باغ مشیرالممالک (هتل باغ مشیر الممالک یزد)
باغ مشیرالممالک که در حال حاضر هتل مشیر الممالک یزد نامیده می شود می توان از نمونه های بارز باززنده سازی شده و استفـاده منـاسب از باغ های سنتی ایرانی نام برد.
کاربرد دقیق و حساب شده فضاها و بهره گیری مناسب از آن ها نشان از طراحی هوشمندانه معمار و نیز دقت احیاگر این بنا دارد، به طوری که می توان این باغ را به عنوان مصداقی بارز از معماری تاریخی یزد با کاربرد سکونت موقت نام برد.
باغ مشیرالممالک (هتل باغ مشیر الممالک یزد) یکی از باغ های خرم واقع در شمال غرب شهر یزد، خیابان انقلاب، بلوار مشیرالممالک می باشد.
تاریخچه باغ مشیرالممالک (هتل باغ مشیر الممالک یزد)
این باغ از باغ های شاخص قرن سیزدهم مرحوم میرزا هجری قمری یزد و مربوط به دوره قاجار است.
زمین های هتل باغ مشیر الممالک یزد به وسعت هجده هزار متر مربع تحت تملک فتح الله خان مشیرالممالک بوده که پس از فوت ایشان به فرزندش تقی خان مشیر و با مرگ وی این باغ به فرزندانش رسید و با مهاجرت آن ها به خارج از کشور به صورت متروکه در آمده و بسیاری از ساختمانهای با ارزش آن تخریب یا برای یافتن گنج به نابودی کشیده شد.
این بنای ارزشمند در سال ۱۳۷۹ توسط بخش خصوصی خریداری و مورد باززنده سازی قرار گرفت و در اواخر نیمه سال ۱۳۸۲ به عنوان اولین هتل باغایرانی با معماری و تجهیزات سنتی و در عین حال مجهز به کلیه امکانات رفاهی رونقی دوباره گرفت.
این بنا به شماره ۷۷۷۸ در تابستان سال ۱۳۸۱ به ثبت آثار ملی رسیده است
معماری باغ مشیرالممالک (هتل باغ مشیر الممالک یزد)
- باغ تاریخی مشیرالممالک توسط دیوارهایی پوشیده از کاهگل به ارتفاع هفت متر احاطه گردیده که به واسطه این دیوارهای بلند، فضای باغ تعریف شده است.
- در حال حاضر هتل باغ مشیرالممالک یزد دارای سه ورودی، یکی در شمال شرقی، دیگری در جنوب و سومی در جنوب شرقی باغ میباشد که ورودی اصلی باغ نیز به شمار می رود.
- این ورودی دارای سردر بسیار زیبایی است که با هنرمندی خاصی بازسازی و تزئین شده است.
- در بخش میانی حوض خانه، یک حوض هشت ضلعی سنگی قرار دارد که سطح داخلی آن توسط کاشـی هـای آبی فیروزه ای پوشیده شده است.
- آب از فواره سنگی تعبیه شده در میان حوض جوشیده و پس از لبریز نمودن حوض، آب اضافی به پاشویه ای که دورادور حوض ساخته شده ریخته می شـود؛
- سپس در تنها جوی واقع در قسمت غربی حوض که در مجاورت ورودی – خروجی اصلی به سمت محوطه باغ قرار دارد جریان می یابد.
- این آب جاری از زیر در هشتی گذشته و پس از عبور از روی پله های واقع در جلوی ورودی اصلی به محوطه هتـل بـاغ، وارد پاشویه حوض سنگی دیگری در حیاط می شود و سرانجام وارد جوی آبی می شود که در امتداد شرقی- غربی باغ امتداد یافتـه است.
- بدنه و کف این جوی توسط کاشیهایی با رنگ آبی فیروزه ای پوشیده شده است و فواره های متعددی به فواصل معین در آن نصب گشته که خود زیبایی وصف ناپذیری را به محوطه باغ بخشیده است.
- آب مورد استفاده در باغ، از چاهی که در قسمت شرقی و خارج از باغ حفر شده است، تامین می گردد.
- سقف سالن اجتماعات هتل باغ مشیرالممالک مجهز به تویزه های متعدد 9 به صورت گنبدی شکل است که در بالای هر کدام از ایـن گنبدها نورگیرهایی با شیشه های رنگی خودنمایی می کنند.
- درها و پنجره های چوبی با شیشه های رنگی سالن غذا خوری از سمت غرب رو به ایوان باغ باز می شوند.
- درب وسط ایـوان در جهت شمالی- جنوبی و جوی آبی کاملا مشابه جـوی آب امـتـداد شرقی – غربی باغ موجود می باشد.
- پس از ایـوان یـاد شـده کرت بندی باغ شروع شده و تا ضلع شمالی و غربی ادامه یافتـه است.
- در میان این کرت بندی از سمت جنوب به شمال سـه مسیر پیاده رو، هر کدام به عرض یک متر با کف سازی قلـوه سنگ و چمن به چشم می خورد.
- در دو طرف جوی آب امتداد شرقی غربی، پیاده رو نسبتاً پهنی که با آجرهایی به اشکال و رنگهای مختلف و قلوه سنگ مفروش شده ، به چشم می خورد.
- دو باغچه به شکل قرینه در باغ مشیرالممالک یزد نسبت به جوی وسط در دو طرف پیاده رو وجود دارد که درختان بید کهنسال آن هم اکنون پابرجا هستند.لازم به ذکر است که در پیاده رو یـاد شـده آثار باقی مانده از درختان کهنسال قطع شده نیز به چشم می خورد.
- در بخش جنوبی باغ در امتداد شرقی – غربی به فاصله حدود یک متر از دیواره باغچه یاد شده دو مجموعه مشابه هر کدام شامل یک صفه و سه اتاق وجود داشته و این دو مجموعه که اسکلت آن در هنگام خرید موجود بوده است، دقیقاً الگوبرداری شده و مجدداً با همان سبک معماری بازسازی به عمل آمده و یک طبقه هم به آن اضافه گردیده است.
- در پشت این اتاق ها حاشیه ای به عرض حدود دوازده متر نیز در طول دیوار باغ وجود داشته که خدمه باغ از آن به منظور سکونت و نگه داری حیوانات اهلی خود استفاده می کردند.
- خانه های واقع در این بخش شامل چند اتاق و یک حیاط کوچک بوده که از آن ها به عنوان الگویی برای ساخت مجموعه جدیدی در همین مکان به عنوان نارنجستان استفاده گردیده و سوئیتهای هتل را افزایش داده است.
- در ضلع شرقی، علاوه بر ورودی باغ، مجموعه ای شامل یک در ورودی مجزا برای حیوانات بارکش، اصطبلـی بــرای نگه داری از آن ها و انباری با ستون های پهن و سقف هـای گنبدی که کف آن مخزنی برای نگه داری گندم و جو بوده وجـود داشـته است.
- مجموعه بناهای موجود در ایـن ضـلع متاسفانه در هنگام احداث بلوار مشـير خـراب شده و در مسیر بلوار قرار گرفته و مساحت هتل باغ مشیرالممالک یزد از هجده هزار متر به دوازده هزار متر مربع کاهش یافته است.
- در جلوی کوشک، حوض دایره ای شکل بزرگی وجود داشته و دورادور آن را چهار باغچه مشابه احاطه کرده بودند.
- این قسمت در طی فرایند باز زنده سازی به زیبایی مرمت شده است. لازم به ذکر است که درختان کاج کهنسال غرس شده در این قسمت هنوز هم پا برجاست.
- در گذشته از مسیرحرکت آب قنات هتل باغ مشیرالممالک یزد ، انشعابی به حیاط کوشک میانی احداث شده بوده که آب قنات را به حوض یاد شده منتقل و آب مازاد پس از خارج شدن از حوض دوباره به مسیر اصلی بازگردانده می شده است.
- امتداد محور شمالی – جنوبی کوشک این باغ، در قسمت درب جنوبی، تنها ساختمان دو طبقه باغ وجود داشته که طبقه دوم آن دارای یک اتاق مجهز به ایوانی بوده است که ایوان ذکر شده به زمین های اطراف باغ اشراف داشته است.
- در قسمت شمالی محور فوق، پس از حیاط زیبای واقع در جلوی کوشک مجموعه ساختمان کوچکی شامل حوض خانه ای هشت ضلعی که شامل یک اتاق کوچک در جلو و دو اتاق نسبتا بزرگ در دو طرف آن می باشد، مشاهده می گردد که محل پذیرایی مراجعان به باغ مشیرالممالک یزد و دیدار با مشیرالممالک بوده که در حال حاضر تنها مخروبه ای از این ساختمان باقی مانده است.
- هم اکنون این هتل باغ دارای ۷۰ سوئیت به سبک سنتی با تجهیزات مدرن است که مورد استفاده تورهای خارجی و مسافرین ایرانی قرار می گیرد.
- این باغ نیز مانند دیگر باغ های اقلیم گرم و خشک نسبت به فضا های باز و بسته تفاوت محسوسی دارد.
- در باغ مشیرالممالک، با توجه به چیدمان محیطی ساختمان به صورت دور و شاخص کردن کوشک مرکزی باغ، می توان به خوبی دریافت که درصد استفاده از نور و تهویه طبیعی و در نتیجه بالاتر بودن درصد فضای باز به بسته ساختمان بیشتر بوده است.
- لازم به ذکر است که این الگو در طی عملیات باززنده سازی و طراحی جدید هتل تاثیر به سزایی داشته است.
- ساختمان های این بنا پی نداشته و به جز ساختمان مرکزی بقیه قسمت ها فقط در سطح همکف موجود بودند و دیوارهای خشتی باغ مشیرالممالک که به طور متوسط ضخامتی حدود ۷۰ سانتی متر داشتند به خوبی بار سقف را تحمل می کردند.
- سقف ها از نوع طاق ضربی و از جنس خشتی بودند. نعل و درگاه های قدیم این بنا ، همگی چوبی بوده که از بنا های به جا مانده ، می توان برداشت نمود که بر اثر تخریب موریانه آسیب دیده بودند.
- جهت گیری و گسترش بنا به طور کلی گسترش هتل باغ مشیرالممالک یزد در جهـت طـول شـرقی – غربی بوده و خود بنا نیز به طور محوری در شرق و جنوب باغ محاط شده است.
- مصالح بنا شاخص ترین مصالح به کار رفته در بنا خشت بوده است.
- در این بنا نیز ترکیب مصالح باهم به خوبی انجـام شـده بوده و مصالح هرکدام کارایی لازم را در تطابق با اقلیم محیط خود داشته است.
- از جمله دیگر مصالح به کار رفته در بناهای باغ، چوب، کاهگل ، شیشه های رنگی و . . . بوده است.
- مصالح جدید بنای باغ مشیرالممالک ، اسکلت ساختمان بتن آرمه و نمای بنا با آجر و کاه گل و درهای چوبی با شیشه های رنگی کار شده است.
نظام آب و کاشت باغ مشیرالممالک (هتل باغ مشیر الممالک یزد)
- شیب بندی و دسترسی ها با توجه به مسیر حرکت آب جوی باقی مانده از قنات باغ (امیر آباد) ، می توان جهت شیب باغ مشیرالممالک را به طور کلی شرقی – غربی دانست
- دسترسی های گذشته باغ در سه جبهه شمالی ، جنوب شرقی و شمال شرقی بوده که دسترسی جنوب شرقی ، اصلی و ماشین رو بوده است
- آب شرب باغ در گذشته از قنات باغ ( امیر آباد ) تامین شده ولی امروزه آب شرب باغ از طریق سیستم آبرسانی شهری و چاه آبی که در قسمت شرقی و خارج از باغ حفر شده است، تامین می گردد
- درختان هتل باغ مشیر الممالک یزد بیشتر از نوع مثمـر بـوده اند. عمـده درخت کاشته شده در این باغ، همچون دیگر باغهای یزد، انار بوده که میوه رایج این منطقه نیز می باشد.
- به غیر از انار، درختان دیگری از جمله درخت انجیر، انگور، بادا ، زردآلو، هلو، سیب، توت، بلوط، کاج و بید نیز غرس شده که تنها درختان آثار، بید و کاج آن هنوز پا برجا هستند.
- امروزه اخیرا گیاهان دیگری از جمله زیتون، خرمالو، مرکبات به ترکیب گیاهی باغ اضافه شده و مقادیر زیادی از گل رز به خصوص در باغچه های جنب کوشک میانی کاشته شده است.
سخن آخر درباره هتل باغ مشیر الممالک یزد
كاربرد عناصري از قبيل سبزه، آب و گياه كه در باغسازي ايران قديم، شاكله اصلي باغ را تشكيل ميداده اند، پس از باززنده سازي در باغ مشيرالممالك به خوبي مشاهده ميشود كه نشانگر رابطه معماري با طبيعت در ايران قديم و كنوني است.
شفافيت، ارتباط فضاها، سازماندهي فضاها، پيوستگي فضاها، هندسه و تناسبات به كار رفته در هتل باغ مشیرالممالک یزد ، همگي بيانگر تفكر و تعقل در سبك باغسازي ايراني است كه عالمانه و آگاهانه به دنبال آسايش جسماني و روحاني انساني است كه بيقرار در پي آرامش است.
منابع:
ویکی پدیا: باغ مشیر یزد
به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.
){kind=link}
بدون دیدگاه