرش گردشگران و مسافران است.
- آدرس ارگ کریم خان زند: استان فارس، شهر زیبای شیراز، خیابان کریم خان زند، میدان شهدا، ابتدای خیابان هجرت است.
سخن پایانی
ارگ کریم خان یکی از زیباترین یادگارهای دوران زندیه است؛ بنایی باشکوه که به دستور کریمخان زند در قلب شهر شیراز بنا نهاده شد. هدف او از ساخت این ارگ ایجاد میدانی مشابه با میدان نقشجهان در اصفهان بود. ارگ کریمخانی نهتنها محل سکونت و فرمانروایی کریمخان بود، بلکه در کنار سایر بناهای اطرافش مانند بازار وکیل، حمام و مسجد وکیل، مجموعهای کامل از معماری دوران زندیه را به نمایش گذاشت. مجموعهای که امروز نیز مانند گنجینهای بینظیر روایتگر دوران اقتدار و شکوفایی شیراز است. اگر گذرتان به استان فارس افتاد، شیراز این شهر شعر و ادب را فراموش نکنید، ارگ با تمامی ناگفتهها از ادوار گذشته در انتظارتان است.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه