آتشکده کرکویه یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی مهم ایران است. این بنا که به دوران ساسانی برمی‌گردد، نه تنها نمادی از هنر و معماری آن دوره است، بلکه اعتقادات و سنت‌های مذهبی زرتشتیان را بازگو می‌کند. این آتشکده با ساختار منحصر به فرد و زیبایی‌های خاصی که دارد به عنوان یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های ایران شناخته می‌شود و بازدید از آن فرصتی برای درک عمیق‌تر تاریخ غنی و هویت فرهنگی این سرزمین است.
با توجه به ویژگی‌های معماری و تاریخی، آتشکده کرکویه به عنوان یک گنجینه فرهنگی، همواره مورد توجه محققان و گردشگران قرار دارد و اهمیت آن در حفظ و انتقال میراث فرهنگی ایران غیرقابل انکار است.
تاریخچه آتشکده کرکویه
تاریخچه آتشکده کرکویهواژه کر یا کار در زبان پارسی باستان به معنای مردم جنگاور و جنگجو است. بنابراین می‌توان گفت که کرکویه به معنای کوی جنگاوران است. این مکان تاریخی در متون قدیمی توسط نویسندگان دوران اسلامی توصیف شده است. استخری، در آثار خود کرکویه را نخستین راهی می‌داند که سیستان را به هرات متصل می‌کند و بر اساس گفته وی، کرکویه در سه فرسنگی زرنج (سیستان) واقع شده است. یاقوت حموی نیز در مورد آتشکده کرکویه نوشته است که این مکان به عنوان شهری از سیستان شناخته می‌شد و آتشکده‌ای که نزد زرتشتیان از احترام ویژه‌ای برخوردار بود، در آنجا قرار داشت.
قدمت آتشکده کرکویه به زمان کیخسرو نسبت داده می‌شود و بر اساس روایات، این مکان تا قرن هفتم هجری آباد بوده است.توصیفات مورخان اسلامی نشان می‌دهد که این اثر تاریخی دارای دو قبه بزرگ بوده که بر روی هر قبه شاخ‌هایی چون شاخ گاو قرار داشت و آتشگاه در زیر این دو قبه واقع شده بود.
همچنین این آتشکده تا قرن 17 هجری که قزوینی آن را توصیف کرده، بسیار سرسبز و زیبا بوده است. این بنا یکی از مهم‌ترین آتشکده های ایران به شمار می‌رود، به طوری که موبدان آن جایگاه ویژه‌ای داشتند. براساس تاریخ، فردوسی برای نگارش شاهنامه و تحقیقات خود به دیدار موبد این آتشکده رفته است. کرکوشاه یا کرکویه، بقایای یک آتشکده مربوط به دوران هخامنشی است که شامل: دیوار خشتی، چینه‌ای از یک برج دفاعی در شهر باستانی است.
این آثار شامل تعدادی بناهای بزرگ و کوچک بوده و دارای تالاری به طول ۱۱ متر و عرض ۸/۵ متر است. از دیگر ویژگی‌های معماری این آتشکده می‌توان به آجرهای بزرگ دوره ساسانی اشاره کرد. خانه‌های اطراف این آتشکده به دوره قاجاریه تعلق دارند و زیباترین آن‌ها دارای اتاق‌های گچبری شده است.
اهمیت مذهبی آتشکده کرکویه
اهمیت مذهبی آتشکده کرکویهآتشکده کرکویه یکی از نیایشگاه‌های مهم زرتشتیان در دوران باستان بوده و نقشی اساسی در حفظ آیین‌های مذهبی ایفا می‌کرد. در باور زرتشتیان، آتش نماد پاکی، راستی و پیوند میان انسان و اهورامزدا است. این آتشکده محلی برای نیایش، اجرای مراسم مذهبی و نگهداری از آتش مقدس بوده که به اعتقاد زرتشتیان باید همیشه روشن می‌ماند. این آتشکده توسط کرتیر موبد برجسته آن دوران بنا شد. از آنجا که سیستان در گذشته یکی از مراکز مهم زرتشتیان محسوب می‌شد، آتشکده کرکویه جایگاه ویژه‌ای در میان پیروان این دین داشت.
برخی معتقدند این آتشکده یکی از سه آتش مقدس مهم ایران بوده که ارزش معنوی بالایی داشته است. حتی پس از ورود اسلام، این مکان تا مدت‌ها مورد احترام مردم منطقه باقی ماند. امروز، با وجود تخریب‌های فراوان، کرکویه همچنان نمادی از تاریخ مذهبی و فرهنگی ایران به شمار می‌رود که ارزش شناخت و حفاظت دارد.
ویژگی‌های آتشکده کرکویه در سیستان و بلوچستان
ویژگی‌های آتشکده کرکویه در سیستان و بلوچستانآتشکده کرکویه یکی از معتبرترین آتشکده‌های دوره ساسانی در شرق ایران است. بر اساس تحقیقات باستان‌شناسی این آتشکده از قرن سوم پیش از میلاد تا قرن هفتم هجری به طور مداوم روشن بوده و در نهایت به دست مغول‌ها خاموش شد. امروزه تنها بخش‌های اندکی از این مکان تاریخی باقی مانده است. تاریخ‌نگاران زمان تاسیس آتشکده کرکوی را به زمان کیخسرو نسبت می‌دهند و معتقدند که این آتشکده تا قرن هفتم هجری فعال بوده است.
کرکوی سیستان به عنوان پلی آجری توصیف شده که جاده زرنگ را به هرات متصل می‌کند و بر فراز آن آتشکده‌ای قرار دارد که برای زرتشتیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امروزه در نزدیکی مرزهای ایران و افغانستان، بقایای آثار کرکوی و تاهتا پل قابل مشاهده است.
تخته پل که به عنوان یک پل خشتی شناخته می‌شود، بخش اعظم آن ویران شده و به نظر می‌رسد؛ همان پلی باشد که در توصیف جاده زرنگ به هرات ذکر شده است. از بقایای این اثر باستانی، می‌توان به یک دیوار آجری فرسوده در دامنه‌های شمال غربی تپه و بقایای یک برج دفاعی اشاره کرد. این بنای باستانی در سال 1308 شمسی همزمان با شهر سوخته و محوطه تاریخی کوه خواجه در لیست آثار ملی به ثبت رسید.
بر روی این تپه، بنایی از اواخر دوره قاجار نیز وجود دارد که اتاق‌های آن با گچبری سیمانی تزئین شده است. آتشکده کرکوی در شهرستان مرزی هیرمند در شمال سیستان و بلوچستان واقع شده و زرتشتیان اعتقاد دارند که آتش این آتشگاه همواره می‌سوزد و به عنوان «هوش گرشاسپ» شناخته می‌شود.
آتشکده کرکوی در گذشته معبدی برای گرشاسب بوده است و در کتاب تاریخ سیستان، علت ساخت آن و سرود معروفش ذکر شده است. سرود آتشکده کرکوی یکی از کهن‌ترین و زیباترین اشعار شش هجایی دوران ساسانی و اوایل اسلامی به گویش محلی سیستان است که بر اساس یکی از سنت‌های حماسی کهن خلق شده است. این سرود به عنوان یکی از زیباترین سرودهای مذهبی زرتشتیان شناخته می‌شود و در هنگام روشن کردن آتش‌های خود با صدای بلند خوانده می‌شد تا مراسم مذهبی با شکوه بیشتری برگزار شود.
وضعیت کنونی آتشکده کرکویه چگونه است؟
وضعیت کنونی آتشکده کرکویه چگونه است؟در حال حاضر از آتشکده کرکویه تنها بقایای دیواری با مصالح آجر ساسانی به ابعاد ۷۰×۵۰ سانتیمتر باقی مانده است. یک نمونه از این آجرها در موزه منطقه‌ای جنوب شرق واقع در شهر زاهدان به معرض نمایش گذاشته شده است. همچنین در نزدیکی این بقایا، بنایی از دوره قاجار وجود دارد که دارای گچبری و کتیبه گچی است. بسیاری از عزیزان علاقه مند به تاریخ تا به حال سعی کرده اند تا با استفاده از متریال های مختلف مانند کاشی سنتی این بناهای تاریخی و ارزشمند را بازسازی کنند زیرا این جاذبه‌ها فرهنگ و اصالت ما ایرانیان را به تصویر می‌کشند.
آتشکده کرکویه در تاریخ پانزدهم دی‌ماه ۱۳۱۰ به شماره ۱۱۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این بنا در کیلومتر ۲۵ مسیر ارتباطی زابل-دوست محمد و در مرکز روستای کرکو واقع شده است.
معماری آتشکده کرکویه
معماری آتشکده کرکویهآتشکده کرکویه یا کرکوشاه، بازمانده‌ای از دوران ساسانی بوده که شامل: دیواری خشتی و چینه‌ای از یک برج دفاعی در شهر باستانی است. این مجموعه شامل تعدادی بناهای بزرگ و کوچک است. بر اساس توصیفات مورخان اسلامی، این اثر تاریخی دارای دو قبه بزرگ است که بر روی هر یک از آن‌ها شاخ‌هایی به شکل شاخ گاو ساخته شده و آتشگاه در زیر این دو قبه قرار دارد. از دیگر ویژگی‌های معماری این آتشکده، استفاده از آجرهای بزرگ متعلق به دوره ساسانی است.
