گنبد سرخ مراغه یکی از بناهای تاریخی و قدیمی دوره اسلامی است که در جنوب غربی شهر مراغه قرار دارد. این بنا در سال 542 هجری قمری و در دوره سلجوقیان به دستور والی آذربایجان ساخته شد. همچنین با آغاز ساخت این اثر، دوران رازی در معماری ایران به پایان رسید.از این‌رو گنبد سرخ به عنوان نقطه عطفی در آغاز سبک آذری شناخته می‌شود. در واقع طراحی گنبد سرخ مراغه به صورت مربعی بوده و هر ضلع آن حدود پنج متر طول و ارتفاعی معادل 7 متر دارد. در ادامه قصد داریم به بررسی ویژگی‌های خاص این گنبد بپردازیم و خواهیم دید که چه عواملی باعث جذابیت آن شده و چه ویژگی‌هایی دارد.
معرفی گنبد سرخ مراغه
معرفی گنبد سرخ مراغه گنبد سرخ مراغه در قسمت جنوبی شهر مراغه و در سمت غربی جاده هشترود واقع شده و به دوران سلجوقی تعلق دارد. این بنا که قدیمی‌ترین مزار مراغه به شمار می‌رود؛ در سال 542 هجری قمری ساخته شد. بر روی سردر ورودی این بنا کتیبه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد که گنبد سرخ به دستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم»، رئیس آذربایجان در دوره سلجوقیان و توسط معمار «بنی بکر محمد بن بندان بن محسن» ساخته شده است.
این بنا به عنوان مزار شخصی ناشناس شناخته می‌شود و تنها بر اساس کتیبه بالای درگاه بزرگ می‌توان دریافت که ساخت آن به دستور عبدالعزیز بن محمود بن سعد، یکی از حکمرانان مراغه با لقب قوام یا رئیس آذربایجان انجام گرفت. همچنین گنبد سرخ مراغه در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 134 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. نکته جالب این است که علامت نمایندگی سایپا از کتیبه‌های فیروزه‌ای روی سردر این بنا الهام گرفته و همچنین در طراحی پشت اسکناس یکصد هزار ریالی نیز طرح محرابی که در پشت آرامگاه سعدی وجود دارد از این بنا الهام گرفته شده است.
ویژگی‌های خاص معماری گنبد سرخ مراغه
ویژگی‌های خاص معماری گنبد سرخ مراغهمعماری اسلامی به عنوان یکی از برجسته‌ترین شیوه‌های معماری در جهان شناخته می‌شود. به طوری که این نوع معماری تحت تأثیر فرهنگ اسلامی شکل گرفت. معماری اسلامی ویژگی‌های خاصی دارد که در تمام بناهای ساخته شده به وضوح دیده می‌شود. از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به استفاده از عناصر زینتی مانند: آینه‌کاری، خوشنویسی و طراحی گنبدهای زیبا با استفاده کاشی نره گنبد اشاره کرد. تکنیک‌های ساخت در معماری اسلامی نشان‌دهنده توانایی و حساسیت معماران این دوره است. به طوری که برای تزئین و ساخت بناها از مصالحی نظیر: گچ، کاشی و خشت استفاده می‌شد که زیبایی و ظرافت خاصی به آثار معماری اسلامی می‌بخشید.
تزئینات و نقوش اسلامی گنبد سرخ مراغه
تزئینات و نقوش اسلامی گنبد سرخ مراغهگنبدها در معماری اسلامی نقش مهمی ایفا می‌کنند. تزئینات و نقوش اسلامی بر روی گنبدها از الگوها و طرح‌های هنری الهام می‌گیرد. به گونه‌ای رنگ‌های زیبا و فرم‌های هنری بکار رفته در معماری اسلامی، این گنبدها را به آثار هنری تبدیل کرد. تفاوت‌های اساسی بین سبک‌های معماری رازی و آذری نشان‌دهنده تنوع و تاریخچه معماری اسلامی است. هر یک از این سبک‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند که در زمان و مکان‌های خاصی شکل گرفته‌اند. این تفاوت‌ها پیچیدگی و زیبایی معماری اسلامی را در طول تاریخ نشان می‌دهند.
در تقسیم‌بندی معماری ایران، پیرنیا معتقد است که با آغاز ساخت گنبد کبود، دوران معماری رازی به پایان رسیده و گنبد سرخ مراغه به عنوان نقطه عطف و آغاز معماری آذری شناخته می‌شود. ساختار این بنا از آجر و تزئینات کاشی‌کاری تشکیل شده است. گنبد سرخ به طور کلی ساختاری مربعی شکل دارد که از سردابه و اتاق اصلی تشکیل می‌شود و زیر این اتاق، یک سکوی سنگی قرار دارد.
برای ورود به بخش داخلی گنبد سرخ مراغه باید از هفت ردیف پله بالا بروید که عبور از آن‌ها شما را به مکانی با سقف بسیار زیبا می‌برد. پنج پله در جلوی سکو واقع شده‌اند و پله ششم و هفتم جزو آستانه درگاه محسوب می‌شوند. علاوه بر این طاق‌نماهای سردر ورودی نیز با آجرهای تراشیده و کتیبه‌های کوفی و تعدادی کاشی فیروزه‌ای که در میان آجرهای قرمز قرار دارند، تزئین شده‌اند. قسمت داخلی بنا به شکل مربع طراحی شده که سه ضلع آن دارای دو طاق‌نما است. درون گنبد نیز دو کتیبه وجود دارد؛ کتیبه ضلع شمالی اطلاعاتی درباره بانی و القاب او ارائه می‌دهد و کتیبه ضلع غربی نیز نام سازنده بنا را نمایش می‌دهد.
در طول گنبد کتیبه‌ای وجود دارد که گچ‌بری آن پ به آیات قرآنی مزین شده ولی متاسفانه در گذر زمان از بین رفته است. شیوه آجرچینی و تزئینات بکار رفته در بنا بسیار زیبا و دیدنی است؛ زیرا ترکیبی از کاشی‌های فیروزه‌ای با آجرهای سرخ رنگ را به نمایش می‌گذارد. جالب است که این تزئینات به بدنه بنا الحاق نشده و بخشی از ساختار آن به شمار می‌روند. گنبد سرخ پیش از ساخت رصدخانه مشهور مراغه ساخته شده است و به همین دلیل از سوراخ‌های موجود در اضلاع این بنا برای تعیین روزها و ماه‌ها استفاده می‌شد.
گنبد بنا دو پوشش دارد؛ به طوری که پوشش داخلی آن به شکل عرقچین و پوشش خارجی نیز به صورت هرمی است. متاسفانه پوشش خارجی گنبد سرخ مراغه به طور کامل ریخته است. همچنین کف اتاق با قطعات سنگ تراشیده مفروش شده و دیوارهای آن با گچ پوشانده شده‌اند.
ثبت گنبد سرخ مراغه به عنوان میراث فرهنگی
ثبت گنبد سرخ مراغه به عنوان میراث فرهنگیگنبد سرخ در مراغه به عنوان قدیمی‌ترین اثر سبک آذری در جهان اسلام شناخته می‌شود و یکی از ارزشمندترین گنبد های ایران در دوره سلجوقی به شمار می‌رود. این بنا در جنوب غربی شهر مراغه واقع شده و با پلان مربعی و ساختاری منحصر به فرد بر روی یک سکوی سنگی بنا شده است. گنبد سرخ چهار کتیبه کوفی با آجر تراش را در دل خود جای داده که نام و تاریخ احداث بنا و نام سازنده آن را نشان می‌دهد.
این اثر با شیوه خاص معماری آجری و تزئینات زیبایی که بر روی آن انجام شده، یکی از شاهکارهای معماری آجری جهان است. گنبد سرخ مراغه در تاریخ معماری ایران اهمیت زیادی دارد، زیرا این اثر نه تنها به عنوان یک میراث فرهنگی بلکه به عنوان یک شاهکار معماری آجری شناخته می‌شود.
ساختار و طراحی منحصر به فرد این گنبد، جاذبه گردشگری فراوانی را در منطقه ایجاد کرده است. حفظ و نگهداری این اثر تاریخی به عنوان یک میراث ملی اهمیت ویژه‌ای دارد به طوری که در توسعه گردشگری منطقه بسیار موثر خواهد بود. همچنین گنبد سرخ مراغه با ساختار زیبا و منحصر به فرد خود، تاریخچه‌ای غنی و ارزشمند را در معماری ایران به ارمغان آورده است. این اثر با تزئینات زیبا و شیوه خاص معماری آجری خود به یکی از جاذبه‌های توریستی مهم در منطقه تبدیل شده و نقش مؤثری در جذب گردشگران و توسعه صنعت گردشگری منطقه ایفا می‌کند.
کتیبه‌های گنبد سرخ مراغه
کتیبه‌های گنبد سرخ مراغهدر بالای ورودی این بنا، دو کتیبه وجود دارد که توسط یک طاق‌نمای کوچک یا قوسی شکسته از یکدیگر تفکیک شده‌اند. قوس شکسته یکی از ویژگی‌های بارز معماری ایرانی است. در زیر این قوس شکسته، نوشته‌ای به خط کوفی دیده می‌شود که تاریخ ساخت بنا و نام بانی اثر را به نمایش می‌گذارد. این نوشته با استفاده از آجرهای تراشیده روی کتیبه نگارش شده است. کتیبه‌های گنبد سرخ مراغه از نظر نوع خط بکار رفته به عنوان یک اثر منحصربه‌فرد شناخته می‌شوند. دور تا دور این کتیبه‌ها، طرح‌های اسلیمی و تزئینات زیبا و ماهرانه‌ای بکار رفته که زیبایی آن‌ها را دوچندان می‌کند.
آدرس گنبد سرخ مراغه کجاست؟
بنای گنبد سرخ مراغه در استان آذربایجان شرقی، شهر مراغه، کمربندی جنوبی، خیابان ارجمندی واقع شده است.
سخن پایانی
گنبد سرخ مراغه یکی از آثار برجسته معماری دوران سلجوقی در استان آذربایجان شرقی به شمار می‌رود که در سال ۱۱۴۷ میلادی بدست رئیس آذربایجان ساخته شده است. این بنا به عنوان یکی از آرامگاه‌های پنجگانه شهر مراغه شناخته می‌شود و در طراحی آن سبک‌های معماری رازی و آذری به وضوح دیده می‌شود.
این بنا به دلیل زیبایی و تاریخچه غنی که دارد به یکی از مقاصد محبوب گردشگری تبدیل شده است. گنبد سرخ مراغه با شیوه معماری منحصر به فرد و ترکیب آجر و کاشی لعابدار، نمونه‌ای از مهارت و هنر معماران آن دوران بوده و از جذابیت‌های بی‌نظیری برخوردار است. با ثبت گنبد سرخ به عنوان یکی از آثار ملی ایران، اهمیت و ارزش بالای این بنا در معماری دوران سلجوقی به رسمیت شناخته شد.
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
بدون دیدگاه