مقبره کوروش

آرامگاه کوروش کبیر یکی از باشکوه ترین و زیباترین بناهای آرامگاهی ایران به جامانده از پاسارگاد است و از هر کجای دشت مادر سلیمان، مانند کوهی نمایان است.

مقبره کوروش بنیانگذار شاهنشاهی در ایران می باشد که در سال 529 ق.م جسد رشیدترین سردار تاریخ شرق باستان درون آن نهاده شد. مقبره وی بنایی بی ‌پیرایه ولی با معماری منحصربه ‌فرد در حدود یک کیلومتری جنوب غربی کاخ‌ های پاسارگاد ساخته شده است.

آرامگاه کوروش در مغرب دهکده ی سلیمان واقع شده که سقف آن به صورت شیروانی یا بام دو پشته ای به وسیله سنگهای تراشیده شده چهار گوش پوشیده شده است و از سنگ‌ های آهکی سفیدی که به زردی متمایل است و احتمالاً از معدن سیوند تأمین شده‌ بنا شده‌ است. ساختمان مقبره کوروش دو هزار و پانصد سال در برابر عوامل مخرب طبیعی و غیرطبیعی پایداری کرده‌ است و هنوز در دشت پاسارگاد پابرجاست.

تاریخچه مقبره کوروش

از آنجاییکه تاریخ سلسله هخامنشیان به ۲۵۰۰ سال قبل باز می‌گردد، اظهار نظر قطعی درباره سال ساخت این بنا غیر ممکن است اما آنچه مسلم است و از منابع مختلف می‌توان استنباط کرد این است که کوروش در زمان سلطنش دستور داد این بنا در میان باغ کاخ پاسارگاد و در میان دشت مرغاب ساخته شود.

اسکندر بعد از حمله به تخت جمشید و پاسارگاد و به آتش‌ کشیدن آن، در میانه راه تصرفات خود راهی پاسارگاد شد و متاسفانه کاخ‌ های پاسارگاد نیز سرنوشتی مشابه را تجربه کردند.

سربازان اسکندر حتی به مقبره کوروش هم رحم نکردند و اشیا ارزشمند داخل مقبره، لوح‌ ها و کتیبه‌ ها را به سرقت بردند و آسیب‌ های زیادی به بنا وارد کردند. هرچند اسکندر از روی سیاست و نشان‌دادن خود به عنوان جانشین مشروع پادشاهان هخامنشی دستور مرمت و بازسازی آن را داد و مسببان آن را مجازات کرد اما آسیب‌ های وارده، به سایر آثار باعث نابودی آن‌ ها شد.

معماری مقبره کوروش

• مساحت زیر بنای مقبره کوروش 156 متر مربع (12*13 متر) بودهاست.
• آرامگاه کوروش از شش ردیف تخته سنگ های بزرگ که شش طبقه یا شش سکو را نمودار می سازد تشکیل یافته است.
• شش پله آرامگاه و اتاق بالایی روی هم رفته ۷ طبقه را تشکیل می‌دهند که می‌تواند نشانی از عدد مقدس ۷ در آن دوران باشد.
• سکوی اول آرامگاه کوروش ارتفاعی برابر با ۱۶۵ سانتی‌متر دارد اما فقط بخشی از آن دیده می‌شود.
• طبقه دوم و سوم هر کدام یک متر و سه طبقه دیگر هر کدام 55 سانتی متر بلندی دارد.
• روی هم رفته ارتفاع این سکوها تا کف اطاق بالای بنا 35/5 متر می شود.
• ارتفاع خود بنای سنگی آرامگاه کوروش تا بالای سقف بیش از یازده متر می باشد. پهنای هر یک از سکوها نیم متر است.
• سقف بنا از خارج به صورت شیب بامی است و آب آن به دو طرف شمالی و جنوبی می ریزد، ولی تکه سنگ راس این هرم شکسته و افتاده و از بین رفته است.
• قسمتی از پلکان سنگی در طرف مغرب مقبره کوروش در بین خاک ها و سنگ های قبور افتاده است که برای بالارفتن به درون اطاق آرامگاه مورد استفاده قرار می گرفته است.
• تخته سنگ ها همانند سایر سنگ کاری های این دورمان در تخت جمشید و شوش و فیروزآباد با بست آهنی دم چلچله ای به یکدیگر مربوط می شده است، ولی مقداری از آن ها را در قرن های نخستین اسلامی برای ربودن آهن و سربی که روکش آن ها بوده، برده و در نتیجه سنگ ها را سوراخ و ناقض ساخته اند جای آن ها در سنگ باقی می باشد.
• اتاق آرامگاه کوروش دارای دیوارهایی با ضخامت ۱.۵ متر است که از چهار ردیف سنگ تراش خورده تشکیل شده‌اند.
• اطاقی که در بالای سکوهای سنگی قرار گرفته 5/3 متر درازا و 10/2 متر پهنا و 10/2 متر بلندی دارد.
• همه اطراف از سنگ است و دو سنگ یکپارچه هم سقف آن را می پوشاند و تنها یک در کوتاه باریک به ابعاد 30/1*30*1 متر داردکه به سمت مغرب باز می شود.
• وجود شیارهایی در دو طرف ورودی مقبره کوروش نشان می‌دهد که دو لنگه در، روی پاشنه‌ها می‌چرخیدند. کف اتاق از دو تخته سنگ بسیار بزرگ و سنگین شکل گرفته که متاسفانه یکی از سنگ‌ها به دلیل حفاری غیرمجاز به تصور پیدا کردن اشیا در زیر آن آسیب دیده است.
• بعد ازورودی ، یک دهلیز به درازای 30/1 متر به چشم می خورد که در انتهای آن ، اطاق اصلی به ابعاد × 32 متر ساخته شده است. دیوارهای اطاق را سنگ های تراشیده شده سفید  بر گرفته و دو پارچه سنگ بزرگ حجاری شده نیز سقف آن را تشکیل می دهد که تا کف اطاق حدود 10/3 متر ارتفاع دارد.
• در قسمت بالای در کوتاه ورودی، دو حفره در سنگ دیده می شود، که جای پاشنه در آرامگاه بوده است.

• این در از سنگ بوده است، زیرا، درهای آرامگاه های موجود در نقش رستم و تخت جمشید هم از سنگ بوده است.

ساخت و ساز این بنا تداعی کننده بناهای آیینی مانند معبد چغازنبیل در خوزستان و قسمت اتاق با سقف شیروانی یادآور سازه های مهاجران آریایی در شمال ایران است.

• وجود سنگ هایی که بیشتر از 25 قرن در برابر باد و باران دوام آورده اند و تا به امروز سالم و پا بر جا مانند نگینی در دشت پاسارگاد نظر گردشگران را به خود جلب می کند.
• روی سنگ قسمت بالای در و زیر سقف شیروانی که به اصطلاح پیشانی بنا گفته می‌شود با یک گل به شکل خورشید که از نمادهای کوروش است، تزئین شده است.
• سقف بنای آرامگاه کوروش شیروانی است و دو تکه سنگ بزرگ و یکدست دو طرف سقف را شکل داده‌اند.
• نمای بیرونی سقف به شکل شیروانی اما از داخل به شکل مسطح طراحی شده است.
• نکته جالب توجه در این بنا و سایر بناهای دوره هخامنشی، اتصال سنگ‌های بزرگ و سنگین به یکدیگر بدون استفاده از هیچگونه ملاتی است. در این دوران از نوعی بست فلزی جنس آهن یا سرب استفاده می کردند. متاسفانه بسیاری از این بست‌ها از جای خود کنده شده و به سرقت رفته‌اند و همین موضوع آسیب‌های زیادی به بنا وارد کرده به‌طوری که گروه اول مرمت مجبور شدند از سیمان و گروه دون از سنگ‌های معدن سیوند برای پر کردن شکاف استفاده کنند.
• در پیشانی اتاق آرامگاه کوروش یعنی در مثلث بالای درگاه، یک گل بسیار آراسته نقش کرده بودند که امروز تنها نیمی از آن، آن هم به صورت بسیار ضعیف باقی‌مانده‌است.
• گل مورد بحث ۱۲ پر اصلی می‌داشت که خارج از محوطه آن ۲۴ پر دیگر و بیرون از اینها ۲۴ پر نوک‌دار دیگر آورده بودند.
• این نقش به تصویرخورشید می‌ماند و با توجه به اینکه ایرانیان نام کوروش را با خورشید تطابق داده بودند، این گل خورشیدی نماد و مظهر شخص کوروش و نمودار مقام روحانی او نزد ایرانیان بوده‌است.
• سقف مقبره کوروش از درون صاف و ساده‌است ولی از بیرون شیروانی شکل است و شیب دو طرفه آن به شکل عدد هشت است.
• این سقف از دو سنگ گران پیکر ساخته شده‌است که بر روی آن یک سنگ هرمی به قاعده ۶٫۲۵ متر در ۳ متر و به کلفتی نیم متر قرار گرفته‌است و بر روی آن، سنگ بالای سقف جای می‌داشت، که اکنون موجود نیست.
• گمان می‌رود که طبق سنتهخامنشی، برای سبک شدن و بهتر جا به‌ جا کردن سنگ‌های گران، داخل سقف را گود می کردند که وجود فضای خالی میان سقف درون و سقف شیب‌ بامی بیرون  را محل دفن مرده می دانستند.

سخن آخر

مقبره کوروش از نظر سبک معماری به ویژه پلان، قابل مقایسه با «زیگورات چغازنبیل» می باشد. ولی پوشش شیروانی آن پوشش خرپشته ای شکل معبد اوراتوها را در «موساسیر» به یاد می آورد. روی همین اصل در پوشاندن سقف مقبره کوروش ، معماران هخامنشی از معماری اورارتوها، خصوصا از معبد موساسیر تاثیر پذیر فته اند.

پارچه سنگهای تراشیده شده چهار گوش که در اطاق این مقبره بکار برده شده است، در شیوه کاملا مشخص عصر هخامنشی ، با طرح هایی دم چلچله ای سربی یا آهنی به هم متصل شده که از نظر سبک معماری شایان توجه می باشد. در جریان حمله اسکندر مقدونی به ایران گویا با گرفتن بهایی پیوسته از آرامگاه کوروش، بنیانگزار امپراتوری هخامنشی پاسداری می کردند، ولی آشوبگران یونانی به آن دست برده و اشیاء درون آن را به تاراج برده اند.

همانند شکل بنای آرامگاه کوروش در هیچ نقطه دیگر ایران سراغ نمی رود ولی در بناهای مربوط به مردم اورارتو یعنی ساکنان شمال غربی ایران که اقوام پارس در بدو ورود به پهنه ایران و سکونت در حوالی دریاچه ارومیه، با آنها همسایه بوده اند، دیده شده است و نفوذ هنری آن قوم را که یادبود دوران هم مرزی و همسایگی پارسیان با مردم اورارتو بود، در بنای این آرامگاه که از بناهای نخستین دوره هخامنشی می باشد، بی تاثیر ندانسته اند.

یک بنای سنگی هم که کوچک تر از ربع این بناست در (دست بسپر (بزپر)) ده کیلومتری جنوب ده سرمشهد (جنوب شرقی کازرون) به نام (گوردختر) در سال 1339 توسط آقای پروفسور (واندنبرگ) باستان شناس بلژیکی پیدا شد که آن را آرامگاه اجداد کوروش احتمال داده اند.

آرامگاه کوروش نخستین بار سال ۱۳۵۰ و به منظور آماده‌سازی بنا جهت برگزاری جشن‌های ۱۵۰۰ ساله، مرمت شد. نوبت دوم در فاصله سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۷ مرمت‌هایی روی این بنا صورت گرفت به دلیل طولانی شدن آن، اعتراضاتی را به همراه داشت. در طی این مرمت استخوان‌هایی در لا‌بلای سنگ‌ها پیدا شد، اما هیچ‌وقت مشخص نشد متعلق به چه کسی است.

از درون مقبره کوروش هیچگونه نوشته ای بر جای نمانده است ولی به طوری که بعضی از مورخین یونانی نوشته اند. دو لوح نوشته شده به خط میخی به این شرح در داخل قبر بوده است:

• ای انسان هر کی باشی از هر جا که بیایی زیرا می دانم خواهی آمد، من کوروشم که بر پارسیان دولت وسیع را بنا کرده ام پس به این مشتی خاک که تن مرا می پوشاند رشک مبر.
• ای انسان من هستم کوروش پسر کمبوجیه، موسس سلطنت ایران و پادشاه تمام مشرق زمین، به این مقبره من رشک مبر

منابع:

Tomb of Cyrus the Great

جعفر کریمی پناه

به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.

• راهنمای جامع طراحی نمای سنتی
• راهنمای طراحی استودیو عکاسی
• راهنمای طراحی لوکیشن عکاسی
• راهنمای طراحی مسجد مدرن