آتشکده آذرگشسب یکی از آثار جهانی بوده که در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسیده است. تخت سلیمان، واقع در استان آذربایجان غربی، یکی از زیباترین و ارزشمندترین جاذبه‌های تاریخی ایران به‌شمار می‌رود که در منطقه‌ای خوش آب و هوا قرار دارد و هر ساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی زیادی است. اگر به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه‌مند هستید، حتماً باید با این بنای باستانی آشنا شوید و در اولین فرصت برای بازدید از آن اقدام کنید.
تاریخچه آتشکده آذرگشسب
تاریخچه آتشکده آذرگشسبآتشکده آذرگشسب به دوران باستان تعلق دارد و در گذشته دور با کاخ‌ها و بناهای باشکوه احاطه شده بود. این منطقه از هزاره اول پیش از میلاد محل سکونت پارت‌ها بود و در طول زمان، بناهایی بر روی بقایای آن ساخته شد. آثار موجود در تخت سلیمان و آتشکده آذرگشسب نشان می‌دهد که مردم مادها و پارت‌ها در این ناحیه زندگی می‌کردند، اما در دوران ساسانیان، تخت سلیمان به شهری پررونق تبدیل شد. بهرام پنجم ساسانی این شهر را توسعه داد و خسرو انوشیروان نیز آن را به اوج عظمت رساند.
ساخت آتشکده آذرگشسب در دوره ساسانیان به دلیل تقویت تفکر زرتشتی و مبارزه با ادیان دیگر صورت گرفت. حکومت ساسانیان حفظ اوستا و دین زرتشتی را به عنوان رکن اساسی خود می‌دانست. با ورود اسلام و فتح آذربایجان، موبدان آتشکده آذرگشسب با سرداران فاتح توافق کردند که در ازای پرداخت مالیات از این بنا حفاظت کنند.
به همین دلیل این آتشکده تا ۴۰۰ سال بعد بدون آسیب جدی باقی ماند. اما با ورود ایلخانان مغول، بخش‌هایی از آن تخریب شد و آقابا خان در قرن هفتم ایوان شرقی و سالن شورا را به مجموعه افزود. آذرگشسب یکی از مقدس‌ترین آتشکده های ایران است که تنها ارتشیان و شاهان به آن راه می‌یافتند.
این آتشکده نمادی از اتحاد دین و دولت بود و پادشاهان ساسانی در شرایط سخت سیاسی به آنجا می‌آمدند و نذورات خود را پیشکش می‌کردند. در آیین زرتشتی، آذرگشسب یکی از سه آتشکده مقدس محسوب می‌شود. در حیاط پشتی آتشکده، چوب‌های خوش‌بو پرورش داده می‌شد که در مراسم‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. دوران اوج آتشکده آذرگشسب در زمان انوشیروان بود که این مکان آباد و بناهای متعددی در اطراف آن ساخته شد.
آتشکده آذرگشسب کجاست؟
آتشکده آذرگشسب کجاست؟ تخت سلیمان در آذربایجان غربی و در فاصله ۴۵ کیلومتری شمال شرق تکاب واقع شده است. در طول تاریخ، اقوام مختلفی از جمله مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغول‌ها در این شهر باستانی سکونت داشته‌اند و این مکان در زمان خود به اوج تمدن و شکوفایی رسیده است. متاسفانه امروزه نشانی از این شهر در آذربایجان غربی باقی نمانده و به عبارتی “بر باد رفته و با خاک یکسان شده است”. همچنین شهر شیز که احتمال می‌رود محل تولد زرتشت باشد از جمله مکان‌های تاریخی دیگری است که در این منطقه قرار دارد، اما توافقی میان محققان در خصوص این ادعا وجود ندارد.
نام‌های تاریخی تخت سلیمان
تمام مکان‌هایی که امروزه می‌شناسیم، در طول تاریخ نام‌های مختلف و متعددی به خود گرفته‌اند. برخی از این نام‌ها با گذشت زمان و رویدادهای تاریخی به فراموشی سپرده شده‌اند یا تغییر یافته‌اند. تخت سلیمان یکی از این مکان‌های باارزش است که نامش در متون کهن به وضوح ذکر شده است.
در گذشته این مکان با نام‌های فراد، شیزه، چیچست و چئچست شناخته می‌شد. به عنوان مثال مورخ یونانی پلوتارک از تخت سلیمان با نام فراد یاد کرده است. همچنین در شاهنامه، نام “چیچست” برای این مکان به کار رفته و در اوستا که یکی از کهن‌ترین متون دینی است به نام “چئچست” اشاره شده است.
امروزه این نام‌های تاریخی به فراموشی سپرده شده و تنها نام “تخت سلیمان” بر سر زبان‌ها جاری است. برخی بر این باورند که حضرت سلیمان در این منطقه زندگی کرده و آن را ساخته است، به همین دلیل نام “تخت سلیمان” بر آن نهاده شده است. در عین حال برخی دیگر معتقدند که این نام به منظور جلوگیری از حمله اعراب به این منطقه انتخاب شده است. با شناخت نام‌های تاریخی تخت سلیمان، می‌توانیم به عمق فرهنگ و تاریخ این مکان ارزشمند پی ببریم.
راز و رمزهای آتشکده آذرگشنسب
راز و رمزهای آتشکده آذرگشنسب در شاهنامه، فردوسی روایت می‌کند که بهرام گور، پادشاه ساسانی، برای دفاع در برابر قیصر روم لشکرکشی کرد و چنین می‌سراید:
از آن جایگه لشکر اندر کشید / سوی آذرآبادگان برکشید
چون از پارس لشکر فراوان نبرد / چنین بود نزد بزرگان و خرد
که از جنگ بگریخت بهرام شاه / ورا سوی آذرگشسپ است راه
چون بهرام، رخ سوی آذر نهاد / فرستاده آمد ز قیصر چو باد
همچنین در جایی دیگر، خسرو شاهنشاه ایران نسبت به نزدیکانش بدبین است و از آن‌ها می‌خواهد تا در برابر آذرگشسب سوگند وفاداری بخورند. فردوسی این سوگند را این‌گونه توصیف می‌کند:
بدیشان چنین گفت خسرو که من / پر از بیمم از شاه و از انجمن
اگر پیش آذرگشنسب این سران / بیایند و سوگندهای گران
خورند و مرا یکسر ایمن کنند / که پیمان من ز آن سپس نشکنند
یلان چون شنیدند گفتار او / همه سوی آتش نهادند روی
بخورند سوگندهایی که خواست / که مهر تو ما زنده داریم راست
اسرار دریاچه تخت سلیمان
دریاچه‌ای رازآلود اطراف آتشکده آذرگشسب وجود دارد. به طوری که افسانه‌های مختلفی درباره این دریاچه وجود دارد؛ از جمله داستان‌هایی که علت پیدایش آن را شرح می‌دهند. محلی‌ها بر این باورند که این چشمه به دلیل کوبیده شدن عصای حضرت سلیمان در این نقطه به وجود آمده است. همچنین داستان‌هایی درباره گنج کف دریاچه تخت سلیمان وجود دارد که شنیدنی است.
سرانجام آتشکده آذرگشنسب
سرانجام آتشکده آذرگشنسب در سال ۶۲۳ میلادی هراکلیوس، امپراتور بیزانس، برای متوقف کردن سپاه ایران از آسیای صغیر حمله‌ای را آغاز کرد. او پس از فتح ارمنستان، شهر گنجک (شیز) را تصرف کرد و تصمیم گرفت تا آتشکده آذرگشنسب، یکی از مقدس‌ترین اماکن مذهبی زمان ساسانی را نابود کند. این اقدام او برای انتقام از خسروپرویز به خاطر حمله به اورشلیم و نابودی مزار عیسی مسیح در سال ۶۱۴ میلادی بود.
بعد از حمله اعراب، آتش این آتشکده تا مدتی روشن بود و در زمان ایلخانیان دوباره احیا شد. صفویان نیز این منطقه را به عنوان شکارگاه و ییلاق انتخاب کردند. اما با انتقال پایتخت صفوی به اصفهان و دور شدن از این منطقه، بار دیگر رونق خود را از دست داد. در دوران افشاریه با ایجاد روستایی به نام نصرت‌آباد، تخت سلیمان به‌طور کامل متروکه شد. اما در سال ۱۳۸۰ با گسترش روستای نصرت‌آباد و افزایش جمعیت، این منطقه به بخش تخت سلیمان تبدیل شد.
معماری آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان
معماری آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان در محاصره یک دشت وسیع قرار دارد و تمامی آثار آن درون یک حصار بیضی شکل جای گرفته‌اند. این حصار بیرونی با استفاده از سنگ‌های لاشه‌ای در ابعاد مختلف ساخته شده و ارتفاع آن به ۱۴ متر و ضخامتش به ۵ متر می‌رسد. محیط بیرونی آتشکده حدود ۱۲۰۰ متر است. در لایه بیرونی حصار، ۳۸ برج دفاعی مخروطی شکل و سنگ‌های تراش‌خورده دیده می‌شود. این حصار و دیوار به دوره ساسانی تعلق دارند. در دوره ایلخانی، برخی از قسمت‌های فروریخته آتشکده مرمت شدند و دروازه‌ای جدید در کنار دروازه جنوبی ساسانی ساخته شد.
در داخل حصار بیضی شکل، دو مربع هم‌مرکز وجود دارد. همچنین آتشکده در مرکز مربع شمالی و دریاچه در مرکز مربع جنوبی واقع شده است. یک حصار مستطیلی به طول تقریبی ۲۵۰ متر و عرض ۱۵۰ متر دور تا دور این مربع را احاطه کرده و ۶۰ برج مدور آن را محاصره کرده‌اند. در زاویه شمال غربی مربع بزرگ‌تر، ایوان بلندی به نام “ایوان خسرو” وجود دارد که از ملات ساروج و آجر قرمز و کاشی سنتی ساخته شده است. ایوان خسرو به حوض‌خانه هفت‌گوش یا دو اتاق متعلق به دوره ایلخانان راه دارد. در بخش جنوب غربی آتشکده، یک جوی سنگی با طول ۳۰۰ متر و ارتفاع ۴ متر قرار دارد که مردم محلی به آن “اژدهای سنگی” می‌گویند.
مسیر دسترسی به تخت سلیمان
بهترین مسیر برای رسیدن به آتشکده آذرگشسب، جاده تکاب به تخت سلیمان است که با طی ۲۴ کیلومتر به مقصد می‌رسید. اگر می‌خواهید از جاذبه‌های استان آذربایجان غربی لذت ببرید، مسیر زنجان را انتخاب کنید. برای سفر به این منطقه، می‌توانید از طریق هواپیما به فرودگاه زنجان یا ارومیه بروید و سپس به‌صورت زمینی به سمت تخت سلیمان حرکت کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه قطار به این مکان، ایستگاه بین‌المللی زنجان است که حدود ۱۴۰ کیلومتر تا تخت سلیمان فاصله دارد.
اگر با خودروی شخصی سفر می‌کنید از تهران به اتوبان قزوین-زنجان بروید. پس از طی ۱۵۰ کیلومتر، وارد اتوبان قزوین به زنجان شده و با عبور از تاکستان‌های زیبا به زنجان می‌رسید. سپس به آزادراه زنجان-بیجار رفته و با طی ۱۴۰ کیلومتر به جاده کوهستانی و پرپیچ‌وخم دندی-تخت سلیمان خواهید رسید. قبل از ورود به این جاده، حتماً سوخت و تجهیزات خود را چک کنید.
دریاچه آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان
همان‌طور که اشاره کردیم، دریاچه‌ای زیبا و دلنشین در مجموعه آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان وجود دارد. رنگ جذاب این دریاچه ناشی از وجود املاح بی‌شماری است که در آن وجود دارد، هرچند که این مسئله باعث می‌شود آب آن برای کشاورزی و آشامیدن مناسب نباشد. آب دریاچه از عمق ۱۱۶ متری زمین به سطح می‌آید و در طول قرن‌ها، رسوبات حاصل از املاح، شکل لبه‌های دریاچه را تغییر داده‌اند. دمای آب این دریاچه در تابستان و زمستان ثابت و حدود ۲۱ درجه سانتی‌گراد است، به طوری که این موضوع نشان‌دهنده تامین آب دریاچه از یک سفره زیرزمینی عمیق است. همچنین توصیه می‌شود فکر شنا کردن در این دریاچه را از ذهنتان دور کنید!
آثار آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان به چه دوره‌هایی مربوط هستند؟
آثار آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان به چه دوره‌هایی مربوط هستند؟ در این آتشکده می‌توانید آثار مربوط به دوره‌های اشکانی، ساسانی و ایلخانان مغول را مشاهده کنید. مهم‌ترین آثار باقی‌مانده در این منطقه، آتشکده و تالارهای دوره ساسانی هستند. برخی دیگر از آثار ساسانیان نیز در زندان سلیمان و کوه بلقیس در نزدیکی تخت سلیمان قرار دارند. تخت سلیمان در قرن هفتم هجری و در زمان ایلخانان و حکومت آقاخان به عنوان یک تفرجگاه تابستانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این حاکم مغول بناهای مختلفی از جمله سالن شورا، ایوان شرقی و ساختمان‌های هشت و دوازده‌ضلعی را در این منطقه احداث کرده و جانی تازه به مجموعه تخت سلیمان تکاب بخشیده است.
سخن پایانی
آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان نه تنها یک اثر تاریخی و فرهنگی ارزشمند بوده، بلکه نمادی از پیوند عمیق انسان با باورها و طبیعت است. این مکان با زیبایی‌های طبیعی و معماری خیره‌کننده‌اش، داستان‌های بی‌شماری از تاریخ و فرهنگ ما را در دل خود نهفته دارد. بیایید با حفظ و پاسداشت این میراث گرانبها به نسل‌های آینده یادآوری کنیم که چگونه می‌توانیم از تاریخ خود بیاموزیم و به سمت آینده‌ای روشن‌تر قدم برداریم.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه