باغ پهلوان پور

باغ پهلوان پور مهریز متعلق به دوره زندیه و قاجاریه می‌شود به دلیل جوی آبی که از داخل آن از عبور می کند به یکی از جاذبه های گردشگری خاص بدل گشته است.

تاریخچه باغ پهلوان پور

باغ متعلق به اواخر دوره زندیه و قاجار است. این باغ متعلق به فردی به نام «حسن ملارضا» بوده است که بعد از او به دامادش «علی پهلوان» تعلق گرفت.

گرچه احداث بناهای مختلف این مجموعه به دوره های مختلف مربوط می شود اما تاریخ احداث اولیه مجموعه به اواخر دوره قاجار باز می گردد و یکی از باغ های زیبای ایران است.

منطقه مزویرآباد مهریز به دلیل دسترسی به قنات و وجود آب روان در منطقه در گذشته یک منطقه اعیان نشین محسوب می شده است. وجود باغهای زیبا در این منطقه که بیشتر از دوره های قاجار و پهلوی برجای مانده، تا حدود زیادی تغییرات سبک باغسازی را از قاجار به پهلوی نشان می دهد.

معماری باغ پهلوان پور 

• باغ پهلوان پور از لحاظ معماری نمایانگر تغییرات سبک باغ سازی کهن ایرانی به سمت‌ و سوی باغ سازی رایج امروزی است و سبک معماری آن ترکیبی از معماری کوشکی و حیاط مرکزی است که کوشک اصلی در مرکز آکس اصلی باغ قرار دارد و مسیر عبوری آب در باغ نیز از این محور است.
• علاوه بر این محور اصلی آب در دو محور دیگر نیز جریان دارد که باغ آرایی حول این دو محور به وجهی زیبا صورت گرفته است، به این معنا که درختان نظام ساز باغ در حاشیه این دو خیابان کاشته شده‌ اند.
• این آب از قنات مشهور حسن آباد که به جز این باغ به طور مستقیم از هیچ یک از باغ های منطقه عبور نمی کند، سرچشمه می گیرد. آب قنات حسن آباد درختان چناری را که در حاشیه آن روییده اند، سیراب می کند.
• علاوه بر قنات ذکر شده باغ پهلوان پور یزد از طریق دو منبع آب دیگر به نام های قنات شاه حسینی و قنات مزویر آباد، آبیاری می شود.
• درختان کهن سال چنار که در دنباله ی نهر آب جاری در باغ روییده اند، دالان سرپوشیده ی زیبایی را به وجود آورده اند
  مساحت باغ 5/3 هكتار و عمده ساخت و ساز صورت گرفته در آن شامل برج گلی و فضاهای خدماتی مرتبط با آن در جبهه جنوب شرقی است.

عناصر و اجزای باغ پهلوان پور

مجموعه ورودی

• مجموعه ورودی باغ پهلوان‌ پور شامل برج،اصطبل و کاهدان است. تزیینات برج همانند تزیینات دوره زندیه است و از مصالح بومی همچون خشت در ساخت آن استفاده کرده‌ اند.
• یکی از نکات جالب‌ توجه سه بنای ذکرشده این است که تزیینات روی آن با تزیینات بناهای دوره زندیه تطابق دارد در حالی‌ که برج در دوره قاجاریه ساخته‌ شده است.
• ساختمان کوشک یاشربتخانه
• کوشک (شربتخانه) زیباترین بنای موجود در باغ است که در زمان قاجار و در دو نیم‌طبقه ساخته شد و دارای بخش‌ های مختلفی نظیر حوض‌ خانه و تالار اصلی است.
• آب جاری در باغ پهلوان‌ پور از زیر این بنا گذرمی‌کند و سپس به سایر بخش‌های باغ می‌رسد. در بالای کوشک نیز مانند سایر بناهای ساخته‌ شده در این مناطق، بادگیری قرار دارد که نشان می‌دهد به‌احتمال زیاد این بخش از باغ، تابستان‌نشین بوده است.
• در کنار کوشک، بناهای دیگری نظیر مطبخ، حمام و انباری قرار دارد که گفته می‌شود با حفاری‌ های انجام‌ شده در سال‌ های اخیر به‌ دست آمده‌ اند.

بنای زمستانخانه

• دومین ساختمان اصلی باغ ،زمستانخانه واقع در بخش غربی است که در دوره پهلوی به مجموعه اضافه شد.
• همان‌ طور که از نام بنا پیداست، از این مکان جهت اقامت در روزهای سرد سال استفاده می‌کردند. زمستانخانه در یک طبقه ساخته‌ شده و بخش‌ هایی مثل اتاق نشیمن، انباری، تنبی و مطبخ را دارد.
• کارگاه‌ های قالی‌ بافی، ریسندگی، اصطبل و انبار
• این بخش‌ ها نیز همگی در دوره قاجار ساخته‌ شده‌اند و همان‌ طور که از نامشان پیداست به فعالیت‌ های مختلف کارگران باغ تعلق داشته‌ اند. گفته می‌شود که علاوه بر مکان‌ های یادشده در جبهه شمالی باغ نیز، محل سکونتی برای خدمه و کارگران وجود داشته است.

موزه مردم‌شناسی

• این موزه پیش از آنکه در باغ پهلوان پور باشد در یکی از حمام‌ های تاریخی شهر مهریز با نام حمام استهریج برپا بود و سپس به این مکان منتقل شد.
• در این مجموعه بیش از۴۰۰ اثر شامل انواع ابزارآلات مشاغل بومی، ظروف پخت غذا، کتیبه‌ های قدیمی، پوشاک سنتی و هر آنچه که بیانگر فرهنگ مردم این دیار است را می توان دید.

 نظام آب و کاشت

• این باغ به دلیل روان بودن آب از داخل آن از گذشته دارای جاذبه خاصی بوده است.
• این آب از قنات مشهور به “حسن‌ آباد” سرچشمه می‌گیرد و به‌ جز باغ پهلوان پور، به‌ طور مستقیم از هیچ یک از باغ‌ های منطقه عبور نمی‌ کند.
• آب این قنات درختان چناری را که در حاشیه آن روییده‌ اند، سیراب می‌ کند.
• همچنین علاوه بر قنات ذکرشده، این باغ از طریق دو رشته آب دیگر به نام قنات شاه‌ حسینی و قنات مزویر آباد آبیاری می‌شود.
• باغ دارای ۱۶ حقابه می باشد. در اصطلاح محلی یزد سهمیه آب، حقابه نامیده می شود. زمان هر حقابه بین ۱۰ الی ۱۱ دقیقه است که به آن سبو نیز گفته می شود.

پوشش گیاهی

• دو طرف جوی اصلی باغ درختان تنومند و سالخورده چنار قرار دارند.
• درختان مثمر باغ نیز شامل انار، بادام و خرمالو است.
• کاشت این درختان با توجه به گرمای زیاد استان یزد نمایانگر آب‌ و هوای متفاوت نسبتاً خنک این منطقه است.

سخن آخر

باغ پهلوان‌ پور شامل یک مجموعه‌ ی ورودی، ساختمان کوشک(شربتخانه)، بنای زمستانخانه، بنای سرایداری، حمام و آشپزخانه است. عمارت تاریخی این باغ نیز متعق به دوارن زندیه است که در زمان قاجار مرمت و بازسازی شده و به همین جهت می‌توان زیبایی‌ های منحصر به‌ فرد هر دو دوره را در آن دید.

هر چند این‌ باغ در استان یزد به عنوان یک استان‌ کویری و گرم در ایران واقع شده ولی هوایی خوش، مطبوع و خنک دارد و در سرمای زمستان هم می‌توان در بنای «زمستان‌خانه» لَختی در گرمای طبیعی بنایی اصیل و ایرانی به سر برد.
جز درختان کهن و تنومندِ چنار، درختان خرمالو و انار و بادام هم در باغ کاشته شده که همچنان ثمربخش‌اند و می‌توان در فصل‌های مختلف از دیدن میوه‌های آن‌ها لذت برد

باغ پهلوان پور مهریز به شماره 6334 مورخ 81/7/7 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده  و با ثبت جهانی این اثر و باغ دولت آباد یزد، نخستین ثبت آثار جهانی استان یزد رقم خورد.

منابع:

Misadventure of decorative management in the World Heritage’s Persian gardens

جعفر کریمی پناه

به عنوان یک معمار با تجربه، وظیفه خودم میدونم که تجربیاتم رو در اختیار عزیزانی که به این حوزه علاقه دارند قرار بدم و در این مسیر راهنماییشون کنم.

• راهنمای طراحی لوکیشن عکاسی
• راهنمای طراحی مسجد مدرن
• راهنمای جامع طراحی نمای مسجد
• راهنمای کامل طراحی مسجد سنتی: اصول و نکات کلیدی