معماری میدان

میدان های ایران با کارکرد در مقیاس شهر، به نوعی طراحی شده اند که علاوه بر آنکه در داخل محدوده شهر جای داشتند؛ فضاهایی هستند که با جداره و ابنیه کالبدی قاب شده اند. معماری میدان دارای کارکردهای شهری بودند و فعالیتهای شهری در پیرامون و درون آنها وجود داشته است.

نقش میدان در ساختار شهری

معماری میدان بنا بر نقش و اهمیت کارکردی، به صورت هندسی در فرم مربع یا مستطیل بوده است و به ازای این انتظام هندسی در کالبد میدانها، سطوح جانبی طراحی می شده است. جداره های کلیه سطوح و احجام تشکیل دهنده محدوده فضا، از اجزای متعدد تشکیل شده و از یک سو محدود به زمین و آسمان و از سوی دیگر محدود به جداره ها و یا معابر بوده است.

مفهوم میادین شهری در میدان های معروف ایران، چه آنهایی که سابقه ای تاریخی دارند و چه آن دسته که در سالهای اخیر به سبب توسعه شهر احداث شده اند، همگی بیشتر به عنوان یک گره شهری، نقش ترافیکی دارند.

این میادین با اولویت تسهیل جریان اتومبیل طراحی شده اند و برخی نیز حتی بـدون داشتن طرحی از پیش تعیین شده، در جریان اصلاح وضع موجود شکل گرفته اند. آنچه امروزه بیش از هر زمان دیگری به چشم می آید، تغییر ماهوی میدانها از فضاهای مثبت، کامل و دارای قابلیت می باشد

برای میدان های ایران بر اساس معماری سنتی ویژگی ها و تعاریف مختلفی را می توان مطرح کرد که در زیر به نمونه هایی از آنها اشاره می کنیم:

• معماری میدان به شکلی است که عرصه نمایشی باشد برای زندگی یک شهر، از حرکت، کوشش و تلاش برای زندگی و سرزندگی شهروندانش خبر می دهد. میدان با طرح و ترکیبش به شهر هویت می بخشد و از هویت ساکنان آن خبر می دهد.
• میدان فضایی است با سه بعد کاملا مشخص، دارای محدوده ای معین به داخل و خارج، که کف و بدنه آن از معماری تعریف شده ای برخوردار است. گرچه میدانهای جدید و مهمی نیز وجود دارند که فضای شان جزء به جزء طراحی شده ولی دارای بدنه مشخصی نیستند.
• فضاهای باز وسیعی که دارای محدوده ای محصور یا کمابیش معین هستند و در کنار راهی یا در محل تقاطع آنها قرار دارند و دارای کارکردهای ارتباطی، اجتماعی و … یا ترکیبی از دو یا چند کاربرد مزبور بودند را میدان گویند.
• فضایی که نقش جمع کردن خانه ها ، عناصر شهری و محله ای را داشته باشند میدان مینامند.
• میدان از تجمع خانه ها دور تا دور یک فضای باز به وجود می آید.
• به طور کلی میادین از تقاطع دو خیابان عمود بر یکدیگر حاصل می گردند.
• میدان های معروف ایران از اثر گذارترین فضاهای شهری در ایران هستند که در ذهنیت شهروندان هستند که به طور معمول ساکنان یک شهر، مناطق مختلف شهرشان را توسط آن از هم باز می شناسند.
• میدان شهری، برای شهروندان و تبلور زندگی جمعی آنهاست و باید پاسخگوی نیاز زندگی اجتماعی و جمعی آنها و در مقیاسی بالاتر از حد محلات باشند، شهروندان بدون آنکه یکدیگر را بشناسند و یا حضور آنها مقید به روابط محیط زندگی خویش باشد با یکدیگر برخوردهای اجتماعی چهره به چهره دارند و به همین دلیل نحوه حضور و رفتارهای آنها بسیار متنوع و راحت تر از سایر فضاهای شهری میباشد.
• میدان های معروف ایران در شهرها جایی است که تعاملات و روابط اجتماعی در آن امکان وقوع می یابند و زمینه دیدارهای چهره به چهره شهروندان و گفتگو را فراهم می آورد. معماری میدان شهری با کیفیتهای فضایی مناسب امروزه به عنوان یکی از دغدغه های طراحان در حوزه ی شهرسازی قرار گرفته است. یکی از این کیفیت ها خاطره انگیزی است. با وجود نقش موثر خاطرات جمعی در ارتقا کیفیت فضاهای شهری از جمله میادین و همچنین تجربه غنی میادین شهری در شهرهای تاریخی ایران، در ادبیات طراحی شهری کشورمان، جایگاه ویژه خاطره انگیزی و خاطره جمعی و در میدان های امروزی به خوبی مورد کاوش قرار نگرفته است.

بیشتر بخوانید: میدان نقش جهان یا (میدان امام اصفهان سال 1358 به‌ عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت جهانی شد)

سیر تاریخی معماری میدان

با مروری کوتاه بر سیر تطور تاریخی میدان های معروف ایران از شهرهای کهن تا کنون، شاهد آنیم که رفته رفته معماری میدان نقشی موثر در مجموعه اندام های شهری یافته و تاثیرات زیادی را بر شکل گیری و سازماندهی فضایی شهر نسبت به دوره های تاریخی مختلف، به انجام رسانده است.

میدان به عنوان یک فضای شهری با حضور و مکث معنی دار انسان و به منظور و مقصود معینی در ارتباط با حرکت جمعیت موجودیت می یابد و علاوه بر آن جلوه های روشنی از یک فضای ایجاد کننده ارتباط، تماس و فعالیت آدمی را نمایان می سازد. مطالعه شهر از دوران کهن، به خصوص شهرهای ایران بعد از اسلام، تا زمانی که شهرسازی از لحاظ ورود مفاهیم تازه، غریبه و گسستن از ارزش های گذشته خود قرار نگرفته است، گویای آن است که همواره میدان نیز همچون دیگر اندام های موثر و کارکردی، در حیات جاری شهر، حضوری موثر دارد.

میدان های معروف ایران از دوره سلجوقیان به بعد شروع به تثبیت خود کرد و در دوره صفویه به مفاهیم عمیق و کارآمدی در معماری و شهرسازی رسیده و در دوران قاجار به نهایت نقش خود دست یافته است، اما رفته رفته نقش می بازد تا جایی که از سال های میانی دوره پهلوی هویت خود را از دست داده و در دو دهه اخیر نیز در بلاتکلیفی مطلق به سر می برد.

درکی که اکنون از  معماری میدان و مفهوم آن وجود دارد همانی است که در ذهن همگان و به طور یکسان از تقاطع چند خیابان که فضایی در میانه آن برای تفکیک حرکت سواره پدید آمده و با ترکیبی از پوشش گیاهی، آب نما و فواره شکل می گیرد و هیچ ارتباط معقولی با انسان، حرکت انسانی و حضور معنی دار انسان برقرار نمی سازد.معماری میدان بدون حضور موثر و امن انسان و به منظوری معین معنی خارجی ندارد و حضور انسان در این فضای میانی تقاطع ها نه دارای معنی است، نه موثر است و نه امن.

معماری میدان در دوران ایران باستان

میدان های معروف ایران معمولا در محل تلاقی مسیرهای ممتد به دروازه های شهر پدید می آمد که این مسیر ها، خود بدلیل ارتباط مستقیم با دروازه، مکانی برای داد و ستد و تجارت بودند. گشودگی پدید آمده از تلاقی این مسیر، و ، معمولا میدان را علاوه بر مرکز ارتباطات اقتصادی – اجتماعی به مرکز فیزیکی شهر بدل می ساخت.

علاوه بر این شهر ها همواره یک میدان تجمع دیگر نیز داشته اند که نقش کاملا مذهبی داشت. اینگونه میدان ها، معمولا خارج از حصار شهر و مقابل آتشکده ها پدید می آمد. میدان های معروف ایران در شهر های ایران باستان عمدتا فضایی برای با خبر شدن از تصمیمات گردانندگان شهر بود و نه مکانی برای تبادل نظر و تصمیم گیری، به عبارت دیگر اطلاع رسانی آن می چربید.

معماری میدان در ایران بعد از اسلام

شهر دوره اسلامی فاقد عنصر مرکزی به عنوان عنصر تعیین کننده است، بلکه این ستون فقرات شهر ها است که شکل آن را تعیین می بخشد و سایر عناصر در ارتباط با این عنصر اصلی شکل می گیرند.  معماری میدان، مسجد، مدرسه و حمام عناصر غیر قابل تفکیک این ستون فقرات هستند که هر یک، نقش و وظیفه ای در تکمیل دیگری دارند.

شهرسازی در دوره قاجار به اوج شکوفایی خود می رسد و میدان های معروف ایران نقش مهم تری را در سازماندهی فضایی شهر بر عهده می گیرد. میدانهای این دوره بر حسب عملکرد و نقش شهری، وسعت های مختلفی دارند؛ مثلا میدانهای نظامی بسیار بزرگ، میدانهای حکومتی نسبتا بزرگ و میدانها تجاری بزرگ بوده اند.

بیشتر بخوانید: میدان شهرداری رشت (95 سال از احداث آن با الهام از معماری نئوکلاسیک روسیه می گذرد)

معماری میدان و طراحی عناصر و جداره های آن

ساختار اصلی جداره های میدان های معروف ایران بر دو بخش اساسی عناصر (اجزا) و ارتباط بین عناصر (تکرار موزون عمودی و افقی، ارتباط خط آسمان) قرار دارد. در معماری میدان و به خصوص در طراحی جداره های میدان های معروف ایران عناصری قابل شناسایی هستند که مجموعه آنها در ارتباط با یکدیگر یا در پیوند با برخی ابنیه، فضای باز میانی را فرامی گیرند. این عناصر انتظام دهنده، ردیفهایی از سازه های تاقی اندکه محدوده فضایی میدان را به صورت هماهنگ و متناسب تعریف می کنند.

• تاق و عملکرد آن در بدنه میدانهای شهری

میدان های معروف ایران یا میدانهای شهری ایرانی، به تناسب فعالیت هایی که در کناره خود داشته اند، مورد مراجعه عموم مردم بوده اند. این عملکرد شامل داد و ستد ، بیتوته و تماشا و تدارک آسایش اقلیمی در عرصه ی میدان ها بوده است.

این عملکردها در قالب سه گونه فرمی «حجره و حجره تاق نما» ، «تاقنما» ، و «رواق» به میدانها پیوند می خورند. از آنجا که جداره ها علاوه بر تعریف کالبدی میدان در خلق هویت ذهنی آنها نقش بارزی دارد؛ عملکرد  معماری میدان در ایران مورد بررسی بر پایه سه گونه فوق احصا می شود:

1.نخستین گونه، میادین دارای حجره و حجره تاق نما هستند . منظور از حجره  فضایی مانند اتاق در میادین یا بازارها، حیاط مساجد، مدارس و خانقاه ها با کاربری تجاری یا غیرتجاری است.

نقش عناصر تاقی در این گونه، ایجاد حجره هایی با عملکردهای گوناگون در اشکوب اول و دوم میدان میباشد. چنانکه حجره های طبقه همکف میدان نقش جهان دارای کاربری تجاری و حجره های طبقه ی همکف و فوقانی میدان توپخانه به ترتیب دارای کاربری انباری و اقامتی برای نگهداری زنبورک ها و توپ ها و اسکان زنبورکچی ها و توپچی ها بوده است  از و سوی دیگر در این گونه با نوع دیگر از کارکرد عناصر تاقی در طبقه فوقانی میدان نقش جهان مواجه هستیم که ترکیبی متشکل از حجره در پشت و تاق نما در جلو است که در عهد صفوی دارای کاربری استراحتگاهی بوده است.در این پژوهش از آنها با عنوان حجره  تاق نما نام برده می شود.

2.گونه ی دوم شامل معماری میدان است که دارای تاق نما می باشد. در یک نگاه کلی تاق نما را می توان جزء جدایی ناپذیر جداره ی بسیاری از میدان های تاریخی دانست که بنا بر دلایل مختلفی از جمله برای ایجاد محصوریت مانند جداره پیرامون عمارت عالی قاپو در میدان نقش جهان و جداره متصل به عمارت بانک شاهی در میدان توپخانه به کار گرفته شده است.

اما شناسایی تاق نما درمعماری میدان های معروف ایران به عنوان یک گونه مستقل، برپایه نقش این عنصر در شکل دهی به ترکیب پلکانی در بدنه اصلی میدان و خلق جداره های پیرامونی آنها صورت گرفته است. تاق نماها،به عنوان ایوانی کوچک یا قسمتی از دیوار که با احداث تاقی کم عمق نماسازی و زینت و با تاق ضربی یا رومی پوشیده می شوند.

همچون سکویی عرصه ای را برای نشستن مردم و تماشای فضای میدان فراهم می کرد.

3.نقش عناصر تاقی میدان های معروف ایران در سومین گونه، ایجاد رواق پیرامون عرصه میدان است. رواق ها، فضایی سرپوشیده و ستون دار هستند که از یک طرف مسدود بوده و برای ارتباط عموما پیرامون یک فضا به کار می روند. رواق های تاقی ایجادشده در این گونه میادین با عرض ۶/۵ متری در میدان گنجعلی خان و حدود ۳ متری در سبزه میدان و ۳/۵ متری در میدان خان یزد در ارتباط مستقیم با نقش تجاری آنها بوده و حرکت عابران در پیرامون میدان را تسهیل می نمود.

 

بیشتر بخوانید: میدان مشق تهران یا باغ ملی (با پهنای 400 متری، سبک معماری ایران باستان و سازه امروزی دارد)

 

• ایجاد ریتم با بهره گیری از دو روش « تاق کامل » و «ترکیب تاق کامل با نیم تاق» است.

در گونه نخست این ریتم ماحصل قوس های تیزه دار میانه دهانه است.ریشه در ویژگیهای ذاتی سازه های تاقی دارد.

1.در ترکیب سازه های تاقی در ابعاد مختلف، خالق ریتم شگرف در جداره های میدان است. این ترکیب در کوچک ترین مقیاس به صورت یک تاق کامل و دونیم تاق در طرفین، در مقیاس های متوسط به شکل دو و یا سه تاق کامل و دونیم تاق در طرفین و در بزرگ ترین مقیاس به صورت چهار و یا پنج تاق کامل و دونیم تاق در طرفین است.

2. در معماری میدان و در طراحی میدان های معروف ایران عموما از پیوند جداره با ابنیه و سردرب های ورودی با تاق کامل پرهیز می شده و این اتصال با نیم تاق ها صورت می گرفته است.

۳.از بررسی نحوه اتصال جداره میادین هشت گانه، چهار شیوه ی اتصال به صورت تاق کامل، نیم تاق، مورب( ۴5 درجه) و بدون ارتباط قابل شناسایی است. پیوند جداره ها با تاق کامل و نیم تاق، پرکاربردترین شیوه های اتصال در میان شیوه های چهارگانه فوق است که وجه افتراق آنها بهره گیری از اتصال با تاق کامل در میدانهای یک اشکوبه و اتصال نیم تاق در میدان های دو اشکوبه می باشد، اتصال به شیوه ی مورب گامی در جهت تکامل میادین رواق دار است.

۴. بررسی نحوه ی ترکیب سازه های تاقی در راستای عمودی حاکی از نوعی روند تکاملی در ایجاد راهروی بیرونی در طبقه ی اول میدان هاست، به لحاظ کارکردی انتقال فضای عبوری از درون به بیرون منجر به استقلال فضایی در حجره های طبقه فوقانی، استفاده حداکثری از فضای کالبدی میدان و مهیا نمودن فضایی مناسب جهت تماشای عرصه میدان می گردد.

۵. تحلیل انجام گرفته در راستای عمودی همچنین حاکی از الگویی سه گانه در ایجاد «محصوریت»،«زمینه سازی جهت تأكید بصری» و «تأکید بصری» در جداره ی میدان ها است. عناصر تاقی در اولین و ساده ترین وجه، با ایجاد محیطی محصور به عنوان نخستین اصل حاکم بر مکانهای شهری، حس مکان را در عرصه ی فضایی میدانها خلق می کنند.

در گونه ی دوم، ترکیب ردیف های تاقی با ابنیه شاخص موجود در جداره ها، زمینه ای را برای تأکید مضاعف بصری برای عناصر کالبدی شاخص میدان ها فراهم می کند.

در سومین و متعالی ترین گونه معماری میدان های معروف ایران ، ترکیب عناصر تاقی به صورت پلکانی در جداره ی اصلی میدان، خالق تأکید بصری در عرصه میادین تاریخی است. ریشه داشتن بسیاری از کارکردهای بصری عناصر تاقی در«ساختار سازه ای آن» سبب حفظ شیوه ترکیب نمونه های ساده تر است.

کاربست گسترده ی نقش مایه ها و عناصر تزئینی بر سطح سازه های تاقی معماری میدان در ایران به همان میزان که بر اهمیت منظر میادین در نگاه گذشتگان تأکید دارد؛ مبین پتانسیل های فرمی این سازه در پذیرایی این حجم از تزئینات نیز می باشد. گونه های تزئینی در قالب آجرکاری و کاشی کاری در چهارچوب و پیشانی تاقها و تاق نماها و به شکل نقاشی دیواری و یزدی بندی در حدفاصل پایه تا تیزهی قوس در تاق نماها به کار رفته اند. ستونها نیز در تداومی انکارناپذیر از دوره ی صفویه تا قاجار نقش های متنوع سازه ای و تزئینی را بر عهده داشته اند

بیشتر بخوانید : میدان گنجعلی خان کرمان (میدان شامل 6 عنصر حمام، آب انبار، مدرسه، مسجد، ضرابخانه و بازار است)

تزئینات در معماری میدان در ایران

در میان عناصر سازه ای معماری ایران به خصوص میدان های معروف ایران عنصر تزئین اهمیت ویژه ای داشته است. در ادامه به تزئینات سطوح عناصر تاقی در میدان های شهری پرداخته شده است .

آجرکاری

با توجه به محدودیت استفاده از چوب و سنگ در ایران، و آجر به عنوان عمده ترین نوع مصالح اهمیت یافت؛ چندان که تمامی بناهای تاریخی و از جمله معماری میدان  نمایانگر هنر ارزشمند آجرکاری هستند.

این هنر به صورت ویژه در چهارچوب کلی و پیشانی سازه های تاقی قابل مشاهده است.

چهارچوب تاق آجرچینی ساده آجرکاری ساده به شکل وسیع در ساخت عناصر تاقی در جداره ی میدان های معروف ایران اجراشده است بدین نحو که در ساخت پایه های قوس از شیوه ی رگه چینی( افقی و روی هم) و در تیرهای فوقانی آن از شیوه هره چین (عمودی و در کنار هم) استفاده گردیده است.

آجرچینی گل انداز در این نوع نماسازی که پیشتر در سازه های تاقی واقع در محدوده جلوخان ها مشاهده می شود؛ آجرها را چنان می چیدند که از ترکیب آنها گلهای هفت رجی، پنج جی و سه رجی به دست آید ، برای جلوه گلچین با سله گذاری (پیش دادن آجر) گل به دست آمده را از سطح دیوار جدا می نمودند و یا با آجرهای رنگین آن را متمایز می نماید.

در معماری میدان و در پیشانی تاق در پیشانی عناصر تاقی علاوه بر دو گونه رگه چین و هره چین از شیوهی خفته وراسته(جناقی) نیز استفاده شده است. این تنوع آجرکاری در نمایان ترین بخش عناصر تاقی که در غالب میادین قابل مشاهده است؛ به ساده ترین شکل سبب زینت جداره ها می شود.

کاربندی

نقوش تزئینی در قالب سه بعدی (کاربند) به شکل مقرنس، رسمی بندی و یزدی بندی در پوشش آسمانه های تالارها، فضای داخلی گنبدخانه ها و به صورت نیم کار در پوشش تاقها و ایوانها قابل رؤیت است.

یزدی بندی

یکی از انواع کاربندیهای معماری ایرانی و به خصوص معماری میدان است که برای نمونه در جداره میدان نقش جهان و تکیه امیرچخماق دیده می شود. این شیوه مانند یک سقف کاذب برای پوشاندن و تزئین پس تاق به کار می رود.وجه مشخصه ی اصلی یزدی بندی نسبت به سایر انواع کاربندی، آلت هندسي «سینه فخری» است که قسمتی از یک شمسه کامل بوده که در سطح منحنی آسمانه یزدی بندی شده مشاهده می شود.

ستون

بررسی میدان های معروف ایران نشان میدهد که ستونها در جداره ی میادین شهری در دو نقش تزئینی و سازه ای به کار رفته اند  نخستین جلوه ی استفاده از ستون در نقش تزئینی را می توان در میدان نقش جهان در عهد صفوی مشاهده کرد. در این میدان جهت پیوند مطلوب و تأکید بر اهمیت مسجد امام، از دو ستون تزئینی در محل اتصال جداره های پیرامونی به جلوخان استفاده شده است.

در عهد قاجار ستون ها در جداره میادین شهری در دو الگوی سازه ای و تزئینی به کار گرفته شدند؛ که اولی و به صورت ستون کامل و دومی به شکل نیم ستون بوده و است.

کاشی کاری

در عصر صفوی هرچند که شیوه های مختلف کاشی کاری از جمله معرق تداوم یافت. اما با توجه به اهمیت معماری و احداث روزافزون بناهای مذهبی و غیر مذهبی در این دوره، از شیوه ی تزئینی کاشی هفت رنگ با طرح اسلیمی، پیچک، گلهای زیبا و نظایر آن استفاده گردید.

 تاق ها

تاق ها نیز در این دوره به عنوان جزئی از عناصر سازه ای بنا به وسیله ی کاشی های هفت رنگ تزئین می شدند، در میدان نقش جهان به صورت مشخص از کاشی کاریهای هفت رنگ جهت پوشش چهارچوب و پیشانی عناصر تاقی در جلوخان و درگاه مسجد امام و مسجد شیخ لطف الله و ورودی بازار قیصریه استفاده شده است.

در دوره ی قاجار نیز کاشی هفت رنگ بیشتر مورد توجه قرار گرفت، نقوش کاشی های این دوره را می توان به هفت دسته اصلی نقوش هندسی، گیاهی و جانوری، مناظر معماری، انسانی، اسطوره ای، روایتی، فرنگی و نظامی تقسیم کرد. اما آنچه بیشترین کاربرد را در چهارچوب و پیشانی عناصر تاقی در میادین داشته است.

بیشتر بخوانید: میدان امام خمینی تهران (میدان سپه یا توپخانه در 1243 خورشیدی به دستور امیر کبیر ساخته شد)

دسته بندی براساس عملکرد و  معماری میدان های ایران

 میدان های عمومی

این میدانها در بررسی میدان های معروف ایران محل تجمع مردم بود، به همین دلیل در این میادین فضاهای عمومی چون: عبادتگاه و مساجد، نهرآب، آب انبار، فضاهای تجاری، بازار، حمام و مدرسه ساخته می شد.

میدان های تجاری

در میان میدان های معروف ایران شهرهای بزرگ علاوه بر میدان عمومی، یک یا چند میدان با کارکرد تجاری وجود داشته که برخی از این میدانها محل خرید و فروش کالاهای خاصی به ویژه احشام و ملزومات آنان بودند.

میدان های حکومتی

میدان حکومتی در معماری میدان های شهری بیشتر برای تمرینهای نظامی، سان و رژه ارتش و یا مجازات مجرمان استفاده می شده است. معمولا در پایتخت ها و شهرهای بزرگ یک میدان حکومتی وجود داشت که برای تمرین های نظامی، سان و رژه و انجام مراسم رسمی و احیانا مجازات مجرمان مورد استفاده قرار می گرفت.

در بعضی موارد، این گونه میدانها تنها جنبه ی حکومتی و سلطنتی داشتند و فعالیتهای مهم و عمده دیگری در آنجا انجام نمی شد ، مانند میدان ارگ تهران در پیش از تغییرات کارکردی و کالبدی آن.

در پیرامون این میدان ها، بناهای نظامی، حکومتی و سلطنتی قرار داشتند، اما در مواردی شخص حاکم یا تشکیلات حکومتی، در هنگام ساختن یا بازسازی چنین میدانی، آن را به گونه ای طراحی می کردند و در منطقه ای مستقر می نمودند که میدان دارای کارکردهای اجتماعی نیز باشد.

میدانهای نظامی ساخته در پایتخت و بعضی از شهرهای بزرگ و مهم، یک میدان مخصوص تمرین های مداوم نظامی و استقرار و اقامت نظامین شد که متشکل از یک فضای باز یعنی محوطه ی میدان، حجره ها و فضاهایی در پیرامون برای اقامت نظامیان و ذخیره سلاح بود.

میدان های محله ای

در بین میدان های معروف ایران به میدان های محله ای می توان اشاره کرد که در مرکز محله ها قرار داشتند و به دو شکل راسته و گذرگاه و یا به صورت میدانچه در محل تقاطع چند راه یا در کنار راه بودند

میدان های ارتباطی

این میدانها که به تکیه نیز معروف بودند، به غیر از میدانهای برون شهری و بسیاری از میدانهای نظامی و تجاری سایر میدانها نیز کمابیش از جنبه ی ارتباطی برخوردار بودند و اغلب در محل تقاطع با کنار راه های مهم شهری قرار داشتند.

پیوند ارگانیک میدان های معروف ایران با سایر فضاها و عناصر شهری بررسی برخی از خصوصیات میدانها در این نوشتار به سبب کارکرد ارتباطی آنها به عنوان یک مفصل ارتباطی و شهری انجام می گیرد، اما همان گونه که بازارها در کنار کارکرد ارتباطی، دارای کارکردهای اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی نیز بودند، بیشتر میدانها هم در کنار کارکرد و نقش ارتباطی، زمینه و فضایی برای انجام بعضی از فعالیتهای مهم اجتماعی و شهری بودند ، که این امر نظم هندسی را در بافت میدان ایجاد می کرد.

بیشتر بخوانید: میدان خان یزد (یکی از آثار ملی ایران به شماره ثبت 1709)

سخن آخر

با بررسی سیر تحول میدان های معروف ایران به این نتیجه می رسیم در گذشته شهرها یک مرکزیت به نام میدان داشته اند، اما به تدریج و با گذر زمان این میدان ها جزئی از بافت شهری شده اند و الگوهای شعاعی به فضای اطراف میدان داده اند.  معماری میدان با توجه به طراحی خیابانهای منظم و خطی به یک دیگر وصل شده اند صورت گرفته است. در میدانهای کنونی شاهد دید و چشم انداز باز در اطراف میدانها هستیم، عملکرد و کاربری میادین در گذر زمان تغییر اساسی پیدا کرد و از یک الگوی رفتاری فرهنگی  اجتماعی به یک الگوی ترافیکی تبدیل شد.

 

منابع:

The Top 10 Historical Architecture Sites to Visit in Iran

MANIFESTATION OF MODERNITY IN IRANIAN PUBLIC SQUARES