باغ صدری

باغ صدری تفت (۲۰ کیلومتری جنوب یزد ) یکی از باغ های تاریخی ایران احداث شده در شهر تفت در اوایل دوره قاجاریه است، که به دلیل ویژگیهای معماری بنا و وفاداری نسبی به الگوی باغ ایرانی قابل توجه است.

این باغ در فاصـلـه حـدود ۳۳ کیلومتری غرب شهرستان تفت (از توابع یزد) در بخش جنوبی جاده تفت به ابرکوه و داخل روستای محمدآباد قرار دارد.

تاریخچه باغ صدری

سبک تزئینات و معماری کوشک میانی باغ صدری ،قدمت باغ را به اواخر دوران قاجار یا پهلوی اول می رساند.

سازنده بنا را حاج علی نقی خان حاکم یزد بین سال های ۱۲۱۴ تا ۱۲۱۹ هجری قمری می دانند.

در زمستان ۱۳۸۳ این باغ در فهرست آثار ملی کشور ثبت می گردد و تلاش در جهت مرمت و احیای آن از سوی سازمان میراث فرهنگی آغاز میشود.

سرانجام در سال ۱۳۸۶ گزارش مطالعاتی و طرح مرمتی باغ علی نقی خان از سوی شرکت مهندسان مشاور شمسه يزد تهیه و مرمت عمارت اصلی باغ آغاز میشود.

معماری باغ صدری

• باغ صدری (نمیر) تفت به شکل مستطیل تقریباً کاملی است که در راستای شمالی جنوبی قرار گرفته است.
• بـاغ به طول حدود ۱۸۰ متر و عرض حدود ۱۳۰ متر و مساحت حدود ۲/۳ هکتار می باشد.
• شیب زمین در راستای محور طولی باغ از سمت جنوب به شمال رو به پایین و حدود 4 ٪ می باشد.
• سطح باغ صدری تفت در لبـه شـمالی (همجوار کوچه) بلندتر و اختلاف ارتفاعی در حدود 1/5 الی ۲ متر دارد.
• بدین ترتیب دسترسی اصلی به باغ از ضلع شرقی (کوچه همجوار) و از محور فرعی عرضی صورت می گرفته است
• محوطه باغ توسط کرت بنـدی هـایی ( حـداقل در پنج سطح ) مسطح گردیده است . جهت ایجاد اختلاف ارتفاع در برخی از کرتها از دیواره های سنگی نیز استفاده شده است.
• کوشک یا عمارت اصلی باغ صدری تفت تقریباً در میانه آن و به صورت بنایی مربع شکل با گوشه های پخ ساخته شده است.
• این بنادر یک طبقه بر روی زیر زمین به سطح اشغال حدود 400 متر مربع قرار گرفته است.
• زیر زمین عمـارت بـه واسطه شیب زمین در بخش شمالی مرتفع شـده و صورت طبقه همکف به خود گرفته به گونه ای که دسترسی به طبقه اصلی توسط پلکان نسبتاً مرتفعی میسر، شده است
• عمارت در طبقـه اصـلى واجـد یک راهرو (رواق) پیرامونی است که به واسطه ساخت دیوارهای نیم بازی در گوشه های آن حکم ایوان هایی در چهار جبهـه بنـا پیـدا کرده است.
• اتاق های متعدد به صورت مجزا به این رواق باز می گردند.
• 
• با وجود اینکه عمارت فوق در یک روستا بنا شده اما از نظر جزئیات اجرایی و طرح واجد ظرایف و دقت های معماری است. این موضـوع و به ویژه در تزئینات ساده فضاها، درب و پنجره ها و پلکان و لبه های آن قابل مشاهده است.
• علی رغم شباهت ظاهری جهات مختلف عمارت به یکدیگر، جبهـه هـای غربی و شرقی به دلیل عدم حضور پلکان دسترسی، فرعی تر و جبهه شمالی نیز به واسطه پلکان بلند جلوی آن و وجود دو استخر بزرگ دایره و مستطیل شکل اصلی ترین جبهه عمارت را تشکیل می دهند.
• ضمن آنکه در بخش جنوبی و بالاترین قسمت بـاغ نیـز آثاری از یک استخر نیم دایره ای شکل و حمامی در کناره آن دیده می شود.
• در باغ صدری گرچه عمارت اصلی در میانه قرار گرفته و مربع شکل می باشد اما واجد رو و جهت به سمت شمال است.
• کوشک اصلی باغ بنایی دو طبقه است که با زیر بنای ۴۰۰ متر مربع ساخته شده است.
• پلان آن مربع و تقریبا متقارن است که به صورت اتاق هایی در پیرامون فضای مرکزی حوض خانه با راهروهایی در میان آنها شکل گرفته است.
• عمارت کوشک اصلی متمایل به سمت شمالی زمین بنا شده اما معماران بنا زیرکانه با جداسازی قسمتی از زمین با فضای سبز و ساخت فضاهای خدماتی در حاشیه زمین باغ. بنا را در میانه هندسی فضای کاربردی باغ قرار داده اند.
• باغ صدری از قنات دورقم و اهرستان سیراب می شود و یکی از ویژگی های خاص آن وجود پایاب در عمق شش متری زمین جهت استفاده از آب حدود 13 هزار متر مربع مي‌رسد.
• در قسمت شمال غربي باغ ساختماني با يك تالار بزرگ ديده مي‌شود و قسمت بالاي تالار با طاق‌نماهاي محرابي تزيين شده است.

پشت تالار، فضايي وجود دارد كه با فضاي زير بادگير مرتبط است و هواي مطبوعي را به وجود مي‌آورد.

• در دو طرف تالار بعد از راهروهاي پهني كه اتاق‌ها را به تالار مرتبط مي‌كنند، دو اتاق سه‌دري قرار دارد و پشت هر سه‌دري، دو اتاق ديگر ساخته شده كه به سه‌دري‌ها و فضاي پشت تالار راه دارد. كف بنا تماما آجر فرش است و در جلوي ساختمان يك حوض سنگي به وسعت تقريبي 500 مترمربع و در ضلع جنوب شرقي انتهاي باغ، يك آسياب آبي قرار دارد
• در يكي از اتاق‌هاي طبقه دوم تالار (جبهه شرقي) و در درون طاقچه‌اي نوشته قديمي حدود 52 سال پيش ديده مي‌شود كه به انشاء و قلم شخصي به نام عطءالله مسندي‌نژاد اهل شيراز است. عطاءالله مسندي‌نژاد كه به سبب ماموريت اداري از شيراز به تفت منتقل شده بود، شرح برخورد و معاشرت خود با مردم تفت بويژه زرتشتيان اين شهر را با مداد روي ديوار به يادگار مي‌نويسد.
• باغ صدری تفت داراي حوضي با 95 فواره است كه در نوع خود بي‌نظير است. اين باغ از ديدگاه معماري، منظر و پوشش گياهي مي‌تواند معرف الگوي كامل يك نمونه باغ ايراني باشد.

سخن آخر

بلند ترین بادگیر تفت، بر روی عمارت باغ صدری قرار دارد. این بادگیر دو طبقه است که وظیفه تهویه هوا را بر عهده داشته است. باغ در حدود ۴۰۰سال قدمت دارد و همزمان با مسجد شاه ولی تفت ساخته شده است. و نمونه یک باغ ایرانی می باشد.

منابع:

جعفر کریمی پناه

به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.

• راهنمای طراحی لوکیشن عکاسی
• راهنمای طراحی مسجد مدرن
• راهنمای جامع طراحی نمای مسجد
• راهنمای کامل طراحی مسجد سنتی: اصول و نکات کلیدی