آرامگاه خرقانی

آرامگاه خرقانی در شاهرود، در روستای قلعه‌نو بسطام واقع ‌شده است و مدفن شیخ ابوالحسن خرقانی از عرفای نامی است.

بر روی قبر این عارف ‏ایرانی سنگ مرمری حکاکی شده از اشعار خودش قرار دارد. گرچه معماری بنای آرامگاه خرقانی ساده است، اما در ‏گذشته مسجدی در جوار آن بوده است که گنبد مخروطی شکل، کاشی‌کاری و گچ‌بری‌های استادانه آن بسیار ‏زیبا بوده است و از مهمترین بناهای آرامگاهی ایران محسوب می شده است، ولی متاسفانه در حال حاضر جز محراب از آن چیزی باقی نمانده و برخلاف سایر مساجد رو به ‏غرب قرار دارد.

تاریخچه آرامگاه خرقانی

ساختمان قبلی آرامگاه خرقانی چندان امتیازی نداشت و بنای آن از آجر و به‌صورت خیلی معمولی بود ولی اداره کل باستان‌شناسی برای ایجاد ساختمان فعلی اقدام مجدانه‌ای به عمل آورد و در سال ۱۳۵۲ خورشیدی ساخت آن را به پایان رسانید.

در حال حاضر به همت سازمان میراث فرهنگی استان سمنان و هیئت‌ امنای آرامگاه خرقانی ، این ساختمان که دارای فضای پارک گونه‌ای است با ایجاد کتابخانه (مرکز کتاب‌های مرجع عرفانی) و اتاق‌های زائرین دارای حال و هوای عارفانه ویژه‌ای است که هر بیننده‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بر روی قبر شیخ ابوالحسن قطعه‌سنگ مرمری قرار دارد و اشعاری بر روی آن حک‌شده است که از مطالب شعر معلوم می‌شود که آرامگاه قبلی شیخ ابوالحسن در سال ۱۳۴۸ هجری قمری به‌وسیله معتمدالملک به‌صورت کلی تعمیر شده است.

البته ساختمان آرامگاه خرقانی از ابتدا به این شکل نبوده و 3 بار در سال‌های 650 هجری قمری و 1330 و 1351 هجری شمسی، مرمت شده است. در هنگام این مرمت‌ها بود که بنای جدید حاضر به جای بنای قدیمی شکل گرفت.

معماری آرامگاه خرقانی

• آرامگاه خرقانی، در واقع یک مجموعه‌ی فرهنگی کامل شامل آرامگاه، مسجد و فضای سبز است که در حاشیه شهر شاهرود و در میانه راه شاهرود به آزادشهر قرار دارد.
• آرامگاه خرقانی همچون زمرد در دل کویر می‌درخشد و با معماری خاص و منحصر به فرد خود، هر بازدید کننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.
• چه در نحوه‌ی ساخت و چه در سبک کاشی کاری و چیدمان عناصر دیگر، آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی، از دیدنی‌ترین مکان‌های شاهرود محسوب می‌شود.
• بنای آرامگاه خرقانی آجری بوده و سادگی بیش از حدی را به شما القا می‌کند. گویی تمام سبک زندگی ساده و درویش مانند شیخ، در آرامگاه او نیز تجلی شده و قابل مشاهده است.
• از طرفی، در مرکز بنا می‌توانید گنبدی را مشاهده کنید که درست بالای قبر ساخته شده است.
• دور تا دور ساختمان را نیز با طاق‌های کاشی کاری شده و فیروزه‌ای رنگ تزیین کرده‌اند. شاید همین المان‌های کوچک باشد که زیبایی بنا را چند برابر می‌کند.
• به دلیل استفاده از ساختمان آجری داخل آرامگاه خرقانی خنک بوده و و از زمانی که وارد آن شوید، گرمای بیرون را احساس نخواهید کرد.
• درون بقعه، سنگ قبر مرمر شیخ وجود دارد که بر روی آن نوشته‌های مربوط به سال تولد و وفات و نام او حک شده است
• آرامگاه خرقانی در دوره معاصر ساخته شده و نمای بیرونی آن با آجر لعاب‌دار کار شده است
• متصل به آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی شیخ ابوالحسن، مسجدی بوده که مطابق نوشته برخی از مؤلفین دارای گنبدی مخروطی شکل و مزین به کاشی‌های زیبا بوده است.
• در حال حاضر از مسجد و گنبد مذکور فقط محراب آن باقی‌مانده که برخلاف مساجد دیگر این نواحی رو به مغرب است.
• محراب مذکور دارای گچ‌بری‌های زیبا و استادانه‌ای است. در حاشیه محراب عبارت زیر با خط بسیار زیبا گچ‌بری شده است.
• در دوران پهلوی، از طرف اداره کل باستان‌شناسی در اطراف محراب مذکور و بر اصول آن مسجدی بنا گردید که در حال حاضر نیایشگاه زائرین شیخ ابوالحسن خرقانی بوده و مورداستفاده آنان در موقع توقف در آن محل هست.
• ساختمان آرامگاه خرقانی شاهرود نمایی آجری دارد و گویا در چند سال اخیر بنا شد.
• روی قبر شیخ، یک قطعه سنگ مرمر بوده که اشعاری بر روی آن حک شده اند.
• مجسمه ای از شیخ ابوالحسن خرقانی روی پله های ورودی آرامگاه خرقانی قرار دارد که دو طرفش دو شیر و در دستش عصایی به شکل مار قرار دارد. در داستانی آمده است که شیخ ابوالحسن خرقانی دو شیر و یک مار را اهلی کرده بود و این حیوانات در صحرا بارش را برایش تا خانه حمل می کردند.

سخن آخر

آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی در روستای قلعه‌نو خرقان است. شیخ ابوالحسن خرقانی از عارفان و نامداران پاسداشت فرهنگ ایرانی بود که در حدود 1000 سال پیش به دنیا آمد. او از مقلدان بایزید بسطامی بود و سعی در ترویج دین و فرهنگ ایرانی کرد.

بسیاری از عالمان دینی و عرفای قدیمی مانند ابوسعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری از او به نیکی یاد کرده‌اند. او پس از 70 سال زندگی، در نهایت در قرن 5 هجری قمری از دنیا رفت و پس از آن بود که در زادگاهش، آرامگاهی متناسب با شان و جایگاه او بنا کردند. آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی در همان روستای خرقان یعنی محل تولدش ساخته شد. روستای خرقان، از شمال با شاهرود، از شرق با روستای ابر و از جنوب با آزادشهر همسایه است.

گفته ‌شده است که در سر خانقاه شیخ ابوالحسن خرقانی به خواست ایشان چنین نوشته‌شده بود «هر که در ‏این سرا درآید، نانش دهید و از ایمانش مپرسید، چه آن‌کس که به درگاه باری‌تعالی به جان ارزد البته برخوان ‏ابوالحسن به نان ارزد».

این سخن که نزدیک به هزار سال از بیان آن می‌گذرد به مانند شعار حقوق بشر امروز ‏است که به حریم مذهبی و آزادی‌های فردی اشخاص احترام می‌گذارد و این نشان از آزاد اندیشی، مردم گرایی ‏جهانی، وسعت نظر انسانی و تفکر والای عرفانی این شیخ والا مقام است.‏

منابع:

جعفر کریمی پناه

به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.

• راهنمای طراحی لوکیشن عکاسی
• راهنمای طراحی مسجد مدرن
• راهنمای جامع طراحی نمای مسجد
• راهنمای کامل طراحی مسجد سنتی: اصول و نکات کلیدی