کاشی کوره ای یکی از جلوه‌های اصیل هنر ایرانی است که با دقت و ظرافت بالا توسط هنرمندان طراحی و اجرا می‌شود. این نوع کاشی‌ها با نقوش سنتی و رنگ‌های چشم‌نواز، به‌صورت دستی روی کاشی خام اجرا شده و سپس در کوره پخته می‌شوند. به همین دلیل به آن‌ها کاشی کوره ای گفته می‌شود. فرآیند پخت در کوره، نه‌تنها باعث تثبیت رنگ‌ها و افزایش دوام کاشی می‌شود، بلکه جلوه‌ای منحصربهفرد و ماندگار به آن می‌بخشد.
این کاشی‌ها در ابعاد، طرح‌ها، رنگ‌ها و شیوه برش با یکدیگر تفاوت دارند و همین موضوع باعث می‌شود هر قطعه از آن‌ها منحصربهفرد و هنری باشد. اگر به دنبال زیبایی، اصالت و کیفیت در طراحی فضاهای داخلی یا نمای ساختمان هستید، کاشی دست ساز کوره ای گزینه‌ای ایده‌آل محسوب می‌شود. در ادامه این مقاله به بررسی کامل انواع کاشی و نکات مهم این کاشی خواهیم پرداخت.
کاشی کوره ای چیست؟
کاشی کوره ای چیست؟ کاشیه کوره ای یکی از انواع کاشیهای سنتی و هنری است که طی فرایند پخت در دمای بالا داخل کوره، استحکام و دوام بسیار بالایی پیدا می‌کند. در این نوع کاشی ابتدا طرح و نقش مورد نظر به صورت دستی یا قالبی روی سطح کاشی خام اجرا می‌شود، سپس کاشی‌ها درون کوره قرار می‌گیرند تا رنگ‌ها و لعاب به‌خوبی تثبیت شوند و سطحی شفاف، براق و مقاوم ایجاد گردد.
کاشی کوره ای اغلب در معماری سنتی ایرانی، اماکن مذهبی، بناهای تاریخی و حتی دکوراسیون داخلی مدرن استفاده می‌شوند. از ویژگی‌های برجسته این نوع کاشی می‌توان به مقاومت بالا در برابر رطوبت، حرارت و تغییر رنگ اشاره کرد. طرح‌های متنوع، رنگ‌های زنده و طول عمر بالا باعث شده کاشی کوره ای همچنان مورد توجه معماران و طراحان داخلی قرار گیرد. همچنین به دلیل ساختار خاص و پخت در کوره این نوع کاشی‌ها کمتر دچار ترک‌خوردگی یا آسیب می‌شوند و برای محیط‌های پرتردد انتخابی هوشمندانه هستند.
مراحل ساخت کاشی کوره ای
مراحل ساخت کاشی کوره ایساخت کاشی کوره ای فرآیندی دقیق و هنرمندانه است که نیاز به مهارت، تجربه و توجه به جزئیات دارد. این مراحل شامل موارد زیر می‌شود:
- آماده‌سازی خاک رس
ابتدا خاک رس مناسب برای ساخت کاشی انتخاب شده و پس از پاک‌سازی از ناخالصی‌ها، با آب مخلوط می‌شود تا به حالت خمیری درآید. این خمیر بدست آمده پایه اصلی شکل‌دهی این نوع کاشی است.
- قالب‌گیری
پس از اینکه خمیر این کاشی آماده شد، خمیر آماده‌شده را در قالب‌های مخصوص ریخته یا با دست فرم داده می‌شود تا به شکل و اندازه مورد نظر در بیاید. سپس کاشی‌ها در هوای آزاد یا محیطی کنترل‌شده خشک می‌شوند تا ترک یا آسیب نبینند.
- اولین پخت (بیسکویت)
کاشیهای بعد از اینکه خشک‌شدند برای اولین بار در کوره با دمای بالا (حدود 700 تا 1000 درجه سانتی‌گراد) پخته می‌شوند تا به اصطلاح پخت بیسکویتی شوند؛ این مرحله باعث استحکام اولیه کاشی می‌شود.
- اجرای طرح و لعاب‌کاری
پس از پخت اولیه، یا همان پخت بیسکویت طرح مورد نظر به‌صورت دستی یا با استفاده از قالب روی کاشی اجرا می‌شود. سپس سطح آن با لعاب پوشانده می‌شود تا رنگ‌ها جلوه پیدا کرده و کاشی براق و مقاوم شود.
- پخت نهایی در کوره
در این مرحله کاشی‌ها دوباره در دمای بالا پخته می‌شوند تا رنگ و لعاب تثبیت شده و سطحی صاف، براق و ضدآب پیدا کنند.
کاربردهای کاشی کوره ای
کاربردهای کاشی کوره ایکاشی کوره ای به‌دلیل زیبایی، مقاومت بالا و ماندگاری طولانی، کاربردهای گسترده‌ای در معماری سنتی و مدرن دارد. این نوع کاشی به‌ویژه به‌دلیل پخت در دمای بالا در کوره، سطحی مقاوم در برابر رطوبت، حرارت و فرسایش دارد و گزینه‌ای عالی برای فضاهای پرتردد و پرکاربرد محسوب می‌شود. در واقع یکی از رایج‌ترین کاربردهای کاشی کوره ای در نمای داخلی و خارجی ساختمان‌ها است. این کاشیهای سنتی به دلیل تنوع رنگ و طرح، در دکوراسیون دیوارهای لابی، آشپزخانه، حمام، سرویس بهداشتی و حتی نمای بیرونی بناها استفاده می‌شوند.
در فضاهای سنتی و مذهبی نیز کاشی کوره ای جایگاه ویژه‌ای دارد. مساجد، اماکن زیارتی و بقاع متبرکه با این کاشی‌ها تزئین می‌شوند تا هم جلوه‌ای معنوی ایجاد کنند و هم در برابر شرایط محیطی مقاومت بیشتری داشته باشند. همچنین از کاشی کوره ای در ساخت تابلوهای تزئینی، حوض‌ها، ستون‌ها و قاب دور پنجره‌ها نیز استفاده می‌شود.
انواع کاشی کوره ای
انواع کاشی کوره ای در هنر ایرانی انواع مختلفی از کاشی سنتی بر اساس شیوه و مراحل ساخت آن‌ها دسته‌بندی می‌شوند، نه صرفا بخاطر طرح یا مدل کاشی. این دسته‌بندی‌ها عبارت‌اند از:
کاشی معرق:
نوعی از کاشی کوره ای است که با کنار هم قرار دادن قطعات کوچک و رنگارنگ ساخته می‌شود. هر قطعه با دقت از روی طرح اصلی بریده شده و در جای مخصوص خود نصب می‌گردد. این روش نیازمند مهارت بالا در طراحی و برش است و جلوه‌ای بسیار ظریف و پرجزئیات دارد.
کاشی معقلی:
شامل طرح‌های هندسی است که با ترکیب اشکال هندسی مختلف شکل می‌گیرد.
کاشی هفت رنگ
این نوع از کاشی‌ها از خشت‌های ظریف و لعاب‌دار ساخته شده‌اند که هر خشت بخشی از طرح کلی را تشکیل می‌دهد. در این شیوه هر قطعه کاشی یک بخش از تصویر یا نقوش کلی را در بر می‌گیرد. کاشی‌ها پیش از نصب در کوره با هفت رنگ اصلی لعاب داده می‌شوند. این روش سرعت اجرای بالاتری نسبت به معرق دارد و معمولاً برای پوشش‌های وسیع به‌کار می‌رود. این هنر از قرن پنجم هجری قمری همراه با پیشرفت هنر اسلامی توسعه یافته است.
سخن پایانی
سخن پایانیآنچه کاشی‌کاری ایرانی را از دیگر هنرهای سنتی متمایز می‌کند، تنوع سبک‌ها، دقت در اجرا و پیوند عمیق آن با فرهنگ و معماری اسلامی است. هر سبک از این هنر، نه‌تنها بازتابی از ذوق هنری استادکاران گذشته است، بلکه پاسخگوی نیازهای اقلیمی، زیبایی‌شناسی و کاربردی نیز بوده است. در میان این آثار، کاشی کوره ای جایگاه ویژه‌ای دارد.
این نوع از کاشی کوره ای با پخت دقیق در دمای بالا، از دوام بالاتری برخوردار است و لعاب آن درخشش و جلایی منحصر به‌فرد دارد که در فضاهای مختلف مذهبی و تاریخی ایران دیده می‌شود. تداوم این هنر نیازمند حمایت و شناخت دقیق از روش‌های سنتی و تلفیق آن با نوآوری‌های روز است. نگاه به گذشته در این هنر نه فقط مرور تاریخ، بلکه الهامی برای آینده‌ای خلاق و پویا تر خواهد بود.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه