کاخ دارآباد

کاخ مظفری دارآباد، از جمله کاخ های تاریخی ایران در شهر تهران بوده که در محله‌ای نام‌ آشنا به نام دارآباد قرار دارد.

تاریخچه کاخ مظفری دارآباد

کاخ دارآباد همچنان‌ که از نام آن پیدا ست به دورۀ مظفرالدین شاه (سال ۱۳۱۳-۱۳۲۴ ق) باز می‌گردد.

هرچند این بنای تاریخی اقامتگاه شاه بوده است، از نظر وسعت و تزیینات، نسبت به دیگر کاخهای سلطنتی، کوچکتر و ساده‌ تر می‌نماید.

اطلاعات تاریخی مربوط به ساخت کاخ مظفری دارآباد بر پایۀ کتیبه‌ ای مرمرین که در ابتدای راهرو طبقۀ دوم آن نصب شده، بدین شرح است که در سال ۱۳۱۹ باغ شاه‌ آباد به توسط میرزا علی‌اصغر خان امین‌ السلطان خریداری شد و در سال ۱۳۲۰ توسط میرزا محمود خان حکیم‌ الملک، وزیر دربار عمارت آن بنا شد.

کاخ دارآباد مدتی در دورۀ رضا شاه متروک ماند؛ تا آنکه به سبب موقعیت مکانی مناسب این عمارت، در ۱۳۱۶ خورشیدی در محوطۀ آن بیمارستانی برای درمان بیماران ریوی و مسلولان ساخته شد.

در حال حاضر، این عمارت در اختیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است و برای برگزاری کنفرانسها و استقرار دفتر های پژوهشی از آن استفاده می‌شود.
این بنا طی سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ خورشیدی با مقاوم‌ سازی و بازسازی تزیینات در نمای داخلی، مرمت شده است.

معماری کاخ دارآباد

• کاخ مظفری دارآباد یا کاخ دارآباد در دو طبقه ساخته شده و دارای سبک معماری فرانسوی است.
• این بنا تنها کاخ قاجاری با سقفی بیضی شکل است، همچنین آینه‌کاری‌ها و گچبری‌های کاخ که مشرف به آبنمای مستقر در مرکز حیاط است از جذاب‌ترین معماری‌های ایرانی است.
• هنگام ورود به ساختمان کاخ دارآباد آبنمای آبی رنگی به شکل کلاه‌خود جنگی نظر شما را به خود جلب خواهد کرد که به زیبایی باغ دارآباد افزوده است.
• هر طبقه از کاخ دیوارهایی با سرستون‌های پلکانی و گچبری‌های گلویی دارد.
• تزیینات چوبی کاخ مظفری دارآباد به صورت لمه کوبی در طبقه دوم و پنجره‌های طبقه پایین وجود دارند.
• در طبقه دوم شومینه‌های از جنس مرمر قرار دارند که زیبایی منحصر به‌فردی به این بنا بخشیده‌اند.
• ستون‌هایی نیز در اطراف پلکان به چشم می‌خورند که به جذابیت فضا می‌افزایند.
• در طبقه دوم سقف چوبی پر نقش‌ونگاری وجود دارد که می‌تواند نمونه‌ای از معماری اصیل ایران باشد.
• عرصۀ بنای کاخ مظفری دارآباد که امروزه محوطۀ بیمارستان را نیز دربر می‌گیرد، زمینی غیرمنظم با مساحتی در حدود ۵ هکتار است.
• شیب زمین کاخ دارآباد در جهت شمال به جنوب، و موقعیت قرارگیری عمارت در جبهۀ شمالی عرصه است.
• کاخ مظفری دارآباد در دوطبقه از آجر، چوب و در برخی قسمتها از سنگ ساخته شده است.
• نمای داخلی از گچ، چوب، و سنگ مرمر در قسمت ازاره‌ها، و نمای خارجی در حال حاضر از جنس سیمان است.
• تزیینات بنای کاخ دارآباد گچ‌بری، آینه‌کاری و حجاری است که تنها در نمای داخلی آن به چشم می‌خورد.
• تمام بازشوها چوبی است و پوشش ساختمان نیز به صورت شیروانی با خرپای چوبی اجرا شده است.
• تغییرات ایجادشده در بنا که احتمالاً در دورۀ پهلوی اول انجام گرفته، و بیشتر به نمای بیرونی آن مربوط است، حذف سرستونهای کرنتی ایوانها، گچ‌بریهای بالای درها و پنجره‌ها، تزیینات قسمت رُخ‌بام و سنتوری را شامل می‌شود.
• همچنین پلکان جبهۀ جنوبی در وضعیت اولیه به صورت سه‌وجهی بوده است که هم‌اکنون، تنها در دو طرف ایوان جنوبی دیده می‌شود.
• کاخ مظفری دارآباد روی سکویی به ارتفاع تقریبی ۵/ ۱ متر و در راستای شمال‌غربی جنوب‌شرقی قرار دارد.
• پلان بنای کاخ دارآباد از دو قسمت متمایز تشکیل شده است؛ بخش اصلی واقع در جبهۀ جنوبی و مرکزی است که با اندکی تسامح و بدون درنظر گرفتن عقب‌نشینی اضلاع شرقی و غربی در نیمۀ جنوبی ساختمان، می‌توان آن را به صورت یک مربع درنظر آورد.
• بخش دوم به صورت یک بیضی کامل با کشیدگی در راستای شرقی ـ غربی است که در جبهۀ شمالی عمارت واقع شده، و در اصل چیزی جز راه‌پله‌های ساختمان نیست.
• البته بخش دیگری نیز به عنوان فضای خدماتی در جبهۀ شمال‌شرقی عمارت وجود دارد که به نظر می‌رسد در دورۀ پهلوی به بنا افزوده شده است.
• پلان بنا کاخ مظفری دارآباد در هر دو طبقه تقریباً مشابه است و تنها اختلاف آنها وجود اتاقی اضافی در جبهۀ شرقی ساختمان در طبقۀ اول است.
• دسترسی به این بنا با دو ردیف پلکان واقع در دو طرف ایوان جنوبی امکان‌پذیر است.
• ورودی بنا کاخ دارآباد در مرکز نمای جنوبی است و پس از آن، راهروی مرکزی در راستای شمالی ـ جنوبی واقع شده که در دو طرف آن اتاقها قرار دارند.
• در جبهۀ غربی راهرو، دو اتاق و یک بخاری دیواری مرمرین منقور به نقوش گل‌وبوته وجود دارد.
• اتاقها با یک درِ میانی به یکدیگر مرتبط می‌شوند و دارای بازشوهایی در اضلاع جنوبی، غربی و شمالی‌اند.
• در جبهۀ شرقی راهرو، ۳ اتاق وجود دارد که دو اتاق نخست، به یکدیگر راه دارند و اتاق سوم در ضلع شمالی دارای یک پستو ست.
• اتاقهای شرقی نیز در اضلاع جنوبی و شرقی دارای پنجره‌هایی رو به باغ‌اند.
• اتاقهای این طبقه تزیینات خاصی ندارند و سقف آنها مانند سقف راهرو دارای نقوش هندسی است که بر زمینۀ گچی اجرا شده‌اند.
• در انتهای راهرو و در مرکز آن، یک ردیف پلکان مرمرین قرار دارد که به طبقۀ فوقانی راه می‌یابد.
• طرح خاص این پلکان که دارای دو بازوی مدور در دو طرف است، فضایی منحنی را در جبهۀ شمالی بنا پدید آورده است که از آغاز راهرو مرکزی (جبهۀ جنوبی)، قابل رؤیت نیست و تنها با حضور در آستانۀ پلکان می‌توان انحنای دیوارهای محیطی را در این قسمت مشاهده کرد.

تزیینات کاخ دارآباد

• تزیینات داخلی کاخ مظفری دارآباد طبقۀ اول در تودۀ شمالی عمارت متمرکز است.
• در آستانۀ پلکان، ۴ ستون مدور با سرستونهای گچ‌بری‌شده قرار دارد.
• سقف این بخش از کاخ دارآباد دارای گچ‌بریهایی با طرح گل‌وبوته است که ظاهراً رنگ‌آمیزی آن مربوط به گذشته است؛ اما در حال حاضر تمام طرحهای تزیینی طبقۀ اول که در آستانۀ پلکان قرار دارند، به صورت گچیِ ساده و بدون رنگ‌اند.
• در دو سوی پلکان مرکزی، ۸ ستون با مشخصات یادشده وجود دارد که بار ناشی از بازوهای منشعب از پلکان مرکزی را تحمل می‌کنند.
• همچنین در شمالی‌ترین نقطۀ بنا کاخ دارآباد ، فضای قوسی‌شکلی در پشت پلکان مرکزی وجود دارد که هم‌اکنون به عنوان رخت‌کن از آن استفاده می‌شود.
• رخت‌کن دارای یک در خروجی قرینۀ درِ ورودی (در جبهۀ جنوبی) است که در حال حاضر از آن استفاده نمی‌شود.
• در جبهۀ غربی این قسمت (بخش بیضی‌شکل ساختمان) نیز درِ دیگری رو به باغ وجود دارد که در نقطۀ مقابل آن، راهروی کوتاه و باریک در جبهۀ شرقی واقع است و به سرویس بهداشتی و آبدارخانه منتهی می‌شود
• پس از گذر از پله‌های مرکزی کاخ دارآباد ، پاگردی قرار دارد که از دو طرف آن دو ردیف پلۀ مرمرین با چرخشی به حالت نیم‌دایره به طبقۀ دوم منتهی می‌شود.
• حفاظ پله‌ها هم‌اکنون به صورت نرده‌های آهنی است که جایگزین نرده‌های چوبی شده است.
• با ایستادن در پاگرد اول (دید به جنوب)، فضای طبقۀ دوم، تزیینات سقف آستانۀ راهرو مرکزی و دیوارها به خوبی دیده می‌شود.
• بر روی دیوارهای منحنی تودۀ شمالی ساختمان کاخ دارآباد ، قابهای بزرگ با حاشیه‌های گچ‌بری و آینه‌کاری شده دیده می‌شود.
• بر گلویی دیوارها نیز، حاشیه‌ای به ارتفاع تقریبی ۴۰ سانتی‌متر پوشیده از گل‌وبوته‌های گچ‌بری رنگ‌آمیزی شده، و قطعات ظریف آینه اجرا شده است.
• سقف راهرو طبقۀ دوم لمبه‌کوبی چوبی، و سقف دیگر قسمتها گچی و منقش به طرحهای هندسی است.
  پلان طبقۀ دوم تقریباً مشابه طبقۀ زیرین است؛ با این تفاوت که جبهۀ شمالی آن دارای ۳ پنجرۀ بزرگ است و جبهۀ شرقی نیز یک اتاق کمتر از طبقۀ زیرین دارد.
• بر بدنۀ شرقی و غربی آستانۀ راهرو مرکزی در طبقۀ دوم، دو بخاری دیواری با تزیینات گچ‌بری دیده می‌شود؛ بر بدنۀ غربی راهرو، کتیبه‌ای از سنگ مرمر قرار دارد که اشعاری به همراه نقوش گیاهی و انسانی روی آن حجاری شده است.
• در دو سوی راهرو، ۴ اتاق وجود دارد که دو به دو به یکدیگر راه دارند.
• داخل اتاقهای کاخ مظفری دارآباد دارای تزیینات گچ‌بری است و هر دو اتاق شرقی و غربیِ واقع در آغاز راهرو یک بخاری دیواری با تزیینات گچ‌بری در گوشۀ شمال‌شرقی و شمال‌غربی دارند.
  تزیینات اتاقهای طبقۀ دوم به صورت یک‌دست رنگ شده‌اند و این امر از جلوۀ نقوش آن کاسته است.
• اتاق جنوب‌شرقی که شاه‌نشین کاخ دارآباد ت به شمار می‌رود، در قسمت دیوارها و سقف، به طور کامل آینه‌کاری شده است و «اتاق آینه» نامیده می‌شود.
• در ضلع جنوبی این اتاق بخاری‌ای دیواری با تزیینات گچ‌بری، و در ضلع شرقی آن نیز یک پستو دیده می‌شود.
  بنا در نمای خارجی ساده و بدون تزیینات است و در گوشه‌های آن، ۴ ستون چهارگوش باربر وجود دارد که به همراه دیگر ستونها بار ناشی از سقف عمارت را تحمل می‌کنند.
• کاخ مظفری دارآباد در جبهه‌های شرقی، غربی و جنوبی دارای ایوان است. ایوان اضلاع شرقی و غربی تنها تا نیمۀ جنوبی ساختمان امتداد یافته‌اند و هریک دارای دو ستون مدورند.
• ایوان جنوبی که در نمای اصلی عمارت قرار دارد، تمام طول این جبهه را فرا گرفته، و در بخش میانی خود دارای یک پیش‌آمدگی مستطیل‌شکل است.
• بار این قسمت را ۴ جفت ستون مدور واقع در ۴گوشۀ این پیش‌آمدگی، حمل می‌کنند؛ همچنین در هریک از جهتهای غربی و شرقی ایوان دو ستون دیگر قرار دارد.
  در جبهۀ جنوبی عمارت، حوض مدوری قرار دارد که در میان آن، حوضی ستاره‌ای‌شکل با ۱۲ بازو دیده می‌شود.
• حوض با قطعات کوچک سرامیک پوشیده شده، و این امر سبب ناهماهنگی با هویت تاریخی عمارت شده است؛ همچنین در قسمت میانی حوض، سایه‌بانی فلزی با سقف گنبدی شکل‌ساخته شده که به طور کلی چشم‌انداز جبهۀ جنوبی را مخدوش کرده است.

سخن آخر

کاخ دارآباد مربوط به دوره قاجار است و در تهران، انتهای خیابان دارآباد، محوطه بیمارستان دکتر مسیح دانشوری واقع شده است.

کاخ مظفری دارآباد در محوطه ای رو به بازترین دره ها كه زمانی در آن، دار قالی برپا می شد و به همین علت، بعدها دارآباد نام گرفت، برای اقامت‌گاه موقتی مظفرالدین شاه قاجار بنا شد.

این عمارت، تنها کاخ قاجاری با سقفی بیضی است. گچ‌بری‌ها و آیینه‌کاری‌های مشرف به آبنمای قرار گرفته در وسط حیاط، در نوع خود بی‌نظیر می‌باشند.

همچنین، آبنمای آبی رنگ بسیار زیبایی به شکل کلاه خود جنگی در مقابل در ورودی ساختمان نظر شما را به خود جلب می‌کند.

منابع:

کاخ مظفری دارآباد (Museum)