مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد (Goharshad Mosque) یکی از زیبا‌ترین و پر تزئینات ترین مسجد های ایران به شمار می‌رود. این مسجد با مساحتی حدود ۸۰۰۰ متر مربع و گنجایشی نزدیک به ۱۵ هزار نفر یکی از مساجد بزرگ و پر ظرفیت است. این مسجد واقع در جنوب حرم مطهر امام رضا، و در مشهد قرار دارد. ساخت مسجد گوهرشاد به زمان تیموری باز می‌گردد؛ این مسجد به دلیل تزئینات ظریف و کاشیکاری‌های زیبایی که دارد در این دوره بسیار مشهور شد.
این مسجد به دلیل همجواری با حرم مطهر یکی از شلوغ‌ترین و به گفته برخی منابع در واقع پربازدیدترین مسجد ایران به شمار می‌رود. این مسجد دارای صحنی به مساحت ۲۸۰۰ متر مربع است که به صورت حیاط مرکزی طراحی شده است.
در ادامه این مقاله به بررسی ویژگی‌ها و انواع تزئینات موجود در مسجد گوهرشاد خواهیم پرداخت و تاریخچه آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
“به نقل از ویکی پدیا: مسجد گوهرشاد مسجدی کلاسیک و به سبک مساجد چهار ایوانی ساخته شده است. صحن مسجد تقریباً به شکل مربع و در اطراف آن چهار ایوان بزرگ تاریخی و در فواصل ایوان‌ها هفت شبستان وسیع و شش در ورودی و خروجی است.”
تاریخچه مسجد گوهرشاد
تاریخچه مسجد گوهرشادتاریخچه مسجد گوهرشاد دارای قدمتی طولانی است، این مسجد در دوره‌های مختلف دستمایه تغییرات و آسیب‌هایی شده که در ادامه به بررسی برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت. تاریخچه مسجد گوهرشاد و ساخت و بنیان‌گذاری آن به سال ۷۹۷ هجری قمری بازمی‌گردد.
این مسجد بارها طی حوادث مختلفی اعم از طبیعی و انسانی نیاز شدیدی به بازسازی پیدا کرده است. برای مثال در زلزله سال ۱۰۸۴ ایوان مقصوره این مسجد دچار آسیب شد و مورد بازسازی قرار گرفت. بعدها در سال ۱۳۳۰ طی گلوله باران سربازان روس نیز بخشی از گنبد و ایوان‌های این مسجد دچار آسیب شد.
تمامی این عارضه در سال ۱۳۳۹ هجری قمری توسط معمار جدید مرمت و بازسازی شد و تمامی سنگ‌های ازاره و کفپوش‌های مسجد تعویض شدند. امروزه نیز این مسجد با ایوان‌های زیبا و کاشیکاری‌های بی‌نظیری که دارد در حرم مطهر امام رضا قابل مشاهده است.
مسجد گوهرشاد، قبل از 1925 میلادی
داستان ساخت مسجد گوهرشاد
در زمان حکومت شاهرخ تیموری در هرات، همسرش گوهرشادبیگم که زنی مؤمن، نجیب و دانش‌دوست بود روزی به حرم امام رضا آمد و متوجه نبودن فضایی مناسب برای نمازگزاران شد. این بانو با اعتبار و ثروتی که داشت تصمیم گرفت مسجدی باشکوه در جوار حرم حضرت رضا(ع) بسازد تا هم زائرین از آن استفاده کنند و هم در آینده آرامگاه خود او نیز باشد.
در ادامه با استاد قوام‌الدین شیرازی که از معماران برجسته دوره تیموری بود مشورت کرد و از او خواست بنایی مناسب و هم‌سنگ با حرم مطهر طراحی و اجرا کند.
مناره مسجد گوهرشاد پس از حمله روس ها به مشهد در جنگ جهانی دوم.
مسجد گوهرشاد در زمان کدام حکومت ساخته شد؟
از آنجایی که مسجد گوهرشاد یکی از مساجد سنتی و تاریخی در ایران است، شاید برای شما نیز این سؤال به وجود آید که مسجد گوهرشاد در زمان کدام حکومت ساخته شد؟ پاسخ به این سؤال بسیار ساده است، همان‌طور که از سبک این مسجد پیداست مربوط به دوره حکومت تیموریان و از بناهای آن دوره می‌باشد.
معمار و یا استادکار این بنا که اولین پلان آن را طراحی کرده؛ قوام‌الدین شیرازی نام دارد و سبک این بنا نیز مشهور به شیوه تیموری است. در این شیوه از سبک چهار ایوانی برای ساخت مسجد گوهرشاد استفاده شده که هر یک از آن‌ها دارای ویژگی‌ها و تزئینات منحصر‌به‌فردی هستند. بنابراین این بنا به شیوه تیموری و همچنین در دوره حکومت شاهرخ تیموری همسر گوهرشاد ساخته شد.
مسجد گوهرشاد در کدام صحن است؟
مسجد گوهرشاد در کدام صحن است؟همان‌طور که در قسمت‌های اولیه مقاله اشاره شد، تزئینات و معماری فوق‌العاده مسجد گوهرشاد چشم هر بیننده‌ای را خیره و توجه کاربران را به خود جلب می‌کند. در صورتی که شما هم زائر حرم حضرت رضا(ع) باشید شاید این سؤال برای شما نیز پیش بیاید که مسجد گوهرشاد در کدام صحن است؟
درواقع این مسجد از ضلع شمالی به دو رواق دارالسیاده و دارالحفاظ راه داشته و از قسمت جنوبی به صحن قدس مرتبط است. از شرق نیز به رواق امام خمینی و از غرب به بست شیخ بهاءالدین محدود می‌شود. اما در نهایت ورودی این مسجد از صحن امام خمینی بوده و در ضلع جنوبی حرم مطهر واقع شده است.
ایوان‌های مسجد گوهرشاد
ایوان‌های مسجد گوهرشاد- ایوان مقصوره: در میان ایوان‌های مسجد گوهرشاد، مقصوره بزرگترین، مهم‌ترین و پرجزئیات‌ترین ایوان به شمار می‌رود. این ایوان که در واقع ایوان جنوبی مسجد به شمار می‌رود، دارای مساحتی نزدیک به ۵۰۰ متر مربع بوده و طول و عرض آن ۳۷ در ۲۵ متر است. محراب مسجد نیز که تماماً از سنگ مرمر ساخته شده در این ایوان قرار دارد. از تزئینات این ایوان می‌توان به کاشی‌های کتیبه‌ای با خط ثلث توسط فرزند گوهرشاد نوشته شده اشاره کرد، که حاوی مشخصات بنا بوده است. تاریخ بنیان‌گذاری مسجد گوهرشاد در ایوان مقصوره و بر کاشی‌های معرق نوشته شده است. از دیگر تزئینات این ایوان می‌توان به مقرنس‌کاری‌های آن اشاره کرد.
- ایوان دارالسیاده: این ایوان که در واقع ایوان شمالی مسجد گوهرشاد شناخته می‌شود دارای مساحت ۲۶۰ متر مربع بوده و دارای تزئینات گوناگونی اعم از کاشیکاری، مقرنس و آینه‌کاری بوده است. ارتفاع ایوان دارالسیاده حدود ۲۳ متر و عرض دهانه آن نزدیک به ۱۲ متر می‌باشد.
- ایوان اعتکاف: ایوان اعتکاف نیز یکی از ایوان‌های مسجد گوهرشاد است که در بخش شرقی آن واقع شده و مساحت آن حدود ۱۷۰ متر مربع است. از آنجایی که معمولاً این ایوان مسجد برای اقامت معتکفین آماده می‌شود به نام ایوان اعتکاف مشهور شده است
- ایوان شیخ بهاء: آخرین ایوان از ایوان‌های مسجد گوهرشاد نیز شیخ بهاء نام دارد. این ایوان در واقع ایوان غربی مسجد بوده و دارای مساحتی نزدیک به ۱۸۰ متر مربع است. ارتفاع ایوان شیخ بهاء حدود ۲۴ متر و عرض دهانه آن ۱۶ متر می‌باشد.
تزئینات مسجد گوهرشاد
تزئینات مسجد گوهرشادکاشیکاری
همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره شد، مسجد گوهرشاد در دوره تیموری ساخته شده که در واقع هنر کاشیکاری در این دوره رو به پیشرفت بوده است. در تزئینات این مسجد نیز می‌توان کاشی‌های معرق و هفت‌رنگ را در رنگ‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و با طرح‌های اسلیمی و شمسه و… مشاهده کرد.
خوشنویسی
از مهم‌ترین تزئینات مسجد گوهرشاد می‌توان به کتیبه‌هایی که توسط بایسنقر، فرزند گوهرشاد با خط زیبای ثلث نوشته شده اشاره کرد. سرتاسر این مسجد پر از کتیبه‌های قرآنی است که با خط‌های ثلث و کوفی نوشته شده است. در ایوان مقصوره نیز کتیبه‌ای با نام بانی این مسجد یعنی گوهرشاد خاتون دیده می‌شود.
مقرنس
مقرنس‌های موجود در مسجد گوهرشاد اغلب در زیر گنبد دیده می‌شود و بسیاری از آن‌ها در ایوان مقصوره با ظرافت تمام اجرا شده‌اند. این مقرنس‌ها عمدتاً از گچ و کاشی و با طرح‌های هندسی و بوته طراحی و اجرا می‌شدند.
گچبری
از دیگر تزئینات مسجد گوهرشاد نیز می‌توان به گچبری‌های موجود در ایوان‌های آن اشاره کرد. این گچبری‌ها هم بر روی سقف و هم روی دیوارهای داخلی مسجد دیده می‌شوند که با رنگ‌های لاجوردی و طلایی که دارند زیبایی خاصی به فضای مسجد بخشیده‌اند.
جمع بندی پایانی
جمع بندی پایانیدر این مطلب سعی کردیم مطالبی کاملا صحیح و مفید را درباره مسجد گوهر شاد در اختیار شما قرار دهیم، برای نوشتن این مطلب از بیش از 30 رفرنس رسمی و معتبر استفاده شده و تمامی اطلاعات کاملا مورد تایید است. امیدواریم که این مقاله برای شما عزیزان و همراهان وبسایت آرچی لرن مفید واقع شده باشد.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه