آتشکده آذر برزین مهر یکی از مهم‌ترین و تاریخی‌ترین مکان‌های مذهبی در ایران است که به عنوان نمادی از فرهنگ و تاریخ باستانی این سرزمین شناخته می‌شود. این آتشکده با قدمتی چند هزار ساله، مکانی مقدس برای پیروان زرتشتی بوده و نشان‌دهنده اعتقادات و آیین‌های مذهبی این قوم است. آتشکده آذر برزین مهر نه تنها به عنوان یک مرکز مذهبی، بلکه به عنوان یک نماد از همزیستی فرهنگی و تاریخی ایران باستان نیز شناخته می‌شود. با معماری منحصر به فرد و فضای آرامش‌بخش، این آتشکده همچنان محلی برای گردهمایی‌های مذهبی و فرهنگی است و بازدیدکنندگان را به دنیای خاص و روحانی خود دعوت می‌کند.
آتشکده آذر برزین مهر جاذبه‌ای تاریخی در دل کوه‌ها
آتشکده آذر برزین مهر، در نزدیکی روستای ریوند از توابع داورزن در استان خراسان رضوی واقع شده و در ارتفاع 2061 متری از سطح دریا قرار دارد. این آتشکده دیدنی در کوهستان فُشتَنق و بین روستاهای ریوند، مهر و فشتنق، میان شاهرود و سبزوار قرار گرفته است. این مکان یکی از بزرگ‌ترین چارطاقی‌های باقی‌مانده از دوران ساسانی بوده که از نظر جغرافیایی در یکی از دشوارترین نقاط منطقه واقع شده است. در شمال روستای ریوند، دو جبهه صخره‌ای دره‌ای عمیق را شکل داده‌اند که رودخانه معروف ریوند از آن عبور می‌کند. این دره با شیب تند در دو سمت شرقی و غربی به عنوان یکی از مناطق دست‌نیافتنی شناخته می‌شود.
در این مکان، پشته سنگی بلندی به ارتفاع 100 متر از بستر سنگی رودخانه سر بر آورده و چهارطاقی خانه دیو، درست در بالای این پشته سنگی قرار دارد. آتشکده آذر برزین مهر با موقعیتی خاص، در دیدار اول حس سکوت و اعجاب را در بیننده ایجاد می‌کند. به گوکه‌ای با وضوح می‌توان دریافت که سازندگان این آتشکده و مردم معتقد به آن، در مقابله با چالش‌های طبیعت، سختی‌های زیادی را متحمل شده‌اند. اگر به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه‌مند هستید، آتشکده برزین مهر یکی از مکان‌های بی‌نظیر برای بازدید و شناخت بیشتر از میراث فرهنگی این سرزمین است.
تاریخچه آتشکده برزین مهر
تاریخچه آتشکده برزین مهرآذر برزین مهر یکی از آتشکده های ایران در دوران پیش از اسلام بوده و به ویژه برای طبقه کشاورزان اهمیت ویژه‌ای داشته است. در ابتدا این آتشکده محل مشخصی نداشت، اما به نوشته بندهشن با ورود زرتشت به دین، گشتاسب او را در کوه ریوند مستقر کرد. همچنین در بندهشن آمده است:
« آتشکده آذر برزین مهر را گشتاسب بر کوه ریوند که پشت گشتاسبان به دادگاه نشانید». در ادبیات پهلوی، آذر برزین مهر در ریوند کوه نزدیک نیشابور در خراسان قرار دارد. طبق روایت‌های پهلوی، وقتی گشتاسب دین زرتشتی را نپذیرفت، هُرمَزد بهمن، اردیبهشت و آذر برزین مهر را برای دعوت به دین به خانۀ او فرستادند. آن‌ها به گشتاسب وعده فرمانروایی طولانی و زندگی پایدار را دادند و به او هشدار دادند که در صورت نپذیرفتن دین، به خوراک کرکس‌ها تبدیل خواهد شد؛ اما گشتاسب همچنان دین را نپذیرفت.
در بندهش نیز با کمی تفاوت ذکر شده است:
«آذر بُرزین مِهر تا پادشاهی گشتاسب در جهان می‌وزید و پاسبانی می‌کرد، تا اینکه با ظهور زرتشت و دین‌پذیری گشتاسب، او آذر بُرزین مِهر را بر ریوند کوه خراسان که به آن «پشته گشتاسبان» می‌گویند نهاد». جکسن آذر بُرزین مِهر را در روستای مهر بخش داورزن سبزوار جستجو کرده، در حالی که هوتاوم ا شیندلر و مارکوارت آن را در روستای ریوند نیشابور، بر فراز تپه‌ای به همین نام می‌یابند. لازار فاربی نیز از ریوند به عنوان شهر مغان یاد می‌کند.
در منابع جدیدتر، احتمالاً اشاره مسعودی به آتشکده‌ای که در زمان زرتشت در نیشابور تأسیس شده، به آذر بُرزین مِهر مربوط می‌شود. در دوران معاصر فائق توحیدی، باستان‌شناس مرکز باستان‌شناسی ایران، در سال 1352 در بررسی‌های باستان‌شناسی منطقه سبزوار به چهارطاقی ریوند اشاره کرده و آن را آتشکده آذر برزین مهر ساسانی معرفی نموده است.
ساختار آتشکده برزین مهر
ساختار آتشکده برزین مهرآتشکده برزین مهر تنها شامل یک چهارطاقی معروف به چهارطاقی دیو است. این آتشکده‌ها دارای عناصر مشخصی هستند که شامل: چهار جرز قطور، چهار دهانه عریض در جرزها، سقف گنبدی و پلان مربع چلیپایی می‌شود. یکی از ویژگی‌های ثابت در تمامی چارطاقی‌ها، پلان مربع شکل و گنبدی است که با کمک گوشواره‌ها برافراشته می‌شود. چارطاقی دیو یا آتشکده آذر بُرزین مِهر، هسته اصلی باقی‌مانده از یک بنای بزرگ‌تر است.
این بنا از چهار جرز سنگی، راهروی طواف، پادیاو، بقایای سکوی آتشدان و اتاق انتظار تشکیل شده که به دلیل قرارگیری در یک پشته سنگی کوچک و در میان کوه‌های سر به فلک کشیده ریوند، منحصر به فرد است. پلان چهارطاقی خانۀ دیو به شکل فضای مرکزی این چهارطاقی دارای پلان مربع و مستطیل ساده‌ای به ابعاد 12.46 × 13.29 متر است که گوشه‌های بنا به سمت نقاط اصلی متمایل شده‌اند.
ورودی بنا در سمت شمال شرقی قرار دارد و محور بنا به اندازه 22 درجه به سمت غرب میل می‌کند.
مساحت اتاق اصلی این آتشکده 6.60 متر مربع است. همچنین تو رفتگی دیوار قسمت شمال غربی چهارطاقی عمقی به اندازه 2.63 متر و عرض 4.32 متر دارد. دیوار قسمت جنوب شرقی نیز تنها دارای 1.31 متر عمق و 4.32 متر عرض است. علاوه بر این تو رفتگی بخش جنوب غربی 4.32 متر عرض و 2.56 متر عمق دارد. همچنین در طرف شمال شرقی چارطاقی، یک راهرو یا دهلیز باریک با ابعاد 80 سانتی‌متر وجود دارد که احتمالاً برای دسترسی به اتاق اصلی و محوطۀ جنوبی چارطاق کاربرد داشته است. این ساختار معماری، نشان‌دهنده مهارت و خلاقیت معماران ساسانی و استفاده از کاشی ایرانی در طراحی آتشکده‌ها و بناهای مذهبی است.
معماری آتشکده آذر برزین مهر
معماری آتشکده آذر برزین مهرآتشکده آذر برزین مهر دارای دو دهلیز است که ورودی اصلی آن به مرور زمان مسدود شده است. به گفته بومیان منطقه، این دهلیز به معبد آتشکده معروف آذر بُرزین مِهر منتهی می‌شود. از آخرین نقطه‌ای که خودرو می‌تواند به آنجا برسد، تا پای قلعه حدود یک کیلومتر فاصله وجود دارد. پس از تقریباً یک ساعت پیاده‌روی و کوه‌پیمایی از دره‌ای سرسبز و زیبا به این آتشکده خواهید رسید.
در کنار آتشکده، گیاهی به نام ریواس رشد می‌کند. بر اساس روایت‌ها در دوران آریایی‌ها (هزاره اول تا سوم پیش از میلاد) از ریواس نوشیدنی‌ای به نام هَومَه تهیه می‌شد که در مراسم آیینی و مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفت. آتشکده آذر برزین مهر به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی شهرستان سبزوار شناخته می‌شود و در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۰۳۵ به فهرست آثار ملی کشور اضافه شده است.
آشنایی با آتشکده آذر برزین مهر
آتشکده آذر برزین مهر یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آتشکده‌های زرتشتیان و از سه آتشکده کلیدی ایرانیان قبل از اسلام به شمار می‌رود. نام این آتشکده از سه کلمه تشکیل شده که در زبان پهلوی به معانی خاصی اشاره دارد: “آذر” در آیین مزدیسنا (کیش زرتشت) به عنوان ایزد نگهبان آتش و نماد حضور اهورامزدا در نظر گرفته می‌شود. در واقع آتش، نمایانگر نبرد اهورامزدا با دیوان و ستمگران است. این ایزد در کتاب اوستا به عنوان “پسر اهورامزدا” شناخته می‌شود که نشان‌دهنده‌ی جایگاه والای او در کیش زرتشت است.
آتش به عنوان پیام‌رسان میان مردم و اهورامزدا، مقدس شمرده می‌شود و برای تطهیر آن، فرایندی طولانی و دشوار در پیش است. در این روند، شانزده آتش از منابع مختلف گردآوری و ۱۱۲۸ بار تطهیر می‌شوند که این فرایند یک سال به طول می‌انجامد و در نهایت آتش بهرام پدید می‌آید.
بر اساس باورهای اساطیری ایران، در جهان پنج نوع آتش مینوی مقدس وجود دارد. آتش‌های برزین‌مهر، گشنسب و فرن‌بغ از گونه آتش مقدس سپِنیشت به شمار می‌روند. همچنین برای تشکیل این آتش، یک‌هزار آتش از نقاط مختلف جمع‌آوری شده و در مراسمی دشوار آتش یگانه‌ای ایجاد می‌شود. در نهایت آتش بلندسود (که مینوی آتش‌هاست) از نزد اهورامزدا فرود آمده و در این آتش قرار می‌گیرد.
آتش در ظرفی به نام آتشدان (یا آفرینگان) نگهداری می‌شود که در مرکز ساختمان آتشکده قرار دارد. آتشکده مکانی مقدس و نیایشگاه زرتشتیان است و روایت‌ها حاکی از آن است که اهورامزدا، خود،سه آتش برزین‌مهر، فرن‌بغ و گشنسب را به صورت آتش بهرام در این مکان قرار داده است. آتشکده آذر برزین مهر که ویژه کشاورزان و برزگران است؛ در ارتفاع ۲۰۶۱ متری از سطح دریا بر روی کوه ریوند سبزوار در استان خراسان رضوی قرار دارد و همچنان محلی برای نیایش و گردهمایی‌های مذهبی به شمار می‌رود.
راه‌های دسترسی به آتشکده بُرزین مِهر
راه‌های دسترسی به آتشکده بُرزین مِهرقبل از هر چیز، اگر با این مسیر آشنایی ندارید، به هیچ وجه تنها سفر نکنید، زیرا این مسیر بسیار پر فراز و نشیب است. از این‌رو توصیه می‌شود در روزهای تعطیل از اهالی روستاهای اطراف کمک بگیرید و کسی را به عنوان راهنما همراه خود ببرید تا در مسیر دچار سردرگمی نشوید. پس از رسیدن به روستای فشتنق که نزدیک‌ترین روستا به آتشکده یا خانه دیو است، باید یک مسیر سخت و کوهستانی را طی کنید که حدود ۴۵ دقیقه طول می‌کشد تا به یک تپه سنگلاخ با ارتفاع ۲۰۰ متر برسید.
این تپه در دره‌ای بزرگ به نام دره کوه یوز پلنگ قرار دارد و رودخانه ریوند از آنجا عبور می‌کند. اگر قصد دارید پیاده به سمت این آثار تاریخی بروید، باید بدانید که این مسیر حدود ۳ تا ۴ ساعت طول می‌کشد. بنابراین به شدت توصیه می‌شود که برای خود و همراهان‌تان، اسب یا قاطر کرایه کنید تا از خستگی در مسیر طولانی جلوگیری کنید.
سخن پایانی
آتشکده آذر برزین مهر نه تنها نمادی از تاریخ و فرهنگ غنی زرتشتیان بوده، بلکه نمایانگر پیوند عمیق انسان با طبیعت و ایمان به نیروهای فراطبیعی است. بازدید از این آتشکده، باعث می‌شود تا درک بهتری از میراث فرهنگی ایران و تجدید نظر در ارزش‌های معنوی کهن داشته باشیم. با قدم گذاشتن در این مکان مقدس، می‌توانیم به یادگارهای گذشتگان احترام بگذاریم و از زیبایی‌های طبیعت و تاریخی آن بهره‌مند شویم. بیایید همواره در حفظ و نگهداری این گنجینه‌های فرهنگی و تاریخی بکوشیم تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از آن بهره‌مند شوند.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه