ایران‌زمین، دیاری کهن با ریشه‌هایی عمیق در تاریخ و فرهنگ، مهد آیین‌ها و تمدن‌هایی است که هر یک جای پایی ماندگار در هویت ایرانی بر جای گذاشته‌اند. در میان این میراث ارزشمند، آتشکده های ایران همچون نگینی درخشان، یادآور شکوه دوران باستان و جایگاه آتش به‌عنوان نماد سرخی، روشنایی و راستی در آیین نیک زرتشت هستند.
این عبادت‌گاه مقدس، نه‌تنها جلوه‌ای از باورهای معنوی نیاکان ما را به تصویر می‌کشند، بلکه روایتگر هنر، معماری و اندیشه بلند ایرانیان در گذر زمان و تاریخ هستند. سفر به دل آتشکده های ایران، سفری جذاب به قلب تاریخ، جایی که شعله‌های ایمان هنوز در روح انسان جاری است و نوای نیایش هنوز در گوش زمان طنین‌انداز است. در ادامه به بررسی آتشکده های ایران زیبا می‌پردازیم.
آتشکده یا fire temple کجاست؟
آتشکده یا fire temple کجاست؟ آتشکده‌ها یکی از آثار تاریخی مهم ایران هستند که از زمان زرتشتیان به جا مانده‌اند. در گذشته، زرتشتیان عبادتگاه‌های زیادی برای برپایی آیین‌های دینی خود ساخته بودند و در مکان عبادت خویش آتش را در جای مخصوصی قرار می‌دادند و مهم‌ترین عبادت دینی را در مقابل آتش انجام می‌دادند. اما با ورود اعراب به ایران، بسیاری از این آتشکده‌ها رو به ویرانی گذاشت و فقط تعداد کمی از آن‌ها باقی ماند.
بیشتر آتشکده‌هایی که امروزه وجود دارند، مربوط به دوره ساسانیان هستند. در آن زمان، ساسانیان آتشکده‌ها را به صورت چهار طاق با گنبدی در بالا می‌ساختند و در وسط آن‌ها یک آتشدان قرار می‌دادند. شیوه ساخت آتشکده‌ها در بیشتر مناطق تقریباً مثل هم بوده است. معمولاً هر آتشکده دارای 8 درگاه و چند اتاق 8 ضلعی بوده و آتشدان در مرکز ساختمان قرار داشته است.
با گذر زمان، تصمیم گرفته شد که نور خورشید مستقیماً بر آتش نتابد؛ به همین دلیل آتش را دیگر در فضای باز نگهداری نمی‌کردند. به‌جای آن، اتاقی در مرکز ساختمان قرار دادند تا آتشدان درون آن قرار گیرد. همچنین فردی که وظیفه نگهداری و مراقبت از آتش را بر عهده داشت، هیربد نامیده می‌شد آتشکده های ایران دارای نماهای متفاوتی هستند و گاهی در تزئینات داخلی آتشکده‌ها کاشی سنتی با نقوش اصیل و رنگ‌های زنده به کار رفته است که جلوه‌ای از هنر و معماری ایرانی را نمایان می‌سازد. این کاشی‌ها نه تنها زیبایی معماری را دوچندان کرده‌اند، بلکه هویت فرهنگی و تاریخی ایران را به نمایش می‌گذارند
معرفی معروف ترین آتشکده های ایران
ایران مهد تمدن، تاریخ، هنر و معماری است که یکی از زیباترین جلوه‌های آن در آتشکده‌های ادوار مختلف هویدا شده است در ادامه قصد داریم به بررسی چندین اتشکده معروف بپردازیم که شامل موارد فوق می‌شود:
آتشکده آذرگشنسب
آتشکده آذرگشنسبآتشکده آذرگشنسب یا آذرگشسب، یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین آتشکده های ایران است که در استان آذربایجان غربی، در فاصله ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب و در روستای تاریخی تخت سلیمان جا خوش کرده‌است. به همین دلیل، این آتشکده با نام آتشکده تخت سلیمان نیز شناخته می‌شود. قدمت این بنای باستانی به بیش از ۳۰۰۰ سال است و نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
نام آذرگشنسب از سه واژه اوستایی آذر به معنای آتش، گشن به معنای نر، و اسپ به معنای اسب گرفته شده است. درباره ساخت و نام‌گذاری این آتشکده، روایت‌های افسانه‌ای متعددی وجود دارد. بر اساس یکی از آن‌ها، کی‌خسرو، یکی از پادشاهان نامدار ساسانی، هنگام نبرد با تاریکی اهریمنی در بهمن‌دژ، شاهد فرود آمدن شعله‌ای بر یال اسبش بود که باعث روشنایی و پیروزی شد.
او پس از فتح دژ، آتشکده‌ای در همان مکان بنا کرد و نام آن را آتش اسب نر یا همان آذرگشنسب گذاشت. این آتشکده در میان پادشاهان ساسانی جایگاه ویژه‌ای داشته و از مقدس‌ترین آتشکده های ایران در آن دوران به شمار می‌رفت.
آتشکده آدریان
آتشکده آدریان آتشکده آدریان یکی از آتشکده های ایران است که هنوز هم فعالیت دارد و در شهر تهران و در خیابان جمهوری قرار دارد. قدمت این آتشکده به حدود ۱۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. بر اساس روایت‌ها، ساخت این بنا در سال ۱۲۹۳ شمسی آغاز و در سال ۱۲۹۶ به پایان رسیده است. ساخت آتشکده آدریان را شخصی به نام کی‌خسرو شاهرخ بر عهده داشته است.
این آتشکده در زمینی به مساحت تقریبی ۱۳۰۰ متر مربع ساخته شده است. بنای آتشکده در میانه حیاطی جذاب و سرسبز قرار دارد که در وسط آن نیز حوضی به شکل بیضی خود نمایی می‌کند. ساختمان اصلی آتشکده حدود ۲۰۴ متر مربع زیربنا دارد. در ورودی آن یک در چوبی بسیار جالب طراحی شده و بالای آن کتیبه‌ای از سنگ مرمر نصب شده است که جلوه خاصی به بنا بخشیده است.
آتشکده کوسان
آتشکده کوسان آتشکده کوسان در روستای کوهستان، از توابع شهرستان بهشهر در استان مازندران قرار دارد. این بنای تاریخی با شماره ۵۴۱۰ در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قدمت آتشکده کوسان به دوران ساسانی بازمی‌گردد و ظهیرالدین نیز در نوشته‌های خود از آن با نام کوسان یاد کرده است.
بنای آتشکده دارای نقشه‌ای مربعی با ابعاد ۸/۵ در ۸/۵ متر است. مصالح به‌کار رفته در ساخت آن شامل ساروج و سنگ است و دیوارهای بیرونی آن با سنگ‌هایی منظم و هندسی شکل آراسته شدهاند. برخی منابع تاریخی، ساخت این آتشکده را به دوران زندگی کیوس، فرزند بزرگ قباد و برادر انوشیروان ساسانی نسبت می‌دهند و شواهد نشان می‌دهد که در زمان فرمانروایی او در طبرستان ساخته شده است.
آتشکده آتشگاه اصفهان
آتشکده آتشگاه اصفهانآتشکده آتشگاه یکی از بناهای تاریخی استان اصفهان است که در غرب این شهر و در مسیر جاده اصفهان به نجف‌آباد قرار دارد. این آتشکده در نزدیکی منارجنبان و بر روی تپه‌ای سنگی و تقریبا کم‌ارتفاع بنا نهاده شده است. این بنا یکی از هفت آتشکده بزرگ ایران در دوران قباد ساسانی بوده و در داخل آن یک آتشدان بزرگ و دایره‌ای شکل وجود دارد که دارای چندین دریچه است. مصالح به‌کار رفته در ساخت این بنا شامل خشت خام، گل، سنگریزه و نی‌های ساحل زاینده‌رود بوده‌اند.
پایه یا ستون آتشکده از خشت‌های بزرگ ساخته شده و در بخش بالایی آن ستون‌هایی محکم قرار گرفته که در گذشته، اتاق‌هایی بر روی آن‌ها ساخته شده بود. بر فراز تپه، بنایی گرد با 8 گوشه دیده می‌شود که در هر گوشه‌اش یک پنجره وجود دارد که در گذشته، آتش مقدس در همین اتاق نگهداری می‌شده است. این اثر تاریخی با شماره ۳۸۰ در سال ۱۳۳۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آتشکده آذرفرنبغ
آتشکده آذرفرنبغ آتشکده آذرفرنبغ، که به نام آتشکده کاریان نیز شناخته می‌شود، یکی از بزرگ ترین آتشکده های ایران در دوران ساسانیان بوده است. این آتشکده در استان فارس، شهرستان لارستان و در روستای کاریان واقع شده است. آتشکده آذرفرنبغ ویژه موبدان بوده و نظارت آن را جد اردشیر بابکان بر عهده داشت. در واقع، تنها موبدان و پادشاهان اجازه داشتند که آتش مقدس این آتشکده را مشاهده کنند و زائران تنها می‌توانستند به دور آتشکده طواف کنند. این آتشکده در مرکز حکومت عشایر کاریان ساخته شده و اطراف آن پر از بناها و قصرهای مختلف بوده است.
نام آذرفرنبغ از دو کلمه آذر به معنای آتش و فرنبغ به معنای شکوه ایزدی تشکیل شده است. آتشکده دارای بنایی به شکل ذوزنقه است و بر روی سکویی با ارتفاع پنج متر ساخته شده است. طبق تاریخ، آذرفرنبغ یکی از بزرگ‌ترین زیارتگاه‌های مردم فلات ایران بوده و زائران برای حل مشکلات خود به این مکان مراجعه می‌کردند. آن‌ها با نذر طلا، نقره و اشیای گران‌بها از آتش برای رفع مشکلات خود کمک می‌خواستند و پس از رسیدن به خواسته خود، با قربانی کردن گاو، گوسفند و بز از آتش شکرگزاری می‌کردند.
آتشکده اردشیر بابکان
آتشکده اردشیر بابکان آتشکده اردشیر بابکان، که با نام آتشکده فیروزآباد نیز شناخته می‌شود، یکی از مشهورترین آتشکده های ایران به شمار می‌رود و در استان فارس واقع شده است. این بنای تاریخی متعلق به دوران ساسانیان است و معماری جذاب و منحصربه‌فرد آن، جلوه‌ای خاص به این اثر بخشیده است. آتشکده اردشیر به‌عنوان بزرگ‌ترین آتشکده استان فارس شناخته می‌شود و نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.
زیربنای این آتشکده حدود ۱۰۴ در ۵۵ متر است و از سه بخش اصلی تشکیل شده است. در ساخت این بنا از گچ، کاشی و تزئیناتی همچون سنگ‌تراشی و گچ‌بری‌های هنرمندانه استفاده شده است که زیبایی چشم‌نوازی به آن بخشیده‌اند.
برخی از پژوهشگران بر این باور هستند که اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسله ساسانی، مدتی در این آتشکده اقامت داشته و تخت سلطنتی او نیز در همین مکان قرار داشته است. به همین دلیل، این مجموعه گاهی با عنوان کاخ فیروزآباد نیز شناخته می‌شود. کاخ فیروزآباد محل برگزاری آیین‌های مهم سلطنتی ساسانیان بوده و بنا بر شواهد تاریخ تاج‌گذاری یزدگرد سوم، نوه خسرو پرویز، نیز در همین مکان برگزار شده است.
آتشکده ری
آتشکده ریآتشکده ری، که به نام تپه میل نیز شناخته می‌شود، یکی از قدیمی ترین آتشکده های ایران است. این آتشکده در دوران اشکانیان ساخته شد و محلی برای نیایش خدایانی مانند: اهورامزدا، مهر و آناهید بوده است. در آن زمان، شهر ری به‌عنوان اقامتگاه تابستانی پادشاهان اشکانی بود. بر اساس شواهد تاریخی، ساخت این آتشکده به حدود قرن اول پیش از میلاد تا قرن اول میلادی بازمی‌گردد. این آتشکده در ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر ری و در روستای چالطرخان قرار دارد.ّ
ساختمان آتشکده از مصالحی مانند: سنگ، ساروج، خشت و گل ساخته شده و روی تپه‌ای بنا شده است. بنای اولیه آتشکده حدود ۲۰ در ۲۵ متر بوده و شامل اتاق‌ها و راهروهای مختلفی بوده‌است. اما امروزه بیشتر بخش‌های آن تخریب شده و تنها دو دیوار بلند با طاق‌های هلالی از آن باقی مانده است. روی این دیوارها هنوز هم نقش و نگارهایی از گل‌ها و حیوانات دیده می‌شود که با گچ‌بری تزئین شدهاند.
سخن پایانی
سخن پایانی آتشکده های ایران بناهایی زیبا با معماری منحصربه‌فرد هستند که از دین پاک زرتشت برجای مانده‌اند. پیروان این دین با ساختن این بنا و قرار دادن آتش در بخشی از آن به عبادت و راز و نیاز با خدای متعال می‌پرداختند. اغلب این بناها باز مانده از دوران ساسانی هستند و با حمله اعراب به ایران تخریب شدهاند.
آتشکده های ایران یادگارهایی ارزشمند از تمدن غنی، کهن و باورهای مذهبی ایرانیان هستند که نه‌تنها نمادی از احترام به آتش و پاکی محسوب می‌شوند بلکه جلوه‌ای از هنر معماری و فرهنگ غنی ایران باستان را با خود به همراه دارند و میراثی گران‌بها برای آیندگان به شمار می‌روند.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه