کاشی هخامنشی چیست؟
کاشی هخامنشی (Achaemenid tile) نوعی آجر لعابدار است که در دوره هخامنشی (۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد) برای تزئین بناهای مهم، به ویژه در معماری باشکوه هخامنشی مانند کاخ‌های امپراتوری در شهرهایی مثل پاسارگاد و شوش استفاده می‌شده است.مهم‌ترین نمونه کاشی هخامنشی در کاخ آپادانای شوش دیده می‌شود.این هنر ترکیبی از سبک‌های ایرانی، ایلامی و بابلی است، اما با هویت، ظرافت و هندسه دقیق معماری هخامنشی ساخته شده است که جلوه‌ای منحصر به فرد به فضاهای معماری آن دوره می‌بخشد.
تاریخچه کاشی هخامنشی
تاریخچه کاشی هخامنشیپیش از هخامنشیان، در دوره ایلامی و بابلی (حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد)، از آجرهای لعابدار استفاده می‌شده است. هخامنشیان با نوآوری و شخصی‌سازی این هنر، آن را با سبک ایرانی ترکیب کرده و نقوش نمادین را روی آن اجرا کردند.
اولین آثار به‌جای‌مانده از استفاده کاشی لعابدار در ایران در پاسارگاد دیده می‌شود، اما اوج این هنر در دوره خشایارشا و در کاخ‌های شوش مشاهده می‌شود.همچنین در کاخ آپادانای شوش نمونه‌های بسیار مشهور و زیبایی از این کاشی‌ها با نقوش سربازان جاویدان، شیر بالدار و هیئت‌های نمایندگی ملل به چشم می‌خورد.پس از حمله اسکندر مقدونی (۳۳۰ سال قبل از میلاد)، بسیاری از این کاخ‌ها تخریب شدند و بعدها توسط باستان‌شناسان کشف و در موزه‌ها نگهداری شدند.
ویژگی‌های کاشی هخامنشی
ویژگی‌های کاشی هخامنشی- مواد اولیه: کاشی هخامنشی از آجر پخته و پوشش لعابی ساخته می‌شود که در برابر رطوبت، سایش و تابش محافظت می‌کند.
- تأثیرپذیری و نوآوری: کاشی هخامنشی نوعی هنر بابلی است که با فناوری‌ها و ظرافت‌های هخامنشی ترکیب شده و هویتی ایرانی به خود گرفته است.
- ابعاد دقیق: از آنجایی که این کاشی‌ها به صورت پازل‌وار کنار هم چیده می‌شدند، ابعاد و اندازه‌های بسیار دقیقی داشتند تا اتصال‌ها دقیق باشد.
- ترکیب هنر و سیاست: کاشی هخامنشی علاوه بر جنبه زیبایی، پیام‌های سیاسی مانند قدرت نظامی و امنیت را منتقل می‌کند.
انواع طرح‌های کاشی هخامنشی
انواع طرح‌های کاشی هخامنشینقوش مورد استفاده در کاشی هخامنشی به چند دسته کلی تقسیم می‌شوند که هر کدام دارای معانی و کاربردهای متفاوتی هستند، مانند:
نقوش انسانی
شامل سربازان گارد جاویدان با لباس‌های رسمی، سلاح‌های جنگی و شمشیر. همچنین در برخی کاشی‌ها، اقوام و قبایل مختلف با لباس‌های مخصوصشان نمایش داده شده‌اند.
نقوش حیوانی
شامل شیر (نماد قدرت و محافظ پادشاهی)، اسب ایرانی (در صحنه‌های تشریفاتی)، گاو بالدار (موجود اسطوره‌ای با بدن گاو و بال‌های عقاب که نماد قدرت و شکوه است). در برخی موارد نیز تصاویر نیمه‌انسانی یا حیوانی، یا اژدهاهایی دیده می‌شود که بیشتر مربوط به هنر ایلام و بین‌النهرین است.
نقوش گیاهی
معمولاً نماد پاکی و لطافت بوده‌اند؛ مانند گل لوتوس به نشانه جاودانگی، درخت نخل به نشانه باروری و شاخه‌های تکرارشونده برای پر کردن فضای خالی طرح.
نقوش هندسی
شامل اشکال مربع، لوزی، مستطیل و… که معمولاً برای حاشیه‌کاری کاشی‌ها استفاده می‌شوند.همچنین در کنار این اشکال از خطوط زیگزاگ و موازی به رنگ مشکی برای دور کار بهره می گرفتند.
نقوش اسطوره‌ای و آیینی
شامل موجودات محافظ قصرها و دروازه‌ها که ممکن است موجودات ترکیبی مانند گاو بالدار یا شیری با سر انسان باشند. همچنین نمادهای خورشیدی و ستاره‌ای نیز در کاشی هخامنشی دیده می‌شوند.
تنوع نقوش کاشی هخامنشی باعث شده است که این هنر نه تنها جنبه زینتی، بلکه حامل معنا و پیام سیاسی نیز باشد.
رنگ‌بندی کاشی هخامنشی
رنگ‌بندی کاشی هخامنشیرنگهای مورد استفاده در کاشی هخامنشی لعاب‌های معدنی و شیشه‌ای هستند که علاوه بر زیبایی، درخشندگی و ماندگاری خوبی دارند، به طوری که پس از چند هزار سال هنوز جلوه خود را حفظ کرده‌اند.
رنگ‌های اصلی کاشی هخامنشی عبارت‌اند از:
- آبی لاجوردی (پرکاربردترین و نماد شکوه)
- فیروزه‌ای (نشانه لطافت و پاکی)
- زرد و طلایی (نماد خورشید)
- سبز (نماد سرزندگی، سرسبزی، صلح، باروری و زندگی)
- قهوه‌ای (در بخش‌های پوست و موی برخی حیوانات)
- سفید (نماد پاکی و روشنی)
منابع رنگ
آبی فیروزه‌ای از سنگ لاجورد یا اکسید مس تهیه می‌شود.
- زرد از اکسید سرب یا اکسید آهن زرد.
- سبز ترکیبی از اکسید مس و اکسید آهن است.
- سفید از سیلیس و قلع استخراج می‌شود.
شیوه ترکیب رنگ
در ترکیب رنگ کاشی هخامنشی رنگ‌های متضاد معمولاً در کنار هم استفاده می‌شوند تا کنتراست بالایی ایجاد شود. از رنگ‌های روشن برای نشان دادن برجستگی‌های طرح های مختلف کاشی استفاده می‌شود.حاشیه‌ها معمولا دارای رنگ متفاوتی از زمینه هستند تا زمینه جلوه بهتری داشته باشد.
“به نقل از مقاله تخصصی مطالعه‌ی نقش‌مایه‌ی آجرهای لعابدار کاخ آپادانای شوش در دوره‌ی هخامنشی در وبسایت SID: کاشی هخامنشی با استفاده از لعاب‌های چند رنگ و نقوش برجسته، جلوه‌ای ویژه در معماری کاخ‌های دوره هخامنشی مانند تخت جمشید و شوش ایجاد کرده است.”
مراحل ساخت کاشی هخامنشی
مراحل ساخت کاشی هخامنشی- تهیه گل و شکل‌دهی: گل مخصوص کاشی از خاک رس مرغوب و بدون ناخالصی تهیه شده، در قالب‌های کوچک قالب‌گیری می‌شود و قطعات قالب‌رفته به تدریج خشک می‌شوند تا دچار ترک‌خوردگی نشوند.
- پخت اولیه: قطعات خشک‌شده در کوره‌های گلی با دمای ۸۰۰ تا ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد پخته می‌شوند تا استحکام نسبی پیدا کنند.
- طراحی و حکاکی نقش:طرح‌ها با زغال یا قلم‌مو روی قطعات پخته‌شده کشیده شده و با ابزار فلزی یا چوبی حکاکی می‌شوند.
- آماده‌سازی لعاب و رنگ:لعاب از مواد معدنی مانند لاجورد، اکسید سرب و اکسید مس تهیه شده و با پودرهای رنگ ترکیب می‌شود.
- پخت نهایی:کاشی برای بار دوم در دمای بالاتر پخته می‌شود تا لعاب ذوب شده و به سطح آجر جوش بخورد و رنگ‌ها ماندگار شوند.
ابعاد کاشی هخامنشی
ابعاد کاشی هخامنشیسایزبندی کاشی هخامنشی هرگز ثابت نبوده است، زیرا در مکان‌های مختلف و با کاربردهای متنوع مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. با توجه به نمونه‌های کشف‌شده در شوش و پاسارگاد، ابعاد کاشی هخامنشی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
آجرهای لعابدار
این مدل از کاشی‌های هخامنشی طولی حدود ۳۳ تا ۳۶ سانتی‌متر و عرضی در همین حدود دارد. ارتفاع آنها بین ۵ تا ۸ سانتی‌متر است. آجرهای لعابدار به صورت تکه‌های مختلف از یک نقش بزرگ تشکیل می‌دهند تا تصویر کامل شود.
کاشی‌های تزئینی کوچک
ابعاد میانگین این کاشی‌ها معمولاً ۱۰×۱۰ و ۲۰×۲۰ سانتی‌متر است. این نوع کاشی‌ها برای حاشیه‌کاری، قاب‌بندی و پر کردن گوشه‌ها استفاده می‌شوند.
آجرهای لعابدار حجیم
این آجرها معمولاً برای ستون‌ها و ورودی‌ها به کار می‌رفتند. طول آنها بیش از ۴۰ سانتی‌متر و ضخامتشان ۸ سانتی‌متر یا بیشتر است. این قطعات گاهی با قالب‌گیری سه‌بعدی ساخته می‌شوند تا نقوش بهتر و برجسته‌تر دیده شوند.
خرید کاشی هخامنشی از بزرگترین تولیدکننده
خرید کاشی هخامنشی از بزرگترین تولیدکنندهبیش از پنج دهه تجربه و نوآوری، آرچی‌لرن را به یکی از پیشگامان تولید کاشی‌های سنتی و کاشی هخامنشی برای نماهای خاص و منحصربه‌فرد تبدیل کرده است.این‌بار با ارائه کاشی هخامنشی و کاشی سنتی در طرح‌ها، ابعاد و رنگ‌بندی‌های متنوع، پاسخ‌گوی سلیقه‌های خاص و علاقه‌مندان به هنر ایرانی و معماری اسلامی هستیم.
کاشی هخامنشی تلفیقی از هنر سنتی و طراحی اصیل ایرانی است که با ظرافت و دقت، جلوه‌ای ماندگار و باشکوه به نمای داخلی و خارجی مساجد، بناهای تاریخی و فرهنگی می‌بخشد. استفاده از رنگ‌ها و طرح‌های متنوع، این کاشی‌ها را به انتخابی ایده‌آل برای تزئین اماکن مذهبی و فرهنگی تبدیل کرده است.کاشی‌ها با بهره‌گیری از متریال مقاوم و فناوری‌های پیشرفته تولید می‌شوند تا علاوه بر زیبایی چشم‌نواز، دوام و ماندگاری بالایی داشته باشند.
📞 برای دریافت مشاوره، استعلام قیمت و سفارش کاشی هخامنشی و کاشی سنتی، با شماره ۰۹۱۵۳۰۶۹۶۸۸ تماس بگیرید.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه