مسجد مدرسه علیقلی آقا
مسجد مدرسه علیقلی آقا یکی از بناهای مجموعه علیقلی آقا پس از مجموعه سلطانی چهارباغ اصفهان مهم ترین بنای دوره سلطان حسین صفوی است.
یکی از عناصر اصلی نشان دهنده اصالت مجموعه علیقلی آقا، مسجد مدرسه آن است. و باید گفت که مدرسه علیقلی آقا از مدرسه های قدیمی ایران به شمار می رود.
تاریخچه مسجد مدرسه علیقلی آقا
مدرسه علیقلی آقا مربوط به قرن ۱۲ هجری قمری و در زمان شاه سلطان حسین صفوی است که در عین وسعت کم دارای نقاط شاخصی نیز است این بنا در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۱۳ به شماره ۲۲۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری مسجد مدرسه علیقلی آقا
- اسناد تاریخی ابعاد کل مسجد مدرسه علیقلی آقا را در حدود هزار و دویست ذرع ذکر می نماید.
- علاوه بر وسعت اندک صحن، سـاخـتـار ساده و بی آلایش آن به لحاظ ساختار معماری است به گونه ای که صحن فاقد ایوان به معنای دقیق کلمه
- نماهای هم ساز با طبیعت همچون نهر ، باغچه و.. از دیگر ویژگی های معماری این بنای تاریخی است.
- تقسیم بندی چلیپایی یا چهارگانه که از اصول سنتی معماری عصر صفویه است به شکلی کم رنگ در مسجد مدرسه علیقلی آقا دیده می شود
- نبود عناصری چون گنبد، مناره و غیره گویای این است که مسجد مدرسه علیقلی آقا حمایت ضعیف تر به نسبت مدرسه چهارباغ داشته است.
عناصر و اجزا معماری مسجد مدرسه علیقلی آقا
ورودی
- مسجد مدرسه علیقلی آقا دارای ورودی های اصلی و فرعی در جبهه غربی و شمالی است
- موقعیت ورودی اصلی مدرسه عقب تر از لبه معبر است و « با ایجاد فضایی سرپوشیده ( کنه و پوش ) فضای حرکتی معبر را از مکث ورودی جدا کرده است.
- سردر بنا به پهنای ۷ متر و ارتفاع ۱۶ متر ، کتیبه ای با کاشی سفید معرق دارد
- بعد از سردر ورودی ، هشتی و درگاهی تعبیه شده است که دسترسی به صحن ، ایوان غربی و فضاهای جانبی را میسر می سازد.
- در ابعاد و سلسله مراتب اجزاء سردر نسبت به بنای چهارباغ در رتبه پایین تری قرارمی گیرد.
- در این بنا نیز بعد از سردر ، هشتی قرار گرفته که به صحن ، حجره و دیگر بخش ها دسترسی می یابد.
صحن
- مسجد مدرسه علیقلی آقا دارای یک صحن کوچک فاقد باغچه، حوض و مهتابی است.
- دیوارهای آن مزین به کاشیهای و هندسی گوناگون است.
نمازخانه و مسجد
فضای مسجد و شبستان در بنای علیقلی آقا در سمت مشرق صحن قرار گرفته و به نسبت دیگر قسمتهای بنا از وسعت مناسبی برخوردار است لیکن فاقد هرگونه کاشی کاری ، تزئینات و همچنین در چوبی شاخص است.
بررسی تطبیقی آرایه های کاشی کاری معماری مسجد مدرسه علیقلی آقا
در میان آرایه های معماری مدرسه علیقلی آقا عمده ترین و مهم ترین تزئینات کاشی کاری است که در بیشتر سطوح بنا خودنمایی می کنند . همچنین نکته قابل توجه نقش و فنون معنادار این هنر در بنا است .
کاشی معرق
- الگوها و نقوش هندسی به کاررفته در واقع شاخصه اصلی آرایه های معماری مدرسه علیقلی آقا به حساب می آیند؛ که اغلب باهنر کاشی معرق اجرا شده اند
- بیشترین وسعت تزئینات به کاررفته با کاشی معرق با نقوش گیاهی در صحن بنا و بهخصوص در قسمت پشت بغل های طاق نماها استفاده شده است.
کاشی معقلی
- کاشی معقلی با نقوش هندسی کاربرد معدودی در این بنا دارد به گونه ای که بیشتر خلاصه به سقف هشتی ورودی میگردد.
- کاشی معقلی در کتیبه بر روی طاقچه های داخل حیاط و سقف هشتی ورودی خودنمایی می کند.
کاشی هفت رنگ
نقوش اسلیمی و ختایی در آرایه های معماری مسجد مدرسه علیقلی آقا به صورت کاملاً محدود و در قسمتی از نمای سردر و کتیبه شبستان به کاررفته است که نمایانگر تنوع کم در نقوش به کار رفته در آرایه های معماری است.
کاربرد نقوش گیاهی در کاشی هفت رنگ در این مدرسه در حاشیه سردرد ورودی است که واجد ویژگی های نقش و رنگ سبک قاجار است و این گونه به نظر می رسد که در دوره قاجار مورد مرمت و یا تعویض قرار گرفته است.
کتیبه ها
در مسجد مدرسه علیقلی آقا تعدد کتیبه ها اندک است و بیشتر شامل کتیبه ها آرایه های خوشنویسی کوفی بنایی است. با این حال یکی از شاخص ترین کتیبه های اجراشده در سردر بنا بر روی سنگی به رنگ قهوه ای نقش بسته که به خط ثلث است که خوشنویسی آن توسط علی نقی امامی خوشنویس شاخص عصر صفوی اجرا شده است.
کتیبه کار شده با کاشی معرق در محراب کوچک موجود در موازات شبستان در صحن مدرسه علیقلی آقا که حاوی تزئینات ظریف و متنوعی است دیده می شود.
نتیجه گیری
مسجد مدرسه علیقلی آقا علاوه بر قرارگیری در کنار دیگر مجموعه های شهری ، دارای سردر مجلل و شاخصی هست.
معماری مدرسه علیقلی آقا در چهار طرف حیاط نیز خود مرتبط با فرم چلیپای چهار ایوانی است بر این اساس می توان اشاره نمود که معماران بناهای علمی مذهبی عصر صفویه و به خصوص اواخر این دوره پربار ضمن وفاداری به شکل چلیپا و فرمت چهار ایوانی، به تناسب مبانی اعتقادی و سیاست مذهبی حاکم در این عصر، ایده باغ ایرانی که جلوه ای از باغ بهشت است را در مدارس و مسجد مدرسه های این عصر به زیبایی به اجرا درآورده اند.
در حـوزه آرایه های معماری کاشی کاری مهم ترین تزئین مسجد مدرسه علیقلی آقا را شامل می شود از جمله مهم ترین آنها در بعد ساختار و فن تزئینات ، می توان به اجرای مقرنس کاری ها و تزئینات کاشی کاری ریزنقش در سردر ورودی، نماهای داخلی صحن و به خصوص تزئین پشت بغل ها اشاره داشت که اغلب با فن نفیس کاشی معرق به اجرا درآمده اند.
تزئینات مذکور که با بهره گیری از طیفهای مختلف رنگی و با تمرکز بر رنگ زرد ، لاجوردی ، فیروزه ای و مشکی نمایش داده شده اند به صورت بافت ظریف و پرکاری از نقوش هندسی و شاه گره ها به کالبد سنگین بنا روح دمیده اند. لذا بر این اساس می توان بیان داشت که یکی از مهم ترین مؤلفه های سبک شناسی تزئینات کاشی کاری در مسجد مدرسه علیقلی آقا زینت بخش قسمتهای معینی از بنا با بهره گیری از نقوش بسیار ریزنقش و منتظم هندسی ، با بهره گیری از طیفهای رنگی قطعات کوچک کاشی معرق است.
منابع:
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
){kind=link}
بدون دیدگاه