آرامگاه عطار

آرامگاه عطار نیشابوری، شاعر پر آوازه ایرانی در شهر نیشابور، انتهای خیابان عرفان در مرکز باغی در جوار قبر کمال الملک واقع شده است.

تاریخچه آرامگاه عطار

عطار نیشابوری در سال 618 هجری قمری در هنگام حمله مغول، به دست یکی از مغولان اسیر و سپس کشته می شود. نخستین بنای آرامگاه عطار نیشابوری اندکی پس از کشته شدن او، توسط قاضی القضاة یحیی بن ساعد از بزرگان نیشابور در اواسط قرن هفتم ساخته شده و  در اواخر دوره تیموری رو به ویرانی گذاشت.

پس از آن امیر علی شیر نوایی، وزیر سلطان حسین بایقرا عمارتی زیبا بر آرامگاه عطار نیشابوری ساخت. این بنا در اواخر قاجار در معرض نابودی قرار گرفت و بالاخره بنای فعلی یکی از بناهای آرامگاهی زیبای ایران با پلان هشت ضلعی با گنبد دو پوش فیروزه ای در سال 1341 هجری شمسی ساخته شد، در دوره های پهلوی دوم مرمت کامل و دهه ۷۰ نیز مرمت مختصر شد و به همت انجمن آثار ملی، بازسازی و آراسته گردید.

ویژگی های معماری و تزیینات آرامگاه عطار

• آرامگاه عطار پلانی هشت ضلعیدارد و به تبع نمای بیرونی بنا هشت ضلعی بوده که روی بدنه خارجی آن و در چهار جهت اصلی، چهار ایوان دارای ورودی و در چهار جهت فرعی، چهار طاق نما دیده می شود، چهار غرفه کوچک و در فضای داخلی در همان جهات چهار شاه نشین احداث کرده اند.
• این چهار شاه نشین دارای چهار در کوچک چوبی و ساده هستند که به درون غرفه های بیرون باز می شوند.
• تزئینات بیرونی آرامگاه عطار نیشابوری کاشی کاری به رنگ های خردلی، فیروزه ای، لاجوردی، سفید و قهوه ای است.
• سنگ قبر عطار به طول 63/1 متر و عرض 70 سانتیمتر و ارتفاع 32 سانتیمتر در وسط بقعه نصب شده است. در وسط بنای آرامگاه قرار دارد و بالای مقبره دارای گنبد کوچکی است که قوس مازه دار، دارد.
• مزار او از جنس نوعی سنگ به نام افراشته سیاه رنگ است و اشعاری به خط ثلث آن را تزیین کرده اند.
• بر بالای سنگ قبر عطار ستونی سنگی به چشم می خورد که در قدیم در میان دیوار آجری قرار داشته و امروز این دیوار از میان رفته است.
• مساحت کل آرامگاه عطار نیشابوری 119 متر مربع و ابعاد فضای زیر سقف بنا که به صورت هشت ضلعی ساخته شده ، تقریباً 6×6 متر است.
• در ورودی آرامگاه عطار قبلاً از جهت مشرق بوده که در حال حاضر به جبهه شمالی منتقل شده و رفت و آمد از سمت شمال بقعه صورت می گیرد.
• کف داخلی بنا با سنگ مرمر و کف غرفه های بیرونی با سنگ سفید خلج مشهد مفروش گشته است.
• جرزها و کتیبه های خارج بنا به وسیله کاشی معرق کاشی کاری شده و بدنه غرفه های بیرون بقعه به وسیله کاشی کاری معقلی تزئین گشته است.
• بدنه داخلی بقعه به وسیله اندود گچ و تزئینات گچی بسیار ساده ای پوشیده شده است و اخیراً روی این اندود رنگ روغن زده شده است.
• در داخل هر ایوان و طاق نما، ابتدا تا فاصله 5/1 متری از کف، سنگ مرمر کار گذاشته شده است.
• بعد از این سنگ ها یک نوار کاشی به ارتفاع تقریباً 5/1 متر در داخل قـابی از آجر کار گذا شته  شده است که دارای نقوش هندسی هستند.
• طاق ایوان ها دارای تزئینات مقرنس کاری در داخل و کاشی کاری در نمای خارجی است .
• در طرفین هر ایوان و طاق نما دو قاب مستطیل شکل از بالای تزئینات سنگ مرمر تا سقف گنبد دیده می شود که دارای تزئینات کاشی با نقوش اسلیمی است.
• ساقه گنبد آرامگاه عطار نیشابوری نیز نسبتاً بلند و کاملاً پوشیده از کاشی  است که شامل نقوش هندسی و کتیبه هایی به خط کوفی بنایی در ابعاد بسیار بزرگ و در زمینه فیروزه ای رنگ بوده  و. گنبد بنا نیز دارای تزئینات کاشی با زمینه فیروزه ای و نقوش هندسی است.
• گنبد آرامگاه عطار دو پوش بوده و تزئینات داخلی آن از گچ است . دو سنگ قبر به رنگ سیاه  در بنا مشهود است که یکی عمودی و دیگری به صورت افقی نصب شده است .
• معماری فضای داخلی آرامگاه عطار فضای داخلی آرامگاه چهار شاه نشین دارد که با سنگ ازاره هایی از جنس بخارا، کاشی کاری های معرق، طاق های خمیده و پوششی از گچ تزیین شده است.

سخن آخر

آرامگاه عطار نیشابوری بنایی تاریخی است که قدمت آن به دوره ی تیموریان بر می گردد که این بنا در ابتدا بنایی مختصر و محقر بود که امیر علیشیر نوایی، وزیر نیکوکار سلطان حسین بایقرا در اواخر دوره ی تیمویان، عمارتی دلگشا بر آرامگاه عطار بنا نهاد و جلوی ویرانی آن را گرفت، که در اواخر دوران محمد علیشاه قاجار، نیرالدوله والی خراسانی دستور داد تا بقعه ای بر مزار عطار بنا کنند که به دلیل نابسامانی اوضاع آن دوره و بازگشت نیرالدوله به تهران ناتمام ماند و ظاهرا همان بنای قبلی بر آرامگاه عطار باقی ماند.

بقعه مقبره عطار آجری و ساده و فرسوده بود تا اینکه در سال 1314 انجمن آثار ملی در روند بازسازی اقدام به کاشیکاری و مرمت کردند هم اکنون آرامگاه عطار در میان باغی زیبا قرار گرفته و یکی از آرامگاه های مشهور ایرانی و جاذبه های برتر شهر نیشابور است

آرامگاه کمال الملک که توسط استاد هوشنگ سیحون طراحی شده در فاصله کمی ازآرامگاه عطار قرار دارد طراحی این بنا در هماهنگی با آرامگاه برارزش های فرهنگ ایرانی در این مکان تاکید بیشتری داشته است.

منابع:

Farīd al-DīnʿAṭṭār

جعفر کریمی پناه

به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.

• راهنمای طراحی لوکیشن عکاسی
• راهنمای طراحی مسجد مدرن
• راهنمای جامع طراحی نمای مسجد
• راهنمای کامل طراحی مسجد سنتی: اصول و نکات کلیدی