همچنین خانه‌های اطراف آن به دوره قاجاریان تعلق دارند که زیباترین آن‌ها اتاقی با گچبری‌های هنرمندانه است. این ترکیب از سبک‌های مختلف معماری، جذابیت و ارزش تاریخی این مکان را دوچندان کرده است.
کرکوشاه محلی مقدس برای زرتشتیان بوده و سال‌ها آتش فروزان آن نماد پایداری آیین زرتشت محسوب می‌شد. بقایای این بنا نشان از معماری خاص و اهمیت آن در زمان خود دارد. متأسفانه گذر زمان و عوامل طبیعی باعث تخریب بخش‌هایی از این آتشکده شده، اما این آتشکده همچنان یکی از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی سیستان به شمار می‌رود.
این مکان نه تنها برای علاقه‌مندان به تاریخ و معماری ارزشمند است، بلکه برای گردشگران ماجراجو که به دنبال کشف رازهای گذشته هستند، مقصدی جذاب خواهد بود. حفظ و معرفی چنین بناهایی می‌تواند به شناخت بهتر تاریخ ایران کمک کرده و هویت فرهنگی این سرزمین را زنده نگه دارد.
آتشکده کرکویه کجاست؟
آتشکده کرکویه در ۲۵ کیلومتری مسیر زابل به هیرمند و از طریق بلوار فرودگاه و روستای شندل قرار دارد. این آتشکده که به نام آتشکده کرکوشاه نیز شناخته می‌شود، در کنار روستای کریم کشته و در ۸ کیلومتری شهر دوست محمد شهرستان هیرمند واقع شده است. همچنین در میان زمین‌های باتلاقی سیستان و نزدیک مرز ایران با افغانستان قرار دارد. همچنین آثار تخته پل نیز در شهرستان هیرمند، در روستای کرکو و در نزدیکی روستای کریم کشته قابل مشاهده است.
سرود آتشکده کرکوی سیستان، گنجینه‌ای از ادبیات مذهبی زرتشتی
سرود آتشکده کرکوی یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین اشعار شش هجایی است که به لهجه محلی سیستان تعلق دارد. این شعر در اواخر دوره ساسانی و اوایل عهد اسلامی شکل گرفته و بر اساس یکی از روایت‌های کهن حماسی سروده شده است. این سرود به عنوان یکی از زیباترین سرودهای مذهبی زرتشتیان در هنگام روشن کردن آتشگاه‌ها به‌صورت آواز بلند خوانده می‌شد تا مراسم دینی با شکوه بیشتری برگزار شود. متن سرود آتشکده کرکوی به شرح زیر است:
فُرخُتَه باذا، روش
خنیده گرشاسب، هوش
همی پُراست، از جوش
انوش کُن می، انوش
دوست بذ آگوش
به آفرین نه، گوش
همیشه نیکی، کوش
که دی گذشت و ، دوش
افروخته بادا روشنائی
تابنده بادا هوش گرشاسب
از جوش رسته است
نوش کن می را، نوش
یار در آغوش گیر
به نیکی و آفرین گوش بدار
تا میتوانی نیکی کن
که پلشتی ها نابود شدنی اند.
با توجه به اهمیت فرهنگی و مذهبی این سرود، حفظ و معرفی آن می‌تواند به درک بهتر تاریخ و تمدن زرتشتیان کمک کند.
سخن پایانی
آتشکده کرکویه، نمادی از تاریخ پرافتخار و فرهنگ غنی ایران زمین است که با معماری زیبا و ویژگی‌های منحصر به فرد خود، داستان‌های کهن را روایت می‌کند. این بنا گواهی بر هنر و مهارت معماران دوره ساسانی است. با بازدید از آتشکده کرکویه، ما به ارتباط عمیق‌تری با تاریخ و هویت فرهنگی خود دست می‌یابیم و فرصتی برای درک بهتر میراثی کهن و ارزشمند را فراهم می‌کنیم. بی‌شک حفظ و معرفی این آثار تاریخی، وظیفه‌ای است که بر عهده همه ماست تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از زیبایی‌ها و حکایت‌های سرزمین‌شان بهره‌مند شوند.
آتشکده کرکویه، با شکوه و عظمتش، همواره در یادها خواهد ماند.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه