کاروانسرای مرنجاب (کاروانسرای مرنجاب کاشان قلعه ای در دل کویر)

کاروانسرای مرنجاب که دارای ۳۵۰۰ مترمربع زیربنا می‌باشد درشمال شرق مرکز شهر آران و بیدگل استان اصفهان واقع شده‌است.

کاروانسرای مرنجاب در سال ۱۰۱۲ هجری قمری به دستور شاه عباس ساخته شد و موقعیت دقیق آن در مسیر جاده ی ابریشم که راهی ارتباطی بین شهر های مهمی مثل اصفهان و خراسان از آن می گذشت بوده است.

 دلیل ساخت این پناهگاه هم قطعا برای رفاه حال مسافران این مسیر بوده تا در این مکان استراحتی کوتاه داشته باشند و سپس بقیه مسیرشان را ادامه دهند.

تاریخچه کاروانسرای مرنجاب

سال ۱۰۱۲ هجری قمری (۶۳۲ هجری خورشیدی) بود که کلنگ کاروانسرای مرنجاب از کاروانسراهای ایران در کویر مرنجاب زده شد. شاه عباس در راستای سلسله کاروانسراسازی‌هایی که در مسیرهای اصلی و پر رفت و آمد می‌ساخت، دستور ساخت کاروانسرای مرنجاب را بر روی تپه‌ای، کنار چشمه و قنات آب شیرین و جنوب دریاچه‌ نمک صادر کرد این کاروانسرای بزرگ قدمتی ۳۵۰ ساله دارد.

بنابراین آقاخضر نهاوندی، که در آن زمان حاکم کاشان بود، همت کرد و کاروانسرای مرنجاب را برپا کرد. کاروانسرا هم نقش استراحتگاه را داشت و هم نقش پاسداری از راه پر رفت و آمدی که اصفهان پایتخت را به مشهد مقدس وصل می‌کرد.

معماری کاروانسرای مرنجاب

·         کاروانسرای مرنجاب به شکل قلعه‌ای مربع‌ شکل به مساحت ۳۵۰۰ متر مربع است که شش برج در دیوارهای آن تعبیه شده است.

·         پایه‌های این کاروانسرا از سنگ و ملاط ساخته شده است.

·         مصالح استفاده شده در کاروانسرای مرنجاب از گچ و آجر است.

·         داخل کاروانسرای مرنجاب حیاطی به ابعاد ۳۰ در ۲۰ متر است که دور تا دور آن را ۲۹ اتاق در آورده‌اند که با چند پله از کف حیاط به آن می‌رسند.

·         در پشت اتاق‌ها هم سرسرای بزرگی برای اصطبل پیش‌بینی شده بود مسافران بتواند اسب ها و قاطرهایشان را آنجا نگه بدارند.

·         کاروانسرای مرنجاب دارای قنات آب شیرین نیز می باشد.

·         در اطراف کاروانسرای مرنجاب حوضچه‌ آبی به طول ۵۰ متر و عرض ۱۵ متر قرار دارد که درختان بید و گز آن را محصور کرده‌اند و با آب قنات کاروانسرا پر می‌شود.

·         در بالای این کاروانسرا سنگرهایی به منظور دیدبانی ساخته بودند که حدود ۵۰۰ پاسدار مسلح وظیفه پاسداری و محافظت از قلعه را داشتند.

·         ۴ برج در گوشه‌های کاروانسرای مرنجاب و دو تا هم روبروی هم، در میانه دو دیوار که بنا را به زیبایی و دوام قابل توجهی رسانده‌اند.

·         نقشه‌ بنا از بسیاری جهات شبیه به ساختمان‌های قصر بهرام و عین‌الرشید سیاه‌کوه است و پیدا است که اقامتگاهی برای قوافل بوده ولی بنای مرنجاب جدیدتر از بناهای ذکر شده است و پیشینه‌ پیشاصفوی ندارد.

سخن آخر

کاروانسرای مرنجاب که به دستور شاه عباس صفوی در کنار قنات مرنجاب بنا نهاده شده از جمله آثار تاریخی موجود در منطقه می باشد. قلعه مرنجاب، کاروانسرایی است در مسیر راه ابریشم برای سفر به خراسان، اصفهان، ری و بالعکس.

 درباره دلایل دیگر ساخت کاروانسرای مرنجاب آمده است که شاه عباس با وجود ایجاد کاروانسرا و قلعه های متعدد در سراسر کشور، در این منطقه تأسیسات دفاعی تعبیه نکرده بود، چون تا آن زمان دشمنان به خاطر دریاچه نمک و گستره کویر، از این سوی به پایتخت هجوم نبرده بودند.

حمله ازبک ها و افغان ها از طریق دریاچه نمک به کاشان که تا اصفهان پیش رفتند، شاه عباس را به صرافت انداخت تا در سال ۱۰۱۲ قمری سریعا یک پایگاه نظامی در این منطقه ایجاد کند و جلوی تهدید را بگیرد. بالای کاروانسرا به شکل سنگرهای دیدبانی است و ذکر شده است که همیشه ۵۰۰ پاسدار مسلح در قلعه حضور داشتند و امنیت عبور کالا از چین به اروپا و بالعکس را در این منطقه تامین می کردند.

پس از پیروزی انقلاب، منطقه تا مدتی تقریباً به لحاظ گردشگری راکد بود. تا سال ۱۳۷۸، که کاروانسرای مرنجاب را میراث فرهنگی خرید و در قالب طرح پردیسان مرمت کرد، به شخصی به نام عباس شیبانی تعلق داشت که از آن برای آغل گوسفندان استفاده می‌کرد.

مرمت تا سال ۱۳۸۲ طول کشید و خیلی از اتاق‌هایش به کلی تعمیر شد. بنا در سال ۱۳۸۴ هم با شماره‌ ۱۲۱۲۶ ثبت ملی شد و از آن به بعد کاربری مناسب یافت.

اکنون کاروانسرای مرنجاب توسط صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی مرمت و بازسازی و در مراسمی به بخش خصوصی واگذار شده است..

  منابع